CYKLE I CYKLICZNOŒÆ Kochana Pani Profesor, ofiarowujemy Pani tę książkę z wdzięcznością, bo bez Pani nie bylibyśmy tacy, jacy jesteśmy. Uczniowie i Przyjaciele Recenzent Prof. dr hab. Zygmunt Ziątek Projekt okładki i opracowanie graficzne: Krzysztof Tur Redakcja: Elżbieta Kozłowska-Świątkowska Korekta: Zespół Redakcja techniczna i skład: Stanisław Żukowski Opracowanie indeksu: Dariusz Kulesza, Stanisław Żukowski c Copyright by Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, Białystok 2010 15–327 Białystok, ul. Świerkowa 20 Tel./fax: 85 745 72 86 http://pip.uwb.edu.pl/transhumana; e-mail: [email protected] Wydanie I Wydanie publikacji zostało sfinansowane przez Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku Wszystkie prawa zastrzeżone All rights reserved ISBN 978–83–61209–42–3 Druk i oprawa: MZGraf, s.c., tel. 86 275 41 31, www.mzgraf.pl SPIS TREŚCI Pani Profesor z Rodziną Anna Kieżuń Profesor Krystyna Jakowska. Naukowiec, osoba, przyjaciel ............. 13 Tadeusz Bujnicki Śmiech i zabawa. Jeden z „triumwirów” – Wojciech Fox-Dąbrowski ...... 21 Cykle powieściowe Bogumiła Kaniewska Cykliczność w powieści ........................................ 35 Andrzej Stoff „Trylogia księżycowa” Jerzego Żuławskiego. Semantyczne konsekwencje cy- kliczności .................................................. 45 Maria Jolanta Olszewska Między tradycją a nowatorstwem. Zapomniany cykl Adama Krechowieckiego „O tron” .................................................. 57 Kamila Budrowska Cykl wymuszony. O „Węzłach życia” Zofii Nałkowskiej ............... 69 Seweryna Wysłouch Cykl powieściowy Władysława Terleckiego „Twarze 1863” ............. 83 Dariusz Kulesza Więcej niż cykl. Kilka uwag o twórczości Wiesława Myśliwskiego........ 93 Cykle opowiadań Barbara Bobrowska Konstrukcja ramowa i cykliczność. Opowieści z domu obłąkanych Kraszew- skiego, Sztyrmera i Faleńskiego.................................. 109 Dorota Kielak Wyobraźnia fotograficzna jako spoiwo cyklu narracyjnego .............. 125 Radosław Sioma Opowiadania na czas burzy. O „Profesorze Tutce” Jerzego Szaniawskiego 139 Marcin Wołk Z książką na kolanach siadam w rogu pastwiska... O „Listach z Rabarbaru” Edwarda Redlińskiego......................................... 153 Marzena Szyłak „Opowiadania na czas przeprowadzki” Pawła Huelle jako cykl .......... 163 Elżbieta Konończuk „Opowieści galicyjskie” jako panorama miejsc i galeria postaci .......... 177 Cykle podróżne Aleksander Flaker Dwie drogi do Rosji. Cyklizacja u Adama Mickiewicza i Karola Havlicka-ˇ -Borowskiego ............................................... 191 Krzysztof Ćwikliński Dziennik podróży jako cykl reportaży. O dzienniku podróży do Gwatemali Andrzeja Bobkowskiego........................................ 197 Mirosława Ołdakowska-Kuflowa „czy słowo jest tu ciągle nasieniem”. „Wiersze z Ziemi Świętej” księdza Ja- nusza St. Pasierba ........................................... 211 Zofia Zarębianka Podróż jako wieczny cykl życia. Duchowe wymiary podróży w prozie Andrzeja Stasiuka ................................................... 223 Cykle poetyckie Rolf Fieguth Intertekstualność i kompozycja cykliczna. Anakreont, Horacy i Kochanowski w „Erotykach” F. D. Kniaźnina ................................. 