Onderzoekgebied gevestigd. Het geïnventariseerde gebied (figuur Zeeuws-Vlaanderen, gelegen in de meest zuid 1) te onderscheiden in Oost- en West Zeeuws- westelijke hoek van de provincie Zeeland, beslaat Vlaanderen heeft een oppervlakte van 650 km² een oppervlakte van 750 km² waarvan circa 70% (686 kilometerhokken). een agrarische bestemming heeft. Het gebied heeft een open karakter bestaande uit kleine en grote polders die in de loop der eeuwen het landschap Onderzoeksmethodiek hebben gevormd. Alleen rond de dorpen en stadjes De inventarisatie is in uitgevoerd volgens de en in gebieden met veel bomenrijen (knotbomen) STONE-methode (Bloem et al 2001). Bij deze is het landschap minder open. Dat laatste is methode wordt op een gestandaardiseerde wijze vooral het geval in West Zeeuws-Vlaanderen de lokroep van de Steenuil afgespeeld en een rondom Retranchement en het dekzandgebied terugroepende Steenuil gelokaliseerd. Voor het geluid ten zuiden van Aardenburg (Eede en Sint Kruis) van de Steenuil is gebruik gemaakt van de CD “Tous en rondom oewacht. In het Zeeuws-Vlaamse les oiseaux d´Europe N°3, Coucous-Hypolaïs. Om landschap treffen we een groot aantal kleine een vlakdekkende inventarisatie uit te kunnen voeren landschapselementen aan, zo sieren knotbomen, zijn per kilometerhok 4 afspeelpunten uitgezet. meidoornhagen en hoogstamfruitbomen van Hierbij is rekening gehouden met de ligging van oudsher het Zeeuws-Vlaamse polderlandschap. de wegen, de aanwezigheid van obstakels, bosjes Verder vallen op de tientallen oude boerderijen etc. In zeer open landschap, o.a. grote polders, is de die verspreid in de streek staan. De in de onderlinge afstand tussen de af¬speellocaties groter. jaren zeventig van de vorige eeuw uitgevoerde Op deze locaties is niet vlakdekkend geteld. Gezien ruilverkaveling heeft echter ook geleid tot het de lage trefkans zal het aantal gemiste Steenuilen in verlies van kleine landschapselementen. Dit uit deze gebieden zeer laag tot nihil zijn. zich in grote uitgestrekte polders waar het voor De STONE-methode is effectief, echter niet de Steenuil slecht toeven is. Het overige gedeelte alle Steenuilen reageren op de lokroep. Daarom Foto: Pauline van Marle bestaat uit bebouwd gebied, industrieterrein en zijn ook zichtwaarnemingen geregistreerd. De oppervlaktewater (overwegend kreken). Zeeuws- waarnemingen zijn door de tellers vastgelegd Vlaanderen wordt in het midden doorsneden op een topografische kaart die voor de door het Kanaal van Gent naar Terneuzen, een aanvang van de inventarisatie is verstrekt. Het De Steenuil, typisch natte as van bijna 15 km lopend van de Belgische onderzoekgebied is geteld door 41 leden van grens tot aan de Westerschelde. Langs de oost- en natuurbeschermingsvereniging de Steltkluut (21) Zeeuws-Vlaams westzijde zijde van dit kanaal is veel industrie en ’t Duumpje (20). Alex de Smet (Regiocoördinator STONE provincie Zeeland) Foto’s: Xxxx Xxxxxxxxx Na 2003 en 2007 is in 2011 voor de derde maal de Steenuil in Zeeuws-Vlaanderen geïnventariseerd. (Smet de A., 2003, Smet de A., 2007, Smet de A., 2001.).In dit artikel een samenvatting van het uitgevoerde onderzoek. Figuur 1: Onderzoekgebied Steenuil 2011 steenuil 64 UILEN 2012 65 Onderzoeksresultaten zich voor een substantieel deel in West Zeeuws- tussen Schoondijke en IJzendijke, rondom In 2011 zijn in Zeeuws-Vlaanderen 359 Steenuilen Vlaanderen. De hoogste dichtheden (2,1 - 4,7 Cadzand en enkele telgebieden tussen Oostburg en geteld waarvan 197 in West Zeeuws-Vlaanderen en terr./km²) komen voor rondom Sluis, Heille en de Aardenburg. 162 in Oost Zeeuws-Vlaanderen. In 2007 waren driehoek Eede, Sint Kruis, Aardenburg. Vervolgens dit er 393 (Smet de A., 2007). De ligging van de zien we meer naar het noorden een hoge dichtheid Territoriumdichtheid per km-blok territoria zijn in figuur 2 weergegeven. ten westen en ten zuiden van Breskens. Meer Als we kijken naar de bezettingsgraad per naar het oosten, richting Kanaalzone, worden kilometerhok dan blijken 257 (37%) van de aanzienlijke aantallen aangetroffen in het gebied onderzochte kilometerhokken (nt=686) bezet Territoriumdichtheid per telgebied rondom Hoek en tussen Hoek en Philippine. Ten te zijn (figuur 4). Wat tegelijk opvalt is de In figuur 3 is de dichtheid van de Steenuil in noorden van Zaamslag tot aan de Westerschelde en versnippering van de steenuilpopulatie. Veel lege Zeeuws-Vlaanderen per telgebied weergegeven. in de omgeving van Koewacht komen eveneens nog kilometerhokken komen voor in Oost Zeeuws- dichtheden voor van meer dan 1 terr./km². Vlaanderen. Met name langs de oostzijde van Uit figuur 3 valt het volgende af te leiden. Lage dichtheden zijn vastgesteld ten oosten van het Kanaal van Gent naar Terneuzen komen Gebieden met meer dan 1 terr./km² bevinden Hulst, ten noorden