POLITYKA I POLITYCY W PRASIE XX I XXI WIEKU PRASA ORGANIZACJI POLITYCZNYCH POLITYKA I POLITYCY W PRASIE XX I XXI WIEKU PRASA ORGANIZACJI POLITYCZNYCH pod redakcją Małgorzaty Dajnowicz i Adama Miodowskiego orcid.org/0000-0001-6124-9983 orcid.org/0000-0002-2623-955X Wydawnictwo HUMANICA Białystok 2017 RECENZENT prof. dr hab. Michał Śliwa REDAKCJA TECHNICZNA I GRAFIKA Andrzej Dajnowicz SKŁAD Sławomir Karetko KOREKTA Edyta Chrzanowska Publikacja dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.00 PL) Treść licencji: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/ Na okładce książki wykorzystano zdjęcia periodyków: „Ogniwo” 1903, nr 21; „Dziennik Polski” 1940, nr 1; „Gazeta Robotnicza” 1937, nr 30; „Gazeta Warszawska” 1919, nr 176 ISBN 978-83-946177-3-8 WYDAWCA Wydawnictwo HUMANICA Instytutu Studiów Kobiecych Plac Niezależnego Zrzeszenia Studentów 1, p. 118, 15-420 Białystok NAKŁAD 200 egzemplarzy DRUK Drukarnia Cyfrowa druk24-h.com.pl Białystok, ul. Zwycięstwa 10, tel. 85 653-78-04 Spis treści WSTĘP . 9 ROZDZIAŁ I ROLA KOBIECEJ PRASY SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ I JEJ PUBLICYSTEK W AKTYWIZACJI KOBIET W XX WIEKU Ewa Maj, „Ziemianka” – organ prasowy Zjednoczonego Koła Ziemianek 1908-1919 . 15 Joanna Dufrat, Prasa politycznych organizacji kobiecych w Polsce w latach 1917-1939 . 31 Urszula Ćwik, Podstawowe założenia Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet w świetle „Mody i Życia Praktycznego” (1946-1951) . 49 Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk, Treści propagandowe rozpowszechniane przez Społeczno-Obywatelską Ligę Kobiet/Ligę Kobiet na podstawie pisma „Poznajmy Prawdę” (1946-1952) . 59 Małgorzata Dajnowicz, „Kobieta Dzisiejsza. Dwutygodnik Społeczno- -Obywatelskiej Ligi Kobiet” jako platforma informacyjna o kierunkach prac organizacji (w początkowym okresie formowania struktur) . 73 Justyna Zajko-Czochańska, Koła gospodyń wiejskich na łamach „Przyjaciółki” w początkach lat 60. XX wieku . 85 Waldemar Barszczewski, Maria Koszutska – polityczka, komunistka, publicystka prasy partyjnej. Próba portretu psychologicznego . 93 ROZDZIAŁ II STOŁECZNA I PROWINCJONALNA PRASA LEWICOWA PIERWSZEJ POŁOWY XX WIEKU Marta Sikorska-Kowalska, „Ogniwo” 1902-1905. „Legalna ekspozytura” PPS . 107 6 Spis treści Ewa Danowska, Prasa socjalistyczna wydawana w Krakowie w latach 1900-1914. Zarys problematyki . 117 Kamil Piskała, Sensacja i polityka. „Głos Stolicy” – popularny dziennik socjalistyczny . 129 Grzegorz Zackiewicz, Prasa Związku Syndykalistów Polskich w latach II wojny światowej . 147 ROZDZIAŁ III REGIONALNA I LOKALNA PRASA SPOŁECZNO-POLITYCZNO- -INFORMACYJNA W XX WIEKU Przemysław Olstowski, Prasa regionalna jako źródło do dziejów obozu władzy w Polsce w latach 1926-1939 na przykładzie województwa pomorskiego . 165 Piotr Cichoracki, Polskojęzyczna prasa polityczno-informacyjna województwa poleskiego w latach 1921-1939. Warunki działalności . 173 Janusz Mierzwa, Prasa organizacji kombatanckich w międzywojennym Krakowie . 187 Piotr Sławiński, „Ziemia Sandomierska. Pismo Sandomierskiego Komitetu Obywatelskiego” z lat 1989-1991 jako przykład lokalnego czasopisma okresu przełomu . 