çré-bhakti-sandarbhaù tau santoñayatä santau çréla-rüpa-sanätanau | däkñiëätyena bhaööena punar etad vivicyate ||o|| tasyädyaà granthanälekhaà kräntam utkränta-khaëòitam | paryälocyätha paryäyaà kåtvä likhati jévakaù ||o|| [1] tatra pürva-sandarbha-catuñöayena sambandho vyäkhyätaù | tatra pürëa-sanätana- paramänanda-lakñaëa-para-tattva-rüpaà sambandhi ca brahma paramätmä bhagavän iti tridhävirbhävatayä çabditam iti nirüpitam | tatra ca bhagavattvenaivävirbhävasya paramotkarñaù pratipäditaù | prasaìgena viñëv-ädyäç catuù-sanädyäç ca tad-avatärä darçitäù | sa ca bhagavän svayaà çré-kåñëa eva iti nirdhäritam | paramätma-vaibhava-gaëane ca taöastha-çakti-rüpäëäà cid-eka-rasänäm api anädi- para-tattva-jïäna-saàsargäbhävamaya-tad-vaimukhya-labdha-cchidrayä tan- mäyayävåta-svarüpa-jïänänäà tayaiva sattva-rajas-tamo-maye jaòe pradhäne racitätma-bhävänäà jévänäà saàsära-duùkhaà ca jïäpitam | tathä coktam ekädaçe çré-bhagavatä – ätmä parijïänamayo vivädo hy astéti nästéti bhidätma-niñöhaù | vyartho’pi naivoparameta puàsäà mattaù parävåtta-dhiyäà svalokät || [BhP 11.22.34] iti | atas tad-arthaà parama-käruëikaà çästram upadiçati | tatra ye jévä ye kecit janmäntarävåtta-tad-arthänubhava-saàskäravato ye ca tadaiva vä labdha-mahat- kåpätiçaya-dåñöi-prabhåtayas teñäà tädåça-para-tattva-lakñaëa-vastüpadeça- çravaëärambha-mätreëaiva tat-kälam eva yugapad eva tat-sämmukhyaà tad- anubhavo’pi jïäyate | yathoktaà – kià vä parair éçvaraù sadyo hådy avarudhyate’tra kåtibhiù çuçrüñubhis tat-kñaëät iti [BhP 1.1.1] | atas teñäà nopadeçäntaräpekñä | yädåcchikam upadeçäntara-çravaëaà tu tat-tal- lélä-çravaëavat tadéya-rasasyaivoddépakaà, yathä çré-prahlädädénäm | tathänyeñäà tädåçatvaà béjäyamänam api kämädi-vaiguëyena tad-itara-doñeëaiva pratihataà tiñöhati | [page 2] naitan manas tava kathäsu vikuëöha-nätha sampréyate durita-duñöam asädhu tévram | kämäturaà harña-çoka-bhayaiñaëärtaà tasmin kathaà tava gatià vimåçämi dénaù || [BhP 7.9.39] iti dénaà-manya-çré-prahläda-vacanänusäreëänyeñäm eva tat-präpteù | ataevoktaà brahma-vaivarte – yävat päpais tu malinaà hådayaà tävad eva hi | na çästre satya-buddhiù syät sad-buddhiù sad-gurau tathä || aneka-janma-janita-puëya-räçi-phalaà mahat | sat-saìga-çästra-çravaëäd eva premädi jäyate || iti | tato mukhyena tätparyeëa para-tattve paryavasite’pi teñäà para-tattvädy- upadeçasya kim abhidheyaà prayojanaà cety apekñäyäà tad-aväntara-tätparyeëa tad-dvayam upadeñöavyam | taträbhidheyaà tad-vaimukhya-virodhitvät tat- sämmukhyam eva | tac ca tad-upäsanä-lakñaëaà yata eva taj-jïänam ävirbhavati | prayojanaà ca tad-anubhavaù | sa cäntar-bahiù-säkñätkära-lakñaëaù yata eva svayaà kåtsna-duùkha-nivåttir bhavati | tad etad dvayaà yadyapi pürvatra siddhopadeça eva abhipretam asti, yathä tava gåhe nidhir asti iti çrutvä kaçcid daridras tad-arthaà prayatate labhate ca tam iti | tadvat tathäpi tac-chaithilya-niräsäya punas tad-upadeçaù | tad evaà tän prati anädi-siddha-taj-jïäna-saàsargäbhäva-maya-tad-vaimukhyädikaà duùkha-hetuà vadan vyädhi-nidäna-vaiparétya-maya-cikitsä-nibhaà tat-sämmukhyädikam upadiçati | bhayaà dvitéyäbhiniveçataù syäd éçäd apetasya viparyayo’smrtiù | tan-mäyayäto budha äbhajet tam bhaktyaikayeça gurudevatätmä || [BhP 