REGIONALNE TOWARZYSTWO KULTURY IM . J. M. GOSLARA w KOLBUSZOWEJ ROCZNIK KOLBUSZOWSKI Nr 5 ROK 2001 . KOLBUSZOWA 2001 1 REDAKCJA: Zarząd Regionalnego Towarzystwa im. J.M. Goslara RECENZJA WYDAWNICZA dr Eugeniusz Szal REDAKTOR WYDANIA mgr Marian Piórek REDAKTOR GRAFICZNY: Jarosław Hrycyszyn PROJEKT OKŁADKI Benedykt Popek WYDAWCA: REGIONALNE TOWARZYSTWO KULTURY im. ISSN - 0860-4585 Juliana Goslara w Kolbuszowej Nakład: 350 egz. Skład, łamanie i druk: "ABAKUS", 36-100 Kolbuszowa, ul. Wiktora 21 2 Spis treści WSTĘP.....................................................................................................................................5 Rozdział I WOJNA I OKUPACJA NIEMIECKA WE WSPOMNIENIACH ORAZ W RELACJACH (1939 -1944) ................................................................................7 1. Halina Dudzińska, Wspomnienia o wrześniu 1939 roku (w 60-tą rocznicę) ................................................................................................................9 2. Wspomnienia i relacje.........................................................................................................51 Tadeusz Biesiadecki............................................................................................................51 Maria Gródecka, z domu Serwańska...................................................................................55 Józef Jadach .......................................................................................................................57 Barbara Krudysz.................................................................................................................59 Emilia Opalińska ................................................................................................................65 Władysław Ozimek .............................................................................................................69 JanStyga............................................................................................................................73 Janina Urban......................................................................................................................75 Franciszek Serafin, ps. "Platon"...........................................................................................79 3. Władysław Puzio, Klęska wrześniowa 1939 roku w mojej pamięci i obecnej ocenie ..................................................................................................................83 Rozdział II W NIEWOLI ROSYJSKIEJ I SOWIECKIEJ....................................................................95 1. Adam Nowak z Lipnicy, Moje wspomnienia.........................................................................97 2. Józef Maziarz z Huciny, Wspomnienie z deportacji do ZSRR z lat 1940-1946................................................................................................................. .141 3. Maria Skowrońska - Klinke z Kolbuszowej Dolnej, Wspomnienie z deportacji do ZSRR /1944-1946/................................................................ 145 4. Antoni Magda z Trzęsówki, Wspomnienie z pobytu w łagrach Związku Radzieckiego w latach 1944-1946 ....................................................................... 157 Rozdział III MOJA MAŁA I WIELKA OJCZYZNA 'POLSKA" .......................................................... 171 1. Halina Dudzińska, Rodzina Bytnarów............................................................................... 173 2. Zdzisława Józefa Rechul - Bytnar, Moja rodzinna ulica - kolbuszowskie Nowe Miasto w początkach obecnego stulecia........................................... 183 Pierwsze lata Prywatnego Gimnazjum w Kolbuszowej /1911-1916/.................................... 203 Rozdział IV ARTYKUŁY I RECENZJE ............................................................................................ 209 1. Anna Marut, Zarys działalności Ludowego Zespołu Sportowego Werynianka w latach 1946 - 1995 .................................................................................... 211 2. Marian Piórek, Dr Kazimierz Aleksander Skowroński - historyk, nauczyciel i regionalista 71907 - 19747 .............................................................................. 239 3. Marian Piórek, Recenzja książki Krzysztofa Ożoga, Dzieje parafii Górno 1599-1999 ........................................................................................ 