Żołnierze Wyklęci – kompendium wiedzy Żołnierze Wyklęci - kompendium wiedzy poradnik dla instruktorów i drużynowych Dofinansowano ze środków Ministerstwa Obrony Narodowej w ramach zadania publicznego Śladami pamięci Żołnierzy Wyklętych zgodnie z umową nr 10/2018/3300011485/156 Projekt i wykonanie: Chorągiew Dolnośląska Hufiec ZHP Powiatu Trzebnickiego Do użytku wewnątrzorganizacyjnego - 1 - Żołnierze Wyklęci – kompendium wiedzy Spis treści: 1. Przedmowa .......................................................................................... 3 2. Kim byli Żołnierze Wyklęci? ................................................................ 4 3. Jak wyglądała Polska tuż po zakończeniu II wojny światowej? ............ 6 4. Geneza powojennego podziemia ...................................................... 18 5. Najważniejsze akcje ........................................................................... 29 6. Sylwetki wybranych bohaterów......................................................... 43 kpt. Józef Batory ......................................................................... 43 kpt. Franciszek Błażej .................................................................. 45 ppor. Marian Bernaciak .............................................................. 47 por. Karol Chmiel ........................................................................ 51 ppłk. Łukasz Ciepliński ................................................................ 54 maj. Hieronim Dekutowski ......................................................... 60 gen. August Emil Fieldorf ............................................................ 67 kap. Kazimierz Kamieński ............................................................ 73 ppor. Stanisław Kasznica ............................................................. 76 ppłk. Mieczysław Kawalec .......................................................... 80 por. Józef Kuraś........................................................................... 81 ppłk Wincenty Kwieciński ........................................................... 87 mjr Adam Lazarowicz .................................................................. 89 kap. Władysław Łukasiuk ............................................................ 91 ppor. Stanisław Marchewka ....................................................... 94 płk. Franciszek Niepokólczycki .................................................... 99 rtm. Witold Pilecki .................................................................... 101 por. Jan Rodowicz ..................................................................... 112 płk Jan Rzepecki ........................................................................ 117 kpt. Józef Rzepka ...................................................................... 120 san. Danuta Sedzikówna ........................................................... 122 kap. Stanisław Sojczyński .......................................................... 126 maj. Zygmunt Szendzielarz ....................................................... 132 maj. Jan Tabortowski ................................................................ 142 7. Uwagi metodyczne ........................................................................ 149 8. Praca z bohaterem w drużynie ...................................................... 150 9. Przykładowe konspekty zajęć........................................................ 152 - 2 - Żołnierze Wyklęci – kompendium wiedzy Przedmowa Druhny I druhowie, Oddajemy do Waszego użytku broszurę mającą na celu ułatwić Wam wykorzystanie w pracy harcerskiej sylwetek bohaterów polskiego antykomunistycznego podziemia niepodległościowego – Żołnierzy Wyklętych. Przez lata zapomniani bohaterowie dziś odżywają w świadomości społecznej, jednak towarzyszy temu wiele kontrowersji i dyskusji. Świadomy harcerz musi posiadać pewną wiedzę i wyrobioną opinię, by móc swobodnie odpowiedzieć na wiele pytań, które zaczynają się pojawiać i ukierunkować swoje dalsze poszukiwania w tym zakresie. Mamy nadzieję, że to krótkie opracowanie pozwoli Wam rozpocząć tę wielką historyczną podróż i zabrać w nią również Wasze drużyny. W broszurze posiłkujemy się istniejącymi opracowaniami tematu, po to by wsłuchać się w głos specjalistów-historyków, którzy dużo dokładniej są w stanie interpretować poszczególne fakty i zdarzenia w szerszym historycznym i społeczno-kulturowym kontekście. Ze swojej strony oddajemy do Waszej dyspozycji również szereg wskazówek i pomysłów metodycznych na konkretną pracę z postaciami Żołnierzy Wyklętych w ramach realizowanego w drużynach wychowania patriotycznego. Jeśli wskutek Waszych poszukiwań dostrzeżecie jeszcze inne ujęcie tematu lub kolejne formy pracy nieuwzględnione w naszym opracowaniu, żywimy nadzieję, że