Azə rbaycan Respublikası: Dövlətə məxsus Müəssisələrdə Korporativ İdarəetmə və Mülkiyyət İ İ İ İ © 2017 The World Bank 1818 H Street NW, Washington DC 20433 Telephone: 202-473-1000; Internet: www.worldbank.org Some rights reserved This work is a product of the staff of The World Bank. The findings, interpretations, and conclusions expressed in this work do not necessarily reflect the views of the Executive Directors of The World Bank or the governments they represent. The World Bank does not guarantee the accuracy of the data included in this work. The boundaries, colors, denominations, and other information shown on any map in this work do not imply any judgment on the part of The World Bank concerning the legal status of any territory or the endorsement or acceptance of such boundaries. Rights and Permissions The material in this work is subject to copyright. Because The World Bank encourages dissemination of its knowledge, this work may be reproduced, in whole or in part, for noncommercial purposes as long as full attribution to this work is given. Attribution—Please cite the work as follows: “World Bank 2017. Republic of Azerbaijan: Corporate Governance and Ownership of State Owned Enterprises. © World Bank.” All queries on rights and licenses, including subsidiary rights, should be addressed to World Bank Publications, The World Bank Group, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA; fax: 202-522-2625; e-mail: [email protected]. Azərbaycan Respublikası: Dövlətə məxsus Müəssisələrdə Korporativ İdarəetmə və Mülkiyyət Texniki Qeyd, Noyabr 2017-ci il ə Qısaltmalar .......................................................................................................................................................... ii Minnətdarlıq ....................................................................................................................................................... iii Xülasə ................................................................................................................................................................. iv BÖLMƏ 1: ÜMUMİ MƏLUMAT ................................................................................................................................1 Texniki Qeydin məqsədləri və əhatə dairəsi .......................................................................................................1 Azərbaycanda Dövlətə Məxsus Müəssisələrin rolu və iqtisadi əhəmiyyəti ........................................................2 Qanuvericilik Çərçivəsinin İcmalı .........................................................................................................................7 BÖLMƏ 2: DÖVLƏT MÜLKİYYƏTİNİN FUNKSİYASI VƏ FORMASI .......................................................................... 10 Dövlət mülkiyyətinin əsaslandırılması .............................................................................................................. 10 Dövlətin mülkiyyətçi rolu ................................................................................................................................. 12 DMM mülkiyyəti modelləri .............................................................................................................................. 15 Azərbaycanda DMM-lərlə bağlı institusional struktur ..................................................................................... 20 Nəzərə alınmalı məsələlər: Dövlət mülkiyyəti.................................................................................................. 27 BÖLMƏ 3: DÖVLƏTƏ MƏXSUS MÜƏSSİSƏLƏRDƏ DİREKTORLAR ŞURALARININ ROLU ....................................... 28 Dövlətin DMM-lərin Direktorlar Şurası və Rəhbərliyi (İdarə Heyətləri) ilə münasibətləri ............................... 28 Şuranın rolu və vəzifələri .................................................................................................................................. 31 Peşəkar direktorlar şurası: Struktur, tərkib və təqdimat ................................................................................. 33 Şura komitələri ................................................................................................................................................. 37 Azərbaycan DMM müşahidə şuraları ............................................................................................................... 38 Nəzərə alınmalı məsələlər: DMM-lərin müşahidə şuraları .............................................................................. 43 BÖLMƏ 4: FƏALİYYƏTİN MONİTORİNQİ .............................................................................................................. 45 Fəaliyyətin monitorinqinin əsas məqsədləri .................................................................................................... 45 Rəhbərliyin (idarə heyətinin) rolu və hesabatlılıq ............................................................................................ 47 Fəaliyyət göstəriciləri və hədəflərinin tərtib olunması və tətbiqi .................................................................... 49 Dövlətə məxsus müəssisələrin fəaliyyətinin idarə edilməsi ............................................................................. 51 Azərbaycanda DMM-lərin fəaliyyətinin monitorinqi ....................................................................................... 52 Nəzərə alınmalı məsələlər: DMM-lərin fəaliyyətinin monitorinqi ................................................................... 54 BÖLMƏ 5: MALİYYƏ HESABATLILIĞI, NƏZARƏT MEXANİZMLƏRİ VƏ ŞƏFFAFLIQ ................................................ 56 DMM-lərin maliyyə hesabatlılığı ...................................................................................................................... 56 Audit komitələri və müstəqil auditorlar ........................................................................................................... 57 DMM-lərin maliyyə hesabatları və ümumiləşdirilmiş məlumatların mövcudluğu ........................................... 58 Azərbaycanda maliyyə hesabatlılığı, nəzarət mexanizmləri və şəffaflıq .......................................................... 59 Nəzərə alınmalı məsələlər: Maliyyə hesabatlılığı, nəzarət mexanizmləri və şəffaflıq ..................................... 63 BÖLMƏ 6: DMM-LƏR ÜZRƏ İSLAHATLARLA BAĞLI NƏZƏRƏ ALINMALI SAHƏLƏR VƏ PRİORİTET HESAB OLUNAN FƏALİYYƏTLƏR...................................................................................................................................................... 64 Azərbaycanda DMM-lər üzrə islahatlarla bağlı əsas müşahidə və çağırışlar ................................................... 64 Təkmilləşdirmə və nəzərə alınması üçün təklif olunan sahələr ....................................................................... 68 ƏLAVƏLƏR ............................................................................................................................................................ 77 Əlavə I: DMM-lərdə korporativ idarəetmə ilə bağlı qanunvericilik çərçivəsi haqqında məlumat ................... 77 Əlavə II: Dövlət mülkiyyəti üçün əsaslar – nümunələr ..................................................................................... 84 Əlavə III: Bəzi ölkələrdə olan strateji DMM-lər və iqtisadiyyat sektorlarına ümumi baxış .............................. 86 Əlavə IV: DMM-lər üzrə mərkəzləşdirilmiş mülkiyyət mexanizmlərinin növ və nümunələri ........................... 89 Əlavə V: DMM-lərdə direktorlar şuralarının rolu. Direktorlar şuralarının gücləndirilməsi .............................. 95 Əlavə VI: DMM-lərdə şura üzvlüyünə namizədliyin irəli sürülməsi ilə