247 3 4 Wstęp o rąk czytelnika oddajemy kolejny numer "Rocznika Kolbuszowskiego" numer 5. To wydanie miało być w całości D poświęcone dziejom okupacji niemieckiej na terenie miasta Kolbuszowej i regionu kolbuszowskiego. Z uwagi na to, że mało wpłynęło opracowań dotyczących proponowanego tematu, redakcja zmuszona była opublikować inne materiały z dziejów miasta i okolic. Będą one ważnym przyczynkiem do poznania przeszłości tych terenów. W większości tego "Wydawnictwa" zajmuje tematyka dotycząca lat wojny i okupacji przedstawiona we wspomnieniach i relacjach. Piszą m.in. Halina Dudzińska, Władysław Puzio. Wiele wspomnień i relacji zebrał Antoni Stąpor a dotyczą takich ludzi, jak: Tadeusza Biesiadeckiego, Marii Gródeckiej z d. Serwańskiej, Józefa Jadacha, Barbary Krudysz, Emilii Opalińskiej, Władysława Ozimka, Jana Stygi i Janiny Urban - mieszkańców miasta Kolbuszowej i wsi Kolbuszowa Dolna. Wspomnienie Franciszka Serafina - długoletniego nauczyciela i dyrektora szkoły m.in. w Weryni i Dzikowcu do redakcji dostarczył jego krewniak Paweł Serafin - uczeń ZSR w Weryni, ratując je przed zniszczeniem po śmierci brata swojego dziadka. O niewoli rosyjskiej i sowieckiej opisuje w swych wspomnieniach Adam Nowak z Lipnicy, żołnierz armii austriackiej. Można z tej lektury dowiedzieć się na czym polegał "bolszewizm" jako jeden z odłamów ideologii komunistycznej w wydaniu Lenina. Ten prosty żołnierz, późniejszy wójt gminy zbiorowej w Dzikowcu w latach 1935-1939 i zwolennik Józefa Pił- sudskiego oddaje te czasy jako "autentik". Przychodzą następne czasy -druga wojna światowa i jej konsekwencje dla Polski. Wielu a nawet tysiące Polaków cierpi a to tylko z tego względu, że przebywali na terenach wschodnich Rzeczypospolitej, podejmowali walkę z okupantem niemieckim i los im nie sprzyjał. Zostali przesiedleni albo wywiezieni do bolszewickich łagrów. Piszą o tym Józef Maziarz, Maria Skrowrońska- Klinke i Antoni Magda. Bardzo cenne wspomnienia zebrała i oddała do publikacji H. Dudzińska a dotyczą Zdzisławy Józefy Rechul- Bytnarowej, matki osławionego Jana Bytnara "Rudego" - żołnierza Szarych Szeregów. Szczególnie interesujące są opisy Nowego Miasta - jednej z ulic Kolbuszowej z początku lat XX wieku. W ostatnim rozdziale swoje artykuły prezentują Anna Marut o historii klubu sportowego LZS "Werynianka" z pobliskiej Weryni, nauczycielka wychowania fizycznego i sportu w Kosowach i Trześni oraz Marian Piórek. Ten ostatni pisze o doktorze Kazimierzu Aleksandrze Skowrońskim - 5 historyku, nauczycielu i regionaliście, wielce zasłużonego dla naszego Towarzystwa Kultury im. J.M. Goslara, miasta Kolbuszowej i całego powiatu kolbuszowskiego oraz przedstawia recenzję książki prof, dr hab. Krzysztofa Ożoga o dziejach parafii Górno w latach 1599-1999, wydanej w 1999 r. Najważniejszą sprawą dla Zarządu i członków Towarzystwa Kultury im. J.M. Goslara jest wydanie kolejnej publikacji "Rocznika Kolbuszowskiego" za rok 2000 i systematyczne kontynuowanie tego "Wydawnictwa". mgr Marian Piórek 6 Rozdział I Wojna i okupacja niemiecka we wspomnieniach oraz w relacjach (1939-1944) Halina Dudzińska Wspomnienia o wrześniu 1939 roku (w 60-tą rocznicę) Wspomnienia i relacje Tadeusz Biesiadecki Maria Gródecka, z domu Serwańska Józef Jadach Barbara Krudysz Emilia Opalińska Władysław Ozimek Jan Styga Janina Urban Franciszek Serafin, ps. "Platon" Władysław Puzio Klęska wrześniowa 1939 roku w mojej pamięci i obecnej ocenie 7 8 HALINA DUDZINSKA Wspomnienia o wrześniu 1939 roku (w sześćdziesiątą rocznicę) dniu l września 1939 r. sześćdziesiąt lat temu, o świcie, potężne armie III Rzeszy Niemieckiej napadły na zachodnie i W północne granice państwa polskiego, II Rzeczypospolitej, rozpoczynając wojnę, która stała się światową. Niemcy były wówczas krajem zamieszkałym przez osiemdziesiąt milionów ludzi, w większości wojowniczych i zaborczych, realizujących interesy swojego wysoko rozwiniętego pod względem gospodarczym i militarnym państwa. Znajdowały się one dodatkowo w agresywnym sojuszu z Japonią, Związkiem Radzieckim oraz Włochami. II Rzeczypospolita Polska zaś dopiero przed dwudziestu laty odrodziła się z ponad stuletniej niewoli niemieckiej i rosyjskiej, była słaba politycznie i zacofana gospodarczo. Przed wojną mieszkało w niej trzydzieści pięć milionów ludności, niejednolitej pod względem narodowym. Armia jej, stosunkowo dosyć liczna, nie była nowocześnie wyposażona i nie mogła się równać z armią niemiecką - nowoczesną, zmechanizowaną, wyposażoną w miażdżącą siłę ognia. Polska piechota, jak sama nazwa na to wskazuje, maszerowała na piechotę, podczas gdy niemiecka była przewożona samochodami ciężarowymi. Polskie Wojsko posiadało zaledwie czterysta pięćdziesiąt czołgów i to lekkiego typu, podczas gdy niemiecka dywizja pancerna liczyła ich czterysta, a takich dywizji mieli Niemcy kilka, zorganizowanych razem z dywizjami lekkimi, mającymi po sto czołgów i przewożonych na platformach samochodowych, w korpusy pancerne. Armia niemiecka posiadała także silne lotnictwo, które z miejsca podjęło bombardowanie polskich dróg, linii i stacji kolejowych, rozrywając polską łączność i dezorganizując obronę. Liczba polskich samolotów bojowych