11.2.37] öékä ca – nanu kim evaà parameçvara-bhajanenäjïäna-kalpita-bhayasya jïänaika- nivartakatvädityäçaìkyäha bhayam iti | yato bhayaà tan-mäyayä bhavet tato buddhimän tam eva äbhajed upäséta | nanu bhayaà dvitéyäbhiniveçata`y syät | sa ca dehädy-ahaìkärataù | sa ca svarüpäsphuraëät kim atra tasya mäyä karoti | ata äha éçäd apetasyeti | éça-vimukhasya tan-mäyayä asmåtiù svarüpa-sphürtir bhavati tato viparyayo deho’sméti | tato dvitéyäbhiniveçäd bhayaà bhavati | evaà hi prasiddhaà laukikéñv api mäyäsu | uktaà ca bhagavatä -- daivé hy eñä guëamayé mama mäyä duratyayä | mäm eva ye prapadyante mäyäm etäà taranti te || [Gétä 7.14] iti | [page 3] ekayä avyabhicäriëyä bhajet | kià ca guru-devatätmä gurur eva devatä éçvara ätmä preñöhaç ca yasya tathädåñöiù sann ity arthaù | ity eñä || ||11.2|| kavir videham ||1|| [2] kià ca – evaà sva-citte svata eva siddha ätmä priyo’rtho bhagavän anantaù | taà nirvåto niyatärtho bhajeta saàsära-hetüparamaç ca yatra || [BhP 2.2.6] öékä ca – tadä anena kià kartavyaà, haris tu sevya ity äha | evaà viraktaù san taà bhajeta | bhajanéyatve hetavaù – svacitte svata eva siddhaù | yata ätmä ataeva priyaù | priyasya ca sevä sukharüpaiva | arthaù satyaù | na tu anätmavat mithyä | bhagavän bhajanéya-guëaç ca anantaç ca nityaù | yata evambhütas taà bhajeta | niyatärthaç niçcita-svarüpaù | bhagavad-anubhavänandena nirvåtaù san, iti svataù sukhätmakatvaà darçitam | kià yatra yasmin bhajane sati saàsära-hetor avidyäyä uparamo näço bhavati ity eñä | atra ca-kärät tat-präptir jïeyä || ||2.2|| çré-çukaù ||2|| [3] tatra yadyapi çravaëa-mananädikaà jïäna-sädhanam api tat-sämmukhyam eva | brahmäkärasyänubhava-hetutvät, ataeva tat-paramparopayogitvät säìkhyäñöäìgayoga-karmäëy api tat-sämmukhyäny eva | tathä teñäà kathaïcid bhaktitvam api jäyate | karmaëas tad-äjïä-pälana-rüpatvena tad-arpitatvädinä ca karaëät | jïänädénäà cänyatränäsakti-hetutvädi-dvärä bhakti-sacivatayä vidhänät tathäpi pürvaà bhaktyä bhajetety anena karma-jïänädikaà nädåtaà kintu säkñäd- bhaktyä çravaëa-kértanädi-lakñaëayaiva bhajeta ity uktam | tathaiva sahetukaà çré- sütopadeçopakramata eva dåçyate | yathäha dväviàçatyä – sa vai ity-ädinä ato vai kavaya ity antena granthena – sa vai puàsäà paro dharmo yato bhaktir adhokñaje | ahaituky apratihatä yayätmä suprasédati ||3|| [BhP 1.2.6] yat khalu mahä-puräëärambhe påñöaà sarva-çästra-säram aikäntikaà çreyo brühéti tatrottaraà sa vai ity-ädi | yato dharmäd adhokñaje bhaktis tat-kathä-çravaëädiñu rucir bhavati | dharmaù svanuñöhita ity-ädau [BhP 1.2.8] vyatirekeëa darçyaiñyamäëatvät | sa vai sa eva svanuñöhitasya dharmasya saàsiddhir hari- toñaëam iti [BhP 1.2.13] vakñyamäëa-rétyä tat-santoñärtham eva kåto dharmaù paraù sarvataù çreñöhaù na nivåtti-mätra-lakñaëo’pi, vaimukhyäviçeñät | tathä ca çré- närada-väkyam – naiñkarmyam apy acyuta-bhäva-varjitam ity-ädau kutaù punaù çaçvad abhadram éçvare na cärpitaà karma yad apy akäraëam iti [BhP 1.5.12] | ato vakñyate ataù pumbhir ity [BhP 1.2.13] ädi | tataù sa evaikäntikaà çreyaù ity arthaù | anena bhaktes tädåça-dharmato’pi atiriktatvam | tasyäù bhakteù svarüpa- guëam äha, svata eva sukha-rüpatväd ahaituké phaläntaränusandhäna-rahitä | apratihatä tad-upari-sukhada-padärthäntaräbhävät