podzielicie się nimi z nami w celu pogłębienia tego opracowania w przyszłości. Czuwajmy! - 3 - Żołnierze Wyklęci – kompendium wiedzy Kim byli Żołnierze Wyklęci? Źródło: http://www.prezydent.pl/kancelaria/zolnierze-wykleci/kim-byli-zolnierze-wykleci/ Żołnierze Wyklęci byli żołnierzami polskiego powojennego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, którzy stawiali opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRR. Walcząc z siłami nowego agresora, musieli zmierzyć się z ogromną, wymierzoną w nich propagandą Polski Ludowej, która nazywała ich „bandami reakcyjnego podziemia”. Z kolei osoby działające w antykomunistycznych organizacjach i oddziałach zbrojnych, które znalazły się w kartotekach aparatu bezpieczeństwa, określono mianem „wrogów ludu”. Mobilizacja i walka Żołnierzy Wyklętych była pierwszym odruchem samoobrony społeczeństwa polskiego przeciwko sowieckiej agresji i narzuconym siłą władzom komunistycznym, ale też przykładem najliczniejszej antykomunistycznej konspiracji zbrojnej w skali europejskiej, obejmującej teren całej Polski, w tym także utracone na rzecz Związku Sowieckiego Kresy Wschodnie II RP. Uczestników ruchu partyzanckiego określa się też jako „żołnierzy drugiej konspiracji” lub „Żołnierzy Niezłomnych”. Sformułowanie „Żołnierze Wyklęci” powstało w 1993 roku – po raz pierwszy użyto go w tytule wystawy „Żołnierze Wyklęci – antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 r.”, zorganizowanej przez Ligę Republikańską na Uniwersytecie Warszawskim. Jego autorem był Leszek Żebrowski. Liczbę członków wszystkich organizacji i grup konspiracyjnych szacuje się na 120-180 tysięcy. Większość akcji oddziałów podziemia antykomunistycznego było wymierzonych w oddziały zbrojne UB, KBW czy MO. Podziemie niepodległościowe aktywnie działało też na Kresach Wschodnich, szczególnie na ziemi grodzieńskiej, - 4 - Żołnierze Wyklęci – kompendium wiedzy nowogródzkiej i wileńskiej. Ostatnim członkiem ruchu oporu był Józef Franczak ps. „Lalek”, który zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych pod Piaskami (woj. lubelskie) osiemnaście lat po wojnie – 21 października 1963 roku. Żołnierzy Wyklętych dotknęły ogromne prześladowania. W walkach podziemia z władzą zginęło około 9 tys. konspiratorów. Kolejnych kilka tysięcy zostało zamordowanych na podstawie wyroków komunistycznych sądów lub zmarło w więzieniach. Wciąż są to szacunki. Wysiłek zbrojny i martyrologia drugiej konspiracji nadal wymagają badań. Fenomen powojennej konspiracji niepodległościowej polega m.in. na tym, że była ona – aż do powstania Solidarności – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. Żołnierze Wyklęci dzięki swojej działalności przyczynili się do opóźnienia kolejnych etapów utrwalania systemu komunistycznego, pozostając dla wielu środowisk wzorem postawy obywatelskiej. - 5 - Żołnierze Wyklęci – kompendium wiedzy Jak wyglądała Polska tuż po zakończeniu II wojny światowej? Źródło: Katarzyna Przyborska, http://www.newsweek.pl/wiedza/historia/zolnierze-wykleci- kim-byli-bohaterami-czy-bandytami-,artykuly,424075,1.html Nie da się o wydarzeniach historycznych mówić bez znajomości tła tych wydarzeń, bez pewnego wyczucia jak były one odbierane przez współczesnych i na fali jakich nurtów wyrosły. Polecamy Waszej uwadze wywiad z dr. hab. Marcinem Zarembą - pracownikiem Instytutu Studiów Politycznych PAN (od 1991) i Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego, autorem wielu artykułów poświęconych najnowszej historii Polski oraz książek poświęconych najnowszej historii Polski, sekretarzem jury Nagród Historycznych „Polityki” i laureatem nagrody im. Jerzego Turowicza (2015) Dr. hab. Marcin Zaremba: Nikt nie ma wątpliwości, nazywając wojną domową rokosz Lubomirskiego, rewolucję w Anglii, kiedy ścięto króla, czy amerykańską wojnę secesyjną. Natomiast od lat trwają spory, czy konflikt w powojennej Polsce w latach 1944-1947 to rodzaj wojny wewnętrznej, czy jednak starcie z najeźdźcą. To nie jest bezzasadne, bo rzeczywiście w 1945 r. wojska radzieckie są obecne na naszych terytoriach, a rodzime UB pełni funkcję podrzędną. Jednak ta interpretacja ma wadę. Podobny konflikt mieliśmy w Hiszpanii – też po jednej stronie był w nią zamieszany Związek Radziecki, a po drugiej Włochy czy III Rzesza. Zwraca się też uwagę na brak militarnej symetrii. Dlatego jestem skłonny nazwać to, co działo się wtedy w Polsce, konfliktem o cechach wojny domowej. Oczywiście oddziały Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy UB były na początku tylko jednostkami pomocniczymi, a struktura UB bardzo słaba. To, że dochodzi do kilku ataków żołnierzy podziemia na więzienia, na przykład w Kielcach czy Pułtusku, jest tego najlepszym dowodem. Dopiero w latach 1946-1947 struktura UB krzepnie. - 6 - Żołnierze Wyklęci – kompendium