Zał ącznik do uchwały Nr VI/35/07 Rady Gminy Sztabin z dnia 25 czerwca 2007r. GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY SZTABIN NA LATA 2007-2010 Spis tre ści: 1. Wprowadzenie 1.1 Podstawa Prawna. 1.2 Zabytki i ich ochrona w dokumentach programowych Gminy Sztabin. 1.3 Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewódzkich dokumentach 2. Ogólna charakterystyka zasobów. 2.1 Zabytki nieruchome 2.2 Zabytki ruchome 2.3 Parki i cmentarze 2.4 Stanowiska archeologiczne. 3. Cele i zadania 3.1 Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Sztabin. 3.2 Opieka nad zabytkami nieruchomymi. 3.3 Opieka nad zabytkami ruchomymi. 3.4 Ochrona warto ści niematerialnych oraz praktyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego. 4. Postanowienia ko ńcowe I.WPROWADZENIE Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Sztabin na lata 2007-2010 jest dokumentem o charakterze uzupełniającym w stosunku do innych planów i programów w Gminie ( Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego, Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sztabin, Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Sztabin, Strategia Ekorozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Sztabin). Program jest dokumentem polityki administracyjnej w zakresie podejmowanych działań dotyczących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Głównym celem programu jest okre ślenie zada ń, w zakresie ochrony zabytków i opieki 2 2007-06-27 09:46 nad zabytkami. Zadania te okre ślone s ą w odniesieniu do całej Gminy, do wszystkich obiektów zabytkowych i cało ści problematyki opieki nad zabytkami. Program opieki nad zabytkami stanowi podstaw ę współpracy między samorządem gminy, właścicielami zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Współpraca ta rozwijana w kolejnych latach powinna przynieść lokalnej społeczności, i nie tylko, wymierne kor zy ści – zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Najczęściej uto Ŝsamiamy dziedzictwo kulturowe z archeologią, architektur ą i sztuk ą. RównieŜ dawne formy gospodarowania (np. sposoby uprawy roli, sposoby produkcji wyrobów charakterystycznych dla danego regionu) oraz innych przejawów Ŝycia i rozwoju społeczności, stanowią elementy naszej kultury. 1.1 Podstawa prawna Obowiązek sporządzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami nakłada na gminę art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źniejszymi zmianami). 1.2. Zabytki i ich ochrona w dokumentach programowych Gminy Sztabin. Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sztabin. Studium zostało przyj ęte uchwał ą nr XVI/156/04 Rady Gminy Sztabin z dnia 29 grudnia 2004 roku w sprawie uchwalenia Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sztabin. Stosowne miejsce w wymienionym dokumencie zajmuje problematyka środowiska kulturowego, zamkni ęta w nast ępuj ących rozdziałach: - uwarunkowania wynikaj ące ze stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, - waloryzacja kulturowa, - obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego, - obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, - ustalenie dotycz ące zasad ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego, - ustalenie dotycz ące zasad ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. 3 2007-06-27 09:46 W rozdziałach tych zostały zawarte elementy stanu zachowania poszczególnych obiektów, wraz ze wskazaniem działa ń, które s ą postulowane do zachowania walorów kulturowych gminy. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego cz ęś ci wsi: Sztabin, Ewy, Kamie ń i Krasnoborki przyj ęty uchwał ą nr VI 91/2003 Rady Gminy Sztabin z dnia 29 lipca 2003 r. Na dzie ń dzisiejszy Gmina Sztabin nie przyst ąpiła do opracowania Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego dla pozostałych terenów Gminy. Plan ten okre śla metody ochrony zabytków archeologicznych znajduj ących si ę w jego obr ębie oraz okre śla zasady ochrony krajobrazu poprzez wytyczne architektoniczne. W tre ści Planu czytamy (§1, pkt.1, lit. d): „Wszystkie stanowiska archeologiczne podlegaj ą ochronie prawnej. Zakazuje si ę prowadzenia jakichkolwiek prac ziemnych, inwestycyjno – budowlanych w obr ębie stanowisk archeologicznych, bez zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wszelkie prace wykonywane w obr ębie obiektu musz ą by ć prowadzone pod nadzorem archeologa. Wyklucza si ę przekształcanie chronionego stanowiska i jego otoczenia, b ądź u Ŝytkowania, które mogłoby spowodowa ć degradacj ę jego warto ści naukowej i kulturowej. Inwestor ma obowi ązek powiadomi ć Wojewódzki Oddział Ochrony Zabytków w Białymstoku o wprowadzeniu jakichkolwiek zmian, przed przyst ąpieniem do wykonywania robót ziemnych na terenach podlegaj ących ochronie archeologicznej wskazanych na rysunku planu” oraz „Architektura projektowanych obiektów powinna harmonizowa ć z tradycyjn ą architektur ą tego obszaru i otaczaj ącym krajobrazem. Zaleca si ę lokalizacj ę obiektów do dwóch kondygnacji nadziemnych, z mo Ŝliwo ści ą wykorzystania poddaszy na cele u Ŝytkowe, z dachami wielospadowymi, równopołaciowymi o nachyleniu 35 o – 60 o, dobrze wkomponowane w krajobraz. Zadrzewienie ro ślinno ści ą nisk ą i wysok ą, rodzim ą wyst ępuj ącą w s ąsiedztwie. Nale Ŝy stosowa ć do kształtowania elewacji tradycyjne materiały budowlane: kamie ń, cegła klinkierowa, drewno” (§1, pkt.1, lit. f). Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sztabin przyj ęty uchwał ą nr XIII/142/04 Rady Gminy Sztabin z dnia 6 lipca 2004 r. w sprawie przyj ęcia Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Sztabin. Okre śla on warto ści kulturowe materialne jak i niematerialne, które nale Ŝy chroni ć i eksponowa ć. Strategia Ekorozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Sztabin przyj ęta uchwał ą nr XIV/147/04 Rady Gminy Sztabin z dnia 24 wrze śnia 2004 r. w sprawie przyj ęcia strategii ekorozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Sztabin. Wśród problematyki dotycz ącej zabytków i dziedzictwa kulturowego omówiono mi ędzy innymi.: 4 2007-06-27 09:46 - krajobraz kulturowy, - dziedzictwo historyczno – kulturowe, - dziedzictwo kultury materialnej, - walory kulturowe jako inspiracja przedsi ębiorczo ści lokalnej, - zagospodarowanie przestrzenne, - kierunki rozwoju sieci osadniczej. W wymienionych rozdziałach i podrozdziałach opisano posiadane zasoby kulturowe, ukierunkowano dalsze działanie Gminy Sztabin w utrzymaniu ich poprzez zachowanie wiejskiego charakteru omawianego obszaru. 1.3 Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewódzkich dokumentach. Dokumentami o szczeblu krajowym i wojewódzkim reguluj ącymi kwesti ę ochrony zabytków, z którymi zgodny jest niniejszy Gminny Program Opieki nad Zabytkami s ą mi ędzy innymi: - Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami, - Krajowy Program Ochrony Zabytków. - Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW. Obraz osadnictwa pradziejowego, średniowiecznego i nowo Ŝytnego w świetle źródeł archeologicznych prezentuje si ę bardzo ubogo. Radykalna poprawa tej sytuacji nast ąpi w najbli Ŝszym czasie (o ile znajd ą si ę na ten cel odpowiednie środki finansowe), po opracowaniu wyników bada ń, przeprowadzonych w ramach rz ądowego Archeologicznego Zdj ęcia Polski. W ich efekcie w obr ębie Gminy Sztabin odkryto blisko 200 stanowisk archeologicznych. Niestety, w chwili obecnej ich wykorzystanie jest niemo Ŝliwe, dlatego list ę zasobu obiektów archeologicznych sporz ądzono w oparciu o wyniki dawniejszych bada ń i materiały źródłowe. Teren gminy nie jest szczególnie bogaty w pami ątki i wydarzenia historyczne. Z najwa Ŝniejszych wydarze ń nale Ŝy wymieni ć: - lokacj ę klasztoru Bazylianów w Krasnymborze, - przyznanie praw miejskich Sztabinowi, - spustoszenie terenów obecnej gminy w czasie „potopu” szwedzkiego, - wyludnienie w wyniku zarazy ok. 1710 roku, - stworzenie przez hr. Karola Brzostowskiego kombinatu rolno – przemysłowego Rzeczpospolitej Sztabi ńskiej, - utworzenie i działalno ść Fundacji Sztabi ńskiej, 5 2007-06-27 09:46 - budowa Kanału Augustowskiego, budowa linii kolejowej do Augustowa, - walki narodowowyzwole ńcze w okresie powstania listopadowego i styczniowego, - walki pierwszej wojny światowej, - lata wojny 1939-1945. 2.1 Zabytki nieruchome. 1) Obiekty wpisane do rejestru zabytków Cisów a) Zespół dworski nr rej A-29: - dwór, mur., 1835 r, - oficyna, mur., bud. 1835, odbudowana l. 70 .XX w wieku, - park, XIX w,. Jaminy a) Zespół ko ścioła parafialnego p.w. ś. Mateusza, nr rej. A -36: - ko ściół , drewn., 1780 (?), przeniesiony z Augustowa w 1849 r., - kapliczka pn. w ogrodzeniu, mur., 2 poł. XIX w., - kapliczka pd. w ogrodzeniu , mur., 2 poł. XIX w. - ogrodzenie z bramami, mur., 2 poł XIX w. b) Cmentarz parafialny rzymskokatolicki, XIX w. nr rej. A-873. c) Zespół zagrody nr 16, nr rej. A - 148 - plebania drewniana, ob. budynek, XIX w. - stodoła drewniana poł. XIX w. Krasnybór a) Ko ściół parafialny p.w. Zwiastowania NMP, mur., 1584-1589, nr rej. 40. b) Kaplica cmentarna p.w. Św. Rocha, mur., XVIII/XIX w, nr rej. 663. c) Cmentarz parafialny rzymskokatolicki, nr rej. A- 874. Sztabin a) Ko ściół par. p.w. św. Jakuba, mur., 1910 r. nr rej. 659. Dębowo a) Zespół Kanału Augustowskiego , nr rej. 5. 2) Nie wpisane do rejestru zabytków. Dębowo a) Dom śluzowego Jagłowo a) Zagroda nr 37: - dom, drewn z bud. gospodarczym., l. 30. XX w., 6 2007-06-27 09:46 - budynek inwentarski, drewn., l. 30. XX w. - Ŝuraw ( studnia