kenäpi vyavadhätum açakyä ca | jätäyäà ca tasyäà ruci-lakñaëäyäà bhaktyä tayaiva çravaëädi-lakñaëo bhaki-yogaù pravartitaù syät | [4] tataç ca yasyästi bhaktir bhagavaty akiïcanä sarvair guëais tatra samäsate suräù [BhP 5.18.12] ity-ädy-anusäreëa bhagavat-svarüpädi-jïänaà tato’nyatra vairägyaà ca tad-anugämyeva syäd ity äha -- väsudeve bhagavati bhakti-yogaù prayojitaù | janayaty äçu vairägyaà jïänaà ca yad ahaitukam || [BhP 1.2.7] ahaitukaà çuñka-tarkädy-agocaram aupaniñadaà jïänam äçu éñat-çravaëa-mätreëa janayatéty arthaù | vyatirekeëäha – dharmaù svanuñöhitaù puàsäà viñvaksena-kathäsu yaù | notpädayed yadi ratià çrama eva hi kevalam || [BhP 1.2.8] väsudevälambanäbhävena yadi tat-kathäsu tal-lélä-varëaneñu ratià rucià notpädayet tadä çramaù syän na tu phalam | kathä-ruceù sarvatraivädyatvät çreñöhatväc ca saivoktä | tad-upalakñaëatvena bhajanäntara-rucir apy upadiñöhä | eva-çabdena pravåtti-lakñaëa-karma-phalasya svargädeù kñayiñëutvaà, hi-çabdena tatraiva ca tad yatheha karma-jito lokaù kñéyate [Chä 8.1.6] iti sopapattika-çruti- pramäëatvam | kevala-çabdena nivåtti-mätra-lakñaëa-dharma-phalasyäsädhyatvaà, siddhasyäpi naçvaratvam | taträpi tenaiva hi-çabdena yasya deve parä bhaktir [Çvet 6.23] ity-ädi, çreyaù-såtià bhaktim udasya te vibho kliçyanti ye kevala-bodha- labdhaye ity-ädi [BhP 10.14.4], äruhya kåcchreëa paraà padaà tataù patanty adho’nädåta-yuñmad-aìghrayaù [BhP 10.2.32] ity-ädi vacana-pramäëatvaà ca sücitam | çloka-dvayena bhakir nirapekñä, jïäna-vairägye tu tat-säpekñe iti labhyate | tad evaà bhakti-phalatvenaiva dharmasya säphalyam uktam | [5-6] tatra yad anye manyante dharmasyärthaù phalaà, tasya kämas tasya cendriya-préts tat-préteç ca punar api dharmädi-parampareti tac cänyathaivety äha dväbhyäà -- dharmasya hy äpavargyasya närtho’rthäyopakalpate | närthasya dharmaikäntasya kämo läbhäya hi småtaù || kämasya nendriya-prétir läbho jéveta yävatä | jévasya tattva-jijïäsä närtho yaç ceha karmabhiù || [BhP 1.2.9-10] äpavargasya -- yathä-varëa-vidhäna apavargaç ca bhavati | yo’sau bhagavati sarvätmany anätmye’nirukte’nilayane paramätmani väsudeve’nanya-nimitta-bhakti- yoga-lakñaëo nänä-gati-nimittävidyä-granthi-bandhana-dväreëa yadä hi mahä- puruña-puruña-prasaìga iti [BhP 5.19.19-20] païcama-skandha-gadyänusäreëa apavargo bhakti-yogaù | tathä ca skände revä-khaëòe – niçcalä tvayi bhaktir yä saiva muktir janärdana | muktä eva hi bhaktäs te tava viñëo yato hare || iti | ata ukta-rétyä bhakti-sampädakasyety arthaù | arthäya phalatväya | tathärthasyäpy evambhüta-dharmävyabhicäriëaù kämo läbhäya phalatväya na hi småtas tattva- vidbhiù | kämasya viñaya-bhogasyendriya-préti-läbhaù phalaà na bhavati kintu yävatä jéveta tävän eva kämasya läbhaù | tädåça-jévana-paryanta eva kämaù sevya ity arthaù | jévasya jévanasya ca punar dharmänuñöhäna-dvärä karmabhir ya iha prasiddhaù svargädiù so’rtho na bhavati, kintu tattva-jijïäsaiveti | tad evaà tattva- jïänaà yasyä bhakter aväntara-phalam uktaà saiva paramaà phalam iti bhävaù | [7] kià tattvam ity apekñäyäà padyam ekaà tüdähåtam -- vadanti tat tattva-vidas tattvaà yaj jïänam advayam | brahmeti paramätmeti bhagavän iti çabdyate || [BhP 1.2.11] iti | advayam iti tasyäkhaëòatvaà nirdiçyänyasya