T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ SANAT VE TASARIM ANASANAT DALI MUĞLA İLİNDE GELENEKSEL TURİSTİK HEDİYELİK EŞYANIN KÜLTÜR TURİZMİNE KATKILARI VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ Deniz ÇELİKER SANATTA YETERLİK TEZİ DANIŞMAN: Prof. Dr. Murat Ali DULUPÇU II. DANIŞMAN: Prof. Dr. Filiz Nurhan ÖLMEZ ISPARTA, 2016 KABUL VE ONAY SAYFASI 1 BİLDİRİM SAYFASI 2 SUNUŞ “Muğla İlinde Geleneksel Turistik Hediyelik Eşyanın Kültür Turizmine Katkıları ve Sürdürülebilirliği” başlıklı bu çalışma; Muğla örneğinde geleneksel el sanatlarının turistik ürün olarak değerlendirilmesinin önemi, turistik hediyelik eşya ve geleneksel el sanatlarının ne şekilde ilişkilendirilmesi gerektiği, geleneksel turistik hediyelik eşyanın kültür turizmine katkıları ve sürdürülebilirliğinin ortaya konulması amacı ile hazırlanmıştır. Muğla ilinde; turistik hediyelik eşyaların sınıflandırılması ve yenileştirilmiş ürün geliştirme çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Bu bağlamda yörelere özgü turistik hediyelik eşya örneklerinin belirlenmesi, yörelerin coğrafi konumu, nüfus bilgisi, kısa tarihçesi, yörelerdeki mevcut turizm çeşitleri ve el sanatları genel ve ayrıntılı olmak üzere incelenmesi, fotoğraflarla belgelenmesi, hazırlanan bilgi formları doğrultusunda turistik hediyelik eşya satan mağazaların genel durumları, sorunları, demografik özellikleri ve turistik hediyelik eşya ile yörede üretimi devam eden hediyelik eşyalar ile ilgili bilgiler, turist tercihleri, çalışmanın kapsamı içersinde ele alınmıştır. Bu çalışmanın her aşamasını büyük bir titizlikle izleyen, tezimin oluşmasında büyük katkıları bulunan değerli danışmanlarım Sn. Prof. Dr. Murat Ali DULUPÇU’ya, ve Sn. Prof. Dr. Filiz Nurhan ÖLMEZ’e, beni gönülden destekleyen saygıdeğer hocam Sn. Prof. Dr. Ali Muhammet BAYRAKTAROĞLU’na, çalışmama değerli bilgileri ile katkıda bulunan Sn. Prof. Dr. Sema ETİKAN’a ve Yrd. Doç. Dr. Oktay KÖSE’ye, çalışmanın ilk gününden bugüne bana güç veren, özellikle alan araştırması döneminde büyük emekleri olan sevgili eşim Murat ÇELİKER’e, yaşamımın her anında bana emek ve destek veren, başladığım her iş sürecinin heyecanını ve mutluluğunu benimle paylaşan kıymetli annem Vahide Nilgün DEMİRHAN’a, çalışmamı hazırlarken bana fikirleri ve emekleri ile yardımcı olan sevgili dostlarım Okt. Tuba KODAL’a ve Özlem AKŞAHİN’e, Muğla İlinde turistik hediyelik eşya satışı yapan işletmelerin tespiti konusunda yardımcı olan ‘Muğla Ticaret ve Sanayi Odası’na ve ‘Muğla Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği’ne, çalışmanın yürütüldüğü Muğla ilinde beni gönülden ağırlayan ve bilgilerini benimle paylaşan misafirperver Muğla halkına ve turistik hediyelik eşya satışı yapılan mağaza çalışanlarına, çalışmanın yürütülmesinde maddi kaynağı sağlayan Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’ne, beni manevi olarak destekleyen isimlerini tek tek yazamadığım ailem ve arkadaşlarıma sonsuz şükran ve teşekkürlerimi sunarım. 3 ÖZET İlkçağlardan itibaren din, savaş, fetih, tecim (ticaret), göç ve merak gibi değişik nedenlerle uzun ya da kısa süreli olarak, yaşanan yerlerden ayrılıp, başka ülkelere, topraklara yolculuklar yapılmıştır. İnsanların yeme-içme ve barınma gereksinimlerini karşılamak, yeni bilgiler edinmek, tinsel doyuma ulaşma isteği ve dini bilgileri aktarmak, gezip görmek gibi güdülerle gerçekleştirdikleri bu yer değiştirme turizmin kaynağı ve başlangıcı olarak değerlendirilebilir. Tarihin eski dönemlerinden beri var olan turizm, günümüzde büyük bir ekonomik gizil güç haline gelmiştir. Bu çalışmanın amacı Türkiye’nin önemli turizm merkezlerinden olan Muğla ilinde yöre halkının etkin olarak uğraştığı geleneksel el sanatlarının kültür turizmine olası katkılarını irdelemek ve sürdürülebilirliğini ortaya koymaktır. Çalışma, Muğla Merkez ilçe, Merkez’e bağlı Bodrum, Fethiye, Köyceğiz, Marmaris, Milas ilçelerinde ve bu ilçelere bağlı kasaba ve köylerde yürütülmüştür. Araştırmanın yürütüldüğü yerlerde esnaf odalarına gidilerek kendilerine kayıtlı bulunan turistik hediyelik eşya mağazası sayıları hakkında bilgi edinilmiştir. Alan araştırması yöntemlerinden yararlanılarak ilçe, köy ve kasabalarda devam eden el sanatları belirlenmiş, tesadüfi örneklem yöntemi ile seçilen turistik hediyelik eşya satışı yapan işletme, mağaza, atölye ve stantlarda çalışanlarla karşılıklı görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara yüz yüze anket uygulanarak; Muğla ilinde günümüzde bulunan turistik hediyelik eşya çeşitleri belirlenmiştir. Bu çeşitler hammaddelerine göre sınıflandırılarak tanıtılmıştır. Anket çalışmalarından elde edilen verilerden yola çıkılarak turistik hediyelik eşyanın alımından satışına kadar olan sürecin modellemesi betimlenmiş, turistik hediyelik eşyanın üzerinde taşıması gereken kimlik kartı örnekleri ortaya konmuş ve yenileştirilmiş (inovatif) ürün