235 Zofia Mocarska-Tycowa O tryptykach Wacława Rolicza-Liedera i Kazimierza Wierzyńskiego ...... 249 Barbara Olech Wokół hybris. O cyklu lirycznym Marii Grossek-Koryckiej ............. 259 Andrea Meyer-Fraatz Leśmianowskie metacykle liryczne jako zwierciadło sobowtóra autorskiego. Szkic problematyki ........................................... 267 Elżbieta Sidoruk Cykliczność w poezji Bolesława Leśmiana. Rekonesans ................ 275 Anna Wydrycka „W Jego Imię”. O religijnych cyklach lirycznych Anny Zahorskiej ....... 285 Katarzyna Sokołowska Głos dziecka. O poezji Irit Amiel ................................ 297 Cykle z pogranicza sztuk Mieczysława Demska-Trębacz Chopinowski cykl miniaturowych poematów ........................ 309 Hanna Ratuszna Chopin i „sprawa polska”. O zapomnianym dramacie Ewy Łuskiny i Leona Stępowskiego................................................ 317 Jarosław Ławski Tabu, ekstaza i upadek. „Michał Anioł” Władysława Kozickiego ......... 329 Ryszard Chodźko (konsultacja muzyczna Mirosław Rudziński) Pełnia „Pięciu Oceanów” Agnieszki Osieckiej ....................... 347 Indeks osobowy.................................................. 355 CYKLE I CYKLICZNOŒÆ PaniProfesorzRodzina Profesor Krystyna Jakowska. Naukowiec, osoba, przyjaciel W chwili objęcia kierownictwa Zakładu Literatury Międzywojennej i Współ- czesnej na polonistyce białostockiej Profesor Krystyna Jakowska postrzegana była przez nas jako naukowiec i wieloletni pracownik Uniwersytetu w Toruniu. Z tym miastem łączyły Ją bliskie związki. Tam spędziła młode lata i uczęszczała do szkół. W roku 1956 uzyskała maturę w I Liceum Ogólnokształcącym imienia Mikołaja Kopernika, by następnie rozpocząć studia polonistyczne, które ukoń- czyła w 1961 roku obroną pracy magisterskiej pod kierunkiem profesora Artura Hutnikiewicza. Seminarium u tego wybitnego historyka literatury młodopolskiej i międzywojennej, a zarazem znakomitego dydaktyka i wychowawcy, cieszącego się autorytetem wśród polonistów studiujących nie tylko w Toruniu, zapewne przesądziło o dalszym kierunku późniejszej kariery uniwersyteckiej Krystyny Jakowskiej. Promotor pracy z okresu studiów (dotyczącej problematyki powieści młodopolskiej z uwzględnieniem Pałuby Karola Irzykowskiego) patronował Jej następnym poczynaniom naukowym, o czym Ona sama mówi z szacunkiem, uznaniem i sentymentem. Rok 1961 był początkiem Jej zatrudnienia w UMK. Po otrzymaniu asysten- tury w Zakładzie Literatury Polskiej XX wieku Krystyna Jakowska podjęła się opracowania związków międzywojennej prozy polskiej i ekspresjonizmu nie- mieckiego na przykładzie Soli ziemi Józefa Wittlina. Był to temat pracy doktorskiej obronionej w 1969 roku, przygotowanej pod opieką prof. Hutnikiewicza, a recen- zowanej przez profesorów Konrada Górskiego i Jana Trzynadlowskiego. Miarą pożytku i sukcesu wyróżniającej się dysertacji naukowej okazała się jej książkowa 14 Profesor Krystyna Jakowska. Naukowiec, osoba, przyjaciel publikacja pt. Z dziejów ekspresjonizmu w Polsce. Wokół „Soli ziemi”, wydana w serii Rozpraw Literackich PAN (Ossolineum 1977). Zawarła ona wnikliwe analizy po- wieściowego języka, jakim