205 ROZDZIAŁ IV PRASA SPOŁECZNO-POLITYCZNA DIASPORY POLSKIEJ W EUROPIE Witold Wojdyło, Organ prasowy Towarzystwa Socjalistów Polskich w Berlinie „Gazeta Robotnicza” 1891-1893 . 221 Adam Miodowski, Prasa polskich ugrupowań politycznych w Rosji wobec koncepcji utworzenia Korpusów Polskich (marzec-listopad 1917 r.) . 231 Krzysztof Buchowski, Czasopisma polskiej mniejszości narodowej w międzywojennej Republice Litewskiej . 249 Spis treści 7 Jolanta Chwastyk-Kowalczyk, Tuba polskiego emigracyjnego rządu w Londynie – „Dziennik Polski” w latach 1940-1943 . 259 ROZDZIAŁ V PRASA OFICJALNA I DRUGOOBIEGOWA W POLSCE LUDOWEJ Agnieszka Śliwa, PZPR a prasa fachowa na przykładzie „Walczymy o Stal” . 277 Łukasz Jędrzejski, „Sztandar Ludu” (1956-1970) – organ prasowy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie . 287 Anna Szwed-Walczak, „Samoobrona Polska” – założenia i cele organu prasowego Komitetu Samoobrony Polskiej . 299 ROZDZIAŁ VI PRASA POLITYCZNA I URZĘDOWA NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XX I XXI Grzegorz Radomski, Kształtowanie wizerunku politycznego. Przypadek prasy ruchu narodowego w Polsce po 1989 roku . 313 Agnieszka Warzyńska, Przegląd publikacji Sławomira Sierakowskiego na łamach „Krytyki Politycznej” w latach 2002-2016 . 325 Małgorzata Wrześniewska, Polityka w prasie – analiza prasoznawcza czasopisma „Niedziela” za rok 2016 . 337 Beata Goworko-Składanek, Sprawozdawczość sejmowa na łamach urzędowej prasy specjalistycznej (na przestrzeni wieków) . 351 BIBLIOGRAFIA . 363 NOTY AUTORSKIE . 375 Wstęp Oddajemy do rąk Czytelników publikację pt. Polityka i politycy w prasie XX i XXI wieku: Prasa organizacji politycznych, stanowiącą pokłosie II ogól- nopolskiej konferencji naukowej pod tym samym tytułem, współorganizowa- nej przez Zakład Ruchów Społecznych i Politycznych Instytutu Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku oraz Instytut Studiów Kobiecych. Prace konferencyjno-studyjne odbywały się w Białymstoku i Supraślu w dniach 29-30 czerwca 2017 roku. Publikując ten tom, konsekwentnie kształtujemy tradycję debat konfe- rencyjnych wraz z odzwierciedlającą ich treść cykliczną publikacją tomów po- konferencyjnych poświęconych obecności polityki i polityków w prasie XX i XXI wieku. W tegorocznej edycji przedmiotem zainteresowania uczestników realizo- wanego od 2016 roku projektu naukowego stała się prasa organizacji politycz- nych. Pod tym pojęciem Autorki i Autorzy tomu rozumieją zarówno państwo, jak i jego instytucje polityczne, również partie polityczne, ruchy społeczne o ambi- cjach politycznych (np. polska „Solidarność”), upolitycznione struktury niepod- ległościowe (np. Fronty Wyzwolenia), ale też organizacje prorównościowe, takie jak Liga Kobiet, czy część struktur pozarządowych, tj. fundacje i stowarzyszenia. Na tom pokonferencyjny złożyło się blisko trzydzieści interesujących wy- powiedzi, które w formie powiązanych ze sobą tematycznie artykułów (podroz- działów) współtworzą sześć rozdziałów niniejszej publikacji. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym Rola kobiecej prasy społeczno- -politycznej i jej publicystek w aktywizacji kobiet w XX wieku, zaprezentowano: • ukazujący się w latach 1908-1919 organ prasowy Zjednoczonego Koła Ziemianek „Ziemianka”, • prasę politycznych organizacji kobiecych w Polsce w latach 1917-1939, • podstawowe założenia Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet w świetle „Mody i Życia Praktycznego” (1946-1951), • przekaz propagandowy rozpowszechniany w latach 1946-1952 przez Spo- łeczno-Obywatelską Ligę Kobiet (Ligę Kobiet) na łamach pisma „Poznaj- my Prawdę”, • publikowane na łamach dwutygodnika „Kobieta Dzisiejsza” informacje dotyczące formowania struktur Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet, 10 Małgorzata Dajnowicz, Adam Miodowski • opis aktywności kół gospodyń wiejskich na łamach „Przyjaciółki” w po- czątkach lat 60. XX wieku, • dokonania Marii Koszutskiej jako komunistycznej publicystki polityczno-partyjnej. W rozdziale drugim, pod tytułem Stołeczna i prowincjonalna prasa lewi- cowa pierwszej połowy XX wieku, ukazane zostały: • tygodnik „Ogniwo” z lat 1902-1905 jako „legalna ekspozytura” PPS, • prasa socjalistyczna wydawana w Krakowie w latach 1900-1914, • popularny dziennik socjalistyczny „Głos Stolicy” łączący w swoim prze- kazie treści sensacyjne z politycznymi, • prasa Związku Syndykalistów Polskich w latach II wojny światowej. W rozdziale trzecim, o tytule Regionalna i lokalna prasa społeczno-poli- tyczno-informacyjna w XX wieku, scharakteryzowano: • prasę regionalną (na przykładzie województwa pomorskiego) jako źródło do dziejów obozu władzy w Polsce w latach 1926-1939, • warunki funkcjonowania polskojęzycznej prasy polityczno-informacyjnej województwa poleskiego w latach 1921-1939, • prasę organizacji kombatanckich w międzywojennym Krakowie, • lokalne czasopismo „Ziemia Sandomierska” ukazujące się w przełomo- wym okresie lat 1989-1991. W rozdziale czwartym, zatytułowanym Prasa społeczno-polityczna dia- spory polskiej w Europie, zaprezentowano: • „Gazetę Robotniczą” z lat 1891-1893 będącą organem prasowym Towa- rzystwa Socjalistów Polskich w Berlinie, • prasę polskich ugrupowań politycznych w Rosji w 1917 roku i jej stanowi- sko wobec koncepcji utworzenia Korpusów Polskich, • czasopisma polskiej mniejszości narodowej w międzywojennej Republi- ce Litewskiej, • „Dziennik Polski” pełniący w latach 1940-1943 rolę „tuby” polskiego emi- gracyjnego rządu w Londynie, • „Jutro Polski” – periodyk wydawany w Londynie w latach 1944-1992. W rozdziale piątym, pod tytułem Prasa oficjalna i drugoobiegowa w Pol- sce Ludowej, scharakteryzowano: • postawę PZPR wobec prasy fachowej na przykładzie „Walczymy o Stal”, • „Sztandar Ludu” z lat 1956-1970 jako organ prasowy Komitetu Woje- wódzkiego PZPR w Lublinie, • założenia i cele „Samoobrony Polskiej” będącej organem prasowym Ko- mitetu Samoobrony Polskiej. Wstęp 11 W rozdziale szóstym, zatytułowanym Historyczne uwarunkowania funk- cjonowania prasy politycznej i urzędowej na przełomie wieków XX i XXI, anali- zie poddano: • proces kształtowania wizerunku politycznego na przykładzie prasy ruchu narodowego w Polsce po 1989 roku, • publikacje Sławomira Sierakowskiego na łamach „Krytyki Politycznej” w latach 2002-2016, • zawartość czasopisma „Niedziela” za rok 2016, • sprawozdawczość sejmową zamieszczaną na łamach urzędowej pra- sy specjalistycznej. Tradycja komunikowania się organizacji politycznych, np. partii typu kote- ryjnego, za pośrednictwem własnych