van Hengstdijk, het gebied amper nog Steenuilen voor. Maar ook in West Zeeuws-Vlaanderen zien we een grote witte vlek in de driehoek IJzendijke-Biervliet-Pyramide. De gebieden met kleinschalig landschap zoals Hoofdplaat. Het gebied rondom Heille en Eede het dekzandgebeid ten zuiden van Aardenburg (kleinschalig dekzandgebied) blijkt ondanks de en ten noorden van Zaamslag en tussen Hoek en hoge dichtheid nog niet verzadigd te zijn. Hier Philippine vallen op door hun hoge dichtheid en de zijn in 2011 in één telgebied 6 territoria meer grote aaneengesloten populatie. vastgesteld dan in 2007. Verder blijft het gebied ten westen van Hulst, ten noorden van Zaamslag Vergelijking tussen aantallen in 2011 en 2003/2007 en Hengstdijk het redelijk goed doen. Een lichte Om een beeld te krijgen van de ontwikkeling afname tussen IJzendijke, Waterlandkerkje en van de steenuilpopulatie in Zeeuws-Vlaanderen Oostburg. Deze lijn zet zich voort tot het gebied zijn de aantallen waargenomen in 2003, 2007 ten noorden van Aardenburg. Opvallend is de en 2011 met elkaar vergeleken. In figuur 5 is de afname tussen Terhofstede en Retranchement, van aantalsontwikkeling per telgebied in de periode oudsher een goed steenuilengebied. Verder gaat de 2007-2011 weergegeven. De grootste toename soort achteruit rondom Axel en ten zuidwesten van heeft zich in deze periode voorgedaan in West Hulst. Ten zuiden van Koewacht zijn in 2011 in Zeeuws-Vlaanderen. We zien het aantal Steenuilen één telgebied 10 Steenuilen minder geteld dan in Figuur 2: Steenuilterritoria Zeeuws-Vlaanderen 2011 toenemen rondom Breskens, Oostburg en 2007. Figuur 3: Dichtheid steenuilterritoria (n/km²) per telgebied 2011 Figuur 4: Territoriumdichtheid (n/km²) Steenuil 2011 66 UILEN 2012 67 Om na te gaan of het aantal niet bezette Als we kijken naar de ligging van de waargenomen. Verder is opvallend de afname kilometerhokken is afgenomen ten opzichte van kilometerhokken die in 2011 niet bezet zijn dan tussen Schoondijke en Breskens rondom Driewegen eerdere tellingen zijn de bezette en niet bezette zien we dat langs de oostkant van het Kanaal van en het gebied ten zuiden van IJzendijke (West kilometerhokken van 2003, 2007 en 2011 met Gent naar Terneuzen het aantal territoria sterk Zeeuws-Vlaanderen). De gebieden waar in 2007 elkaar vergeleken (figuur 6). Uit de analyse blijkt is afgenomen. Was het aantal in 2007 al matig, geen territoria zijn aangetroffen maar na 2007 wel dat in 2011 het aantal bezette kilometerhokken in 2011 resten nog slechts enkele territoria. Ten een (her)kolonisatie heeft plaatsgevonden is het met 18 % is afgenomen ten opzichte van 2007. opzichte van 2003 is in dit deel van Zeeuws- gebied ten westen van Schoondijke, ten westen In 108 kilometerhokken is zowel in 2007 als in Vlaanderen het aantal afgenomen van 9 naar 2 van Breskens, Kop van Ossenisse (ten noorden van 2011 geen Steenuil meer waargenomen. Als we de bezette kilometerhokken. Een ander gebied waar Kloosterzande) en ten noorden van Hengstdijk. aantallen uit 2011 en 2003 met elkaar vergelijken de soort achteruit gaat is het gebied ten noorden dan constateren we een afname van 10 % van het van Hulst. Waren hier in 2007 nog enkele territoria aantal bezette kilometerhokken. aanwezig, in 2011 is hier geen territorium meer Oorzaken achteruitgang Foto 1: Verdwenen steenuilbiotoop omgeving Sluiskil In 2011 zijn 34 steenuilterritoria minder geteld dan in 2007. Dit is een afname van bijna 9%. Voor deze afname zijn een aantal oorzaken aan te wijzen. Verkeersintensiteit Economisch ontwikkeling Ander aspect is de toename van de Om de werkgelegenheid op peil te houden en verkeersintensiteit. De afgelopen 10 jaar is de verder uit te breiden zijn de laatste jaren veel verkeersintensiteit op diverse wegen in Zeeuws economische ontwikkelingen ontplooid in Vlaanderen sterk toegenomen. Belangrijk zijn het gebied rondom het Kanaal van Gent naar enkele provinciale wegen die Zeeuws Vlaanderen Terneuzen. Zo heeft de uitbreiding van het van west naar oost (N61) en van zuid naar noord havengebied en de komst van de glastuinbouw het (Tractaatweg) doorkruisen. Dit leidt tot meer leefgebied van een viertal geluidsoverlast en meer verkeersbewegingen Steenuilen onherstelbaar aangetast (foto 1) en de met als gevolg minder rust, een groter risico uitbreiding van de bestaande populatie definitief om aangereden te worden en de aantasting van onmogelijk gemaakt. het leefgebied. Figuur 5: Toe- en afname aantal Steenuilen 2011 t.o.v. 2007 Figuur 6: Bezette kilometerhokken in 2003, 2007 en 2011 68 UILEN 2012 69 Aantasting kleine landschapselementen – van populatieschommelingen zijn voedselaanbod, functieverandering landbouwbedrijven predatie en het weer. Wat het weer betreft zullen Ander fenomeen dat de omvang van de de relatief strenge