mistrzowsko posłużył się autor Soli ziemi, podejmując w swoim dziele twórczy dialog z ekspresjonizmem. Po tę pierwszą, obszerną i celną monografię autorstwa Jakowskiej sięgają wciąż studenci kolejnych, po- lonistycznych roczników. Czytelnicy szukają w niej klucza interpretacyjnego do wyjątkowej i rzadkiej powieści, do której nadal stosuje się słuszną opinię, że jest „bardziej znana w świecie, niż w Polsce”1. Autorka udanego debiutu książkowego pozostawała długo wierna bada- niom rozwoju form powieściowych występujących w okresie dwudziestolecia. Wyniki przeprowadzonych analiz, interpretacji i ustaleń, dotyczących zwłaszcza prozy lat trzydziestych XX wieku, badaczka prezentowała cząstkowo w czasopi- smach naukowych, a następnie zebrała w kolejnych dwóch książkach. Pierwsza pt. Powrót autora. Renesans narracji auktorialnej w polskiej powieści międzywojennej, wydana w 1983 roku i będąca podstawą uzyskanej habilitacji, nawiązywała nie- jako a` rebours do formuły „exit author” konstatującej przemiany prozy od cza- sów Flauberta (otwartość, personalizm, polifonia). Praca, napisana z podwojo- nej perspektywy teoretyczno- i historycznoliterackiej, dostarczyła wszechstron- nego obrazu nowego rodzaju auktorialności (w stosunku do wzorów klasycznego realizmu dziewiętnastowiecznego), jaki pojawił się w prozie perswazyjno-reto- rycznej (środowiskowej, „filozoficznej”) lat trzydziestych. Jej założeniem było dookreślenie i dowartościowanie tradycji auktorialnej poprzez wyodrębnienie i analizę technik narracyjnych, strategii kompozycyjnych prozaików międzywo- jennych, które prowadziły w efekcie – jak głosiła postawiona teza autorska – do „przywrócenia głosu i postaci »autora«”. Dociekliwość badawcza Krystyny Jakowskiej w obszarze nierozpoznanych typów estetyk powieściowych interesującego Ją okresu, zaowocowała kolejną po- zycją książkową; tym razem opisującą wyodrębnioną powieść perswazyjną w jej werystycznej i alegorycznej odmianie. Międzywojenna powieść perswazyjna (1992), podobnie jak wcześniej wymienione książki, odsłania wyraźnie kierunek ówcze- snych zainteresowań Krystyny Jakowskiej. Śledzenie – ze stanowiska pogranicza poetyki i dziejów gatunku powieściowego – historycznej ewolucji sztuki narracji, różnorodności form, języka powieściowego zajmuje uwagę rzetelnej znawczyni twórczości dwudziestowiecznej. Jej poznawcze dążenia wyrastały z przekonania, że „powieść międzywojenna nie znalazła (...) jeszcze w historii powieści polskiej swego miejsca”, i zawierały się w poszukiwaniu dróg „do odnalezienia tożsa- mości powieści tej epoki”2. Ci, którzy z racji profesji polonistycznej spotykają się z trudnościami wykładu – kompletnego i przejrzystego – na temat prozy 1 E. Wiegandt, Wstęp. W: J. Wittlin, Sól ziemi. Wrocław 1991, s. XLVII. 2 K. Jakowska, Międzywojenna powieść perswazyjna. Warszawa 1992, s. 6–7. Profesor Krystyna Jakowska. Naukowiec, osoba, przyjaciel 15 dwudziestolecia, także z powodu braku zadowalających kompendiów wiedzy (mówię z własnego, dydaktycznego doświadczenia), potrafią docenić i wyko- rzystać poznawczo-cykliczny, książkowy wywód Krystyny Jakowskiej dotyczący nurtujących problemów literatury. Krystyna Jakowska uzyskała w 1993 roku tytuł profesora. W tym