tasarımları yapılmıştır. Muğla İlinin turizminde oldukça önemli bir yeri olan geleneksel turistik hediyelik eşyanın sürdürülebilirliğine yönelik öneriler getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Muğla, Bodrum, Fethiye, Köyceğiz, Marmaris, Milas, el sanatları, turizm, turistik ürün, turistik ve hediyelik eşya, yenileşim (inovasyon), sürdürülebilirlik 4 ABSTRACT Since ancient ages, people have travelled to other countries, cities, towns etc. for various purposes such as religious service, war, conquest, commerce, emigration or sometimes simply out of curiousity. Some of these journeys lasted just for a few days while others took years to complete. Those human activities which were performed for various aims ranging from meeting bodily needs and accommodation, learning, spiritual satisfaction and teaching religious doctrines or sightseeing may be regarded as the first tourism activities in history. Tourism, which has been in human life since ancient times, have come to acquire an enormous economic potential. This study seeks to discuss the possible positive contributions of traditional handicraft to cultural tourism in Muğla, one of the significant tourism centers in Turkey and where some of the local people are engaged in handicraft. The study was carried out in the central district of Muğla (Muğla city center), Bodrum, Fethiye, Köyceğiz, Marmaris, Milas and several towns and villages located in the province of Muğla. The number of souvenir shops registered by the commercial chambers in the province was found out. Handicrafts which are still actively performed in towns or villages in the area were determined through field study methods and interviews were performed with the assistants or owners in randomly selected shops, workshops or at stands where souvenirs are sold. The participants took part in a face to face questionnaire by means of which sorts of souvenirs available in the province of Muğla were determined. Souvenir sorts are described by classifing them according to the materials they are made of. A modelling of the process which begins with the purchase and ends with the sale was done, which was then described. Samples of the identification cards that every item of souvenr must have were displayed and innovative souvenirs were designed. Suggestions were made for the sustainability of traditional handicrafts which have a significant place in tourism in Muğla. Keywords:Muğla, Bodrum, Fethiye, Dalyan, Marmaris, Antalya, handicrafts, tourism, tourism product, tourism and souvenirs, innovation, sustainability 5 İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI .................................................................................. 1 BİLDİRİM SAYFASI ................................................................................................ 2 SUNUŞ ......................................................................................................................... 3 ÖZET ........................................................................................................................... 4 ABSTRACT ................................................................................................................ 5 KISALTMALAR DİZİNİ ......................................................................................... 8 ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................... 9 ÇİZELGE DİZİNİ ................................................................................................... 15 1. GİRİŞ .................................................................................................................... 17 1. 1. Kaynak Özetleri .............................................................................................. 21 2. KAVRAMSAL TEMELLER .............................................................................. 27 2.1. Turizme İlişkin Kavramlar .............................................................................. 27 2.2. Kültür-El Sanatı ve Turizm İlişkisi ................................................................. 40 2.3. Yenileşim (İnovasyon) Kavramı ..................................................................... 55 2.4. Sürdürülebilirlik Kavramı ............................................................................... 59 3. GEREÇ ve YÖNTEM .......................................................................................... 65 3.1. Gereç ............................................................................................................... 65 3.2. Yöntem ............................................................................................................ 65 4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve YORUM......................................................... 76 4.1. Muğla Tarihi ve Coğrafyası