GRAD ZAGREB URED ZA DEMOGRAFIJU Demografska kretanja u Gradu Zagrebu (Stručna podloga za izradu novog prostornog plana Grada Zagreba – Područje demografije) Studiju izradio: Tomislav Pejaković lipanj, 2020. SADRŽAJ PREDGOVOR..............................................................................................................................................3 I. UVOD........................................................................................................................................................4 II. OSVRT NA DUGOROČNA DEMOGRAFSKA KRETANJA GRADA ZAGREBA 1857.-2011. GODINE...............................................................................................................................................6 2.1. Kretanje ukupnog broja stanovnika 1857-2011. godine...............................................................6 III. DEMOGRAFSKA KRETANJA I STRUKTURNE PROMJENE 2001.-2011. GODINE…....…11 3.1. Gustoća naseljenosti i razmještaj stanovništva…………….......................................................11 3.2. Promjena broja stanovnika 2001.-2011. godine..........................................................................18 3.2.1. Analiza međupopisne promjene prema službenim (ne)usporedivim podacima....................................................................................................................................18 3.2.2. Analiza ukupnog, stalnog i prisutnog stanovništva (1991., 2001. i 2011.)................................21 3.2.3. Prirodno kretanje stanovništva 2001.-2011. godine...................................................................23 3.2.4. Opće kretanje stanovništva 2001-2011. godine.........................................................................27 3.3. Prostorna pokretljivost stanovništva (migracije)........................................................................31 3.3.1. Domorodno i doseljeno stanovništvo.........................................................................................31 3.3.2. Unutarnje i vanjske migracije....................................................................................................33 3.4. Strukturne promjene stanovništva...............................................................................................37 3.4.1. Sastav stanovništva prema starosti i spolu.................................................................................37 3.4.2. Obrazovni sastav stanovništva...................................................................................................49 3.4.3. Aktivnost i zaposlenost..............................................................................................................55 3.4.3.1.Udio zaposlenih po djelatnostima......................................................................................60 3.4.3.2. Struktura stanovništva po sektorima djelatnosti...............................................................66 3.4.3.3.Zaposleni prema zanimanju...............................................................................................69 3.5. Etnička, vjerska i jezična struktura stanovništva.......................................................................70 3.5.1. Narodnosni sastav stanovništva.................................................................................................70 3.5.2. Vjerski sastav stanovništva........................................................................................................75 3.5 3. Stanovništvo prema materinskom jeziku i državljanstvu..........................................................77 IV. NOVIJA DEMOGRAFSKA KRETANJA NAKON POPISA 2011. DO 2018. GODINE………79 4.1. Ukupno, prirodno i mehaničko kretanje……………………………………………………………...79 4.2. Promjene sastava stanovništva prema starosti i spolu………………………………………………..81 V. BUDUĆE DEMOGRAFSKE PROGNOZE U GRADU ZAGREBU DO 2061. GODINE………83 5.1. Projekcija ukupnog stanovništva Grada Zagreba 2015.-2061. godine……………………………….83 ZAKLJUČAK……………………………………………………………………………………………85 POPIS LITERATURE…………………………………………………………………………………..87 2 PREDGOVOR Grad Zagreb je u proteklom stoljeću i pol imao vrlo dinamičan demografski razvoj koji se odvijao pod znakovitim utjecajem političkih, vojnih, društvenih, gospodarskih, kulturnih, vjerskih i drugih (ne)prilika i zbivanja, pri čemu je migracija bila temeljnom demografskom odrednicom ukupne brojčano strukturne dinamike pučanstva. U ovoj studiji namjera je prikazati demografsko stanje, kretanje i promjene u Gradu Zagrebu u posljednjem međupopisnom razdoblju 2001.- 2011. godine, zatim novija demografska kretanja nakon popisa 2011 do 2018. te projekcije stanovništva do 2061. godine. Težište je bilo prikazati promjene na razini najmanje prostorne jedinice odnosno naselja koja su u sastavu Grada Zagreba. Ova demografska studija o kretanju stanovništva Grada Zagreba, osnovnim obilježjima njegova sastava u zadnjem međupopisnom razdoblju i nakon njega kao i buduće demografske prognoze izrađena je za potrebe novog Prostornog plana Grada Zagreba. 3 I. UVOD Kako bi se razumjeli demografski podaci i pokazatelji u ovom radu nužno je ukazati na neka metodološka pojašnjenja koja se tiču prostornog i vremenskog okvira istraživanja, popisne metodologije i statističko-demografske razine do sada objavljenih ili dostupnih podataka iz popisa stanovništva i drugih relevantnih izvora podataka. Podaci Popisa 2011. nisu neposredno usporedivi s podacima Popisa 2001. ni s podacima prijašnjih popisa jer se statistička definicija ukupnog stanovništva primijenjena u Popisu 2011. razlikuje od onih koje su primijenjene u prijašnjim popisima1. Grad Zagreb se prostire na površini od 641,35 četvornih kilometara (ili 1,1% kopnenoga teritorija Republike Hrvatske) u kojem živi 790 017 stanovnika ili 18,4% ukupnog stanovništva Hrvatske. I u vrijeme popisa stanovništva 2001. i 2011. godine u sastavu Grada Zagreba bilo je 70 naselja2 (dva gradska – Zagreb i Sesvete i 68 ostalih naselja). Danas 2020. godine Grad Zagreb u svom sastavu ima 68 naselja3. U ovoj analizi podaci popisa stanovništva 2001. i 2011. godine svedeni su na stanje teritorijalnog ustroja iz 2019. godine, dakle 68 naselja. Od donošenja Zakona o područjima županija, gradova i općina u Republici Hrvatskoj iz 1997. godine kada je u Gradu Zagrebu bilo 70 naselja - dogodile su se neke izmjene granica pojedinih susjednih naselja kao i spajanja pojedinih naselja. Prvo su se 2004. godine dogodile korekcije granica naselja Buzin i Zagreb pri čemu se naselje Buzin povećalo i teritorijalno i po broju stanovnika pripajanjem jednog dijela naselja Zagreb. Buzin (2001. godine 1,41km2 i 141 stanovnik, 2004. godine 3,22 km2 i 912 stanovnika) što je povećanje površine za 1,81 km2 i 771 stanovnika. Zagreb (2001. godine 307,41 km2 i 691 724 1 1Podaci šest popisa stanovništva provedenih nakon Drugoga svjetskog rata, tj. popisa 1948., 1953., 1961., 1971., 1981. i 1991., odnose se na stalno stanovništvo, tj. na osobe s prebivalištem u Republici Hrvatskoj bez obzira na to jesu li u vrijeme popisa bile prisutne u prebivalištu ili ne i bez obzira na duljinu odsutnosti iz prebivališta. U Popisu 2001. prvi se put pri definiranju ukupnog stanovništva primjenjuje koncept "uobičajenog mjesta stanovanja" i uvodi se razdoblje od jedne godine i dulje kao osnovni kriterij za uključivanje ili isključivanje osobe iz ukupnog stanovništva. U Popisu 2011. također se primjenjuje koncept "uobičajenog mjesta stanovanja" i prvi se put uvodi namjera odsutnosti/prisutnosti kao dodatni kriterij za uključivanje ili isključivanje osobe iz ukupnog stanovništva. Iako se podaci obaju popisa, 2001. i 2011., temelje na konceptu ''uobičajenog mjesta stanovanja'', oni nisu neposredno usporedivi. To je tako najprije zbog namjere odsutnosti/prisutnosti koja se nije prikupljala u Popisu 2001., a potom i stoga što je Popis 2001. u ukupan broj stanovnika uključivao i osobe odsutne godinu i dulje koje su se u mjesto stalnog stanovanja vraćale sezonski i mjesečno (te se osobe u Popisu 2011. ne uključuju u ukupan broj stanovnika). 2Zakonom o područjima županija, gradova i općina u Republici Hrvatskoj (86/06, 125/06-ispravak, 16/07-ispravak, 95/08-Odluka USRH, 46/10-ispravak, 145/10, 37/13, 44/13, 45/13, 110/15.) Grad Zagreb samostalna, jedinstvena, teritorijalna i upravna jedinica koja ima položaj županije. U sastavu Grada je 70 naselja. 3Prema Odluci o naseljima u Gradu Zagrebu (Službeni glasnik Grada Zagreba 12/19) došlo je do promjene u broju naselja. Naseljeni dio naselja Vugrovec Donji, Kućanec i Vuger Selo su spojena u jedno naselje koje se zove Vugrovec. 4 stanovnika) 2004. godine (305,98 km2 i 690 953 stanovnika). Podaci o površinama pruzeti su od Gradskog zavoda za katastar i geodetske poslove (izračun 2004.), a Odijel za statistiku Gradskog ureda za strategijsko planiranje korigirao je podatke. Prema tim korigiranim podacima naselje Zagreb imao je 690 953 stanovnika, odnosno 771 stanovnika manje koji su pribrojani naselju Buzin. Budući su se ove promjene dogodile nakon popisa 2001. godine Državni zavod za statistiku nije korigirao ove promjene. Nove promjene granica4 naselja dogodile su se 2007. godine između naselja Šimunčevec, Markovo Polje i Dobrodol pri kojoj se naselje Dobrodol značajno povećao pripajanjem naseljenog dijela Markova Polja. Kod naselja Šimunčevec samo se je mali dio površine na kojem nije bilo stanovnika pripojio naselju Dobrodol. Šimunčevec 2001.godine 2,25 km2 i 282 stanovnika – 2011. godine 2,00 km2 i 271 stanovnika; Markovo Polje 2001. godine 4,95 km2 i 1 291 stanovnika - 2011. godine 2,35 km2 i