Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2016 roku Kraków 2017 Opracowano w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Krakowie pod kierunkiem Małopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska Pawła Ciećko W opracowaniu wykorzystano wyniki działalności badawczej i kontrolnej: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatury WIOŚ w Nowym Sączu Delegatury WIOŚ w Tarnowie Autorzy: Liliana Czarnecka, Barbara Dębska, Magdalena Gala, Krystyna Gołębiowska, Ewa Gondek, Anna Główka, Agnieszka Konieczna, Ryszard Listwan, Edyta Litwin, Dorota Łęczycka, Anna Machalska, Maria Ogar, Jadwiga Pach, Teresa Prajsnar, Teresa Reczek, Natalia Rzepka, Krystyna Synowiec. Zdjęcia: Liliana Czarnecka, Ewa Gondek, Agnieszka Konieczna, Małgorzata Kiełbasa, Edyta Litwin, Dorota Łęczycka, Jacek Makowiec, Tomasz Miętus, Jacek Nosek, Jadwiga Pach, Iwona Para, Teresa Prajsnar, Sławomir Sikora. 1 Spis treści 1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA .................................................................... 3 2. JAKOŚĆ POWIETRZA ....................................................................................................... 8 2.1. PRESJE ................................................................................................................................... 8 2.2. STAN POWIETRZA ........................................................................................................... 15 2.3. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA ............................................................................... 30 2.4. REAKCJA ............................................................................................................................ 40 2.4.1. Realizacja programu ochrony powietrza .................................................................. 40 2.4.2. Poprawa jakości powietrza w województwie małopolskim ..................................... 42 3. JAKOŚĆ WÓD .................................................................................................................... 56 3.1. PRESJE – WODY POWIERZCHNIOWE ....................................................................... 56 3.2. STAN ..................................................................................................................................... 61 3.3. OCENA STANU JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH .......... 64 3.4. JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH..................................................................................... 79 3.5. MONITORING OSADÓW DENNYCH ............................................................................ 98 3.6. WSPÓŁPRACA DWUSTRONNA Z REPUBLIKĄ SŁOWACKĄ .............................. 115 4. HAŁAS ................................................................................................................................ 118 5. PROMIENIOWANIE ELEKTORMAGNETYCZNE ................................................... 124 6. JAKOŚĆ GLEB ................................................................................................................. 131 6.1. UŻYTKOWANIE GRUNTÓW I ZAGROŻENIA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM .............................................................................................................. 133 6.2. MONITORING CHEMIZMU GLEB ORNYCH ........................................................... 142 6.3. ODCZYN I ZASOLENIE GLEB ..................................................................................... 148 6.4. ZANIECZYSZCZENIE GLEB UŻYTKÓW ROLNYCH SIARKĄ, METALAMI CIĘŻKIMI I WIELOPIERSCIENIOWYMI WĘGLOWODORAMI AROMATYCZNYMI ........................................................................................................ 151 7. EDUKACJA EKOLOGICZNA ........................................................................................ 172 2 1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA Województwo małopolskie położone jest w południowej części Polski. Od wschodu graniczy z województwem podkarpackim, od północy z województwem świętokrzyskim, od zachodu z województwem śląskim, od południa ze Słowacją. Jest jednym z mniejszych spośród 16 polskich województw, zajmuje 12 miejsce pod względem wielkości. Podzielone jest na 19 powiatów ziemskich oraz 3 grodzkie, a także 182 gminy. Województwo zajmuje powierzchnię 15 183 km2, co stanowi 4,9% powierzchni kraju. Obejmuje swoim zasięgiem krainy fizjograficzne: Wyżynę Śląsko- Krakowską, Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Centralne Karpaty Zachodnie, Wyżynę Małopolską oraz Podkarpacie Północne (według J. Konrackiego – „Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa, 2002). Małopolska zalicza się do województw o najniższej stopie bezrobocia - 6,7% (dane GUS, stan na koniec 2016 r.). Swymi terenami zajmuje fragment Wyżyny Małopolskiej i Karpat Zachodnich. Naturalną granicą między górami a niziną jest dolina Wisły, wiodąca z zachodu na wschód. Województwo małopolskie posiada 3 382,3 tys. mieszkańców (dane GUS, stan na koniec 2016 r.), co pod względem liczby mieszkańców sytuuje Małopolskę na 4 miejscu wśród 16 województw (za mazowieckim, 3 śląskim i wielkopolskim). Pod względem gęstości zaludnienia zajmuje 2 miejsce w kraju (223 osoby na 1 km2); pierwszą lokatę pod względem gęstości zaludnienia zajmuje województwo śląskie. Stolicą województwa jest Kraków, w którym w 2016 roku mieszkało 765,32 tys. mieszkańców (dane GUS na koniec 2016 r.). Teren województwa znajduje się w większości w zlewisku Morza Bałtyckiego z dorzeczem Wisły – ok. 90% powierzchni województwa. Natomiast południowo-zachodnia część leży na terenie zlewiska Morza Czarnego z dorzeczem Dunaju. Na obszarze województwa znajduje się 6 sztucznych zbiorników wodnych: Zbiornik Czorsztyn – Niedzica - powierzchnia 12,3 km2, maksymalna pojemność 231,9 hm3, Zbiornik Sromowce Wyżne - powierzchnia 0,9 km2, pojemność maksymalna 6,4 hm3, Jezioro Rożnowskie - powierzchnia 16,0 km2, maksymalna pojemność 159,3 hm3, Zbiornik Czchów - powierzchnia 3,4 km2, pojemność 12,0 hm3, Zbiornik Dobczyce - powierzchnia 10,7 km2, którego maksymalna pojemność 141,4 hm3, Zbiornik Klimkówka - powierzchnia 3,1 km2, pojemność całkowita 43,5 hm3 oraz Zbiornik Świnna Poręba, którego budowę rozpoczęto w 1986 roku, a oddany został do użytkowania w lipcu 2017 r. (powierzchnia 10,35 km2, całkowita pojemność 161,0 hm3). Naturalne zbiorniki wodne występują w Tatrach. Znajduje się tu około 100 jezior zwanych stawami. Największe z nich to Morskie Oko i Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (powyżej 34 ha). 4 Województwo małopolskie posiada urozmaicone warunki naturalne i w dużej mierze nieskażone środowisko naturalne. Bogaty jest świat roślinny i zwierzęcy. Obszary prawnie chronione w województwie małopolskim zajmują łącznie 804,4 tys. ha, co stanowiło 53% powierzchni ogólnej województwa i 7,9% powierzchni chronionej w Polsce: 6 parków narodowych: o Babiogórski Park Narodowy, o Gorczański Park Narodowy, o Magurski Park Narodowy (niewielki fragment; siedziba dyrekcji w woj. podkarpackim), o Ojcowski Park Narodowy, o Pieniński Park Narodowy, o Tatrzański Park Narodowy, 11 parków krajobrazowych – Park Krajobrazowy Beskidu Małego, Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy, Ciężkowicko- Rożnowski Park Krajobrazowy, Dłubniański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Park Krajobrazowy Pasma Brzanki, Popradzki Park Krajobrazowy, Rudniański Park Krajobrazowy, Tenczyński Park Krajobrazowy, Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy, 84 rezerwatów przyrody, 2 189 pomników przyrody. W strukturze obszarów objętych ochroną prawną dominują obszary chronionego krajobrazu (71,1% areału chronionego oraz 37,7% powierzchni ogólnej), jak również parki krajobrazowe (21,8% areału chronionego). Z kolei parki narodowe stanowią 4,7% powierzchni prawnie chronionej województwa. Według powiatów, najwięcej obszarów chronionych odnotowano w powiatach: nowotarskim – 130,5 tys. ha, nowosądeckim – 126,4 tys. ha oraz w tarnowskim – 105,9 tys. ha. Największy udział obszarów chronionych w powierzchni danego powiatu odnotowano w powiatach: tatrzańskim (92,9%), nowotarskim (88,5%), miechowskim (86,4%), nowosądeckim (81,5%), brzeskim (75,9%) i tarnowskim (75%). Natomiast relatywnie najmniej obszarów tego typu posiada miasto Tarnów (0,1%) oraz powiaty: wielicki (0,3%) 5 i oświęcimski (0,6%). W Krakowie obszary objęte ochroną prawną wynosiły 4,9 tys. ha i stanowiły 14,9% powierzchni miasta. W województwie małopolskim lasy zajmują powierzchnię 435,5 tys. ha, co stanowi 28,6% jego powierzchni; 27,1 tys. ha lasów znajduje się w obrębie parków narodowych. Ze zróżnicowania gatunków gleb, a także różnicy położenia terenu względem poziomu morza wynika bardzo duże zróżnicowanie małopolskich lasów - od borów nizinnych, poprzez siedliska wyżynne aż po bory wysokogórskie. Drzewostany najbardziej dla Małopolski charakterystyczne to lasy bukowe, porastające m.in. znaczną część Beskidów, a także świerkowy starodrzew, na przykład charakterystyczne tatrzańskie „smreki”. Cennym kompleksem leśnym województwa małopolskiego jest Puszcza Niepołomicka - jedyny pozostały fragment olbrzymiego kompleksu rozciągającego się przed kilkuset laty na wschód od Krakowa. W województwie małopolskim jest kilka fragmentów lasu o charakterze pierwotnym, położonych w Pieninach, w Babiogórskim Parku Narodowym, Tatrach czy Beskidzie Sądeckim. Te lasy są schronieniem dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, nie tylko tych, których nazwy znane są tylko fachowcom, ale także najsłynniejszych: szarotki alpejskiej, krokusa, a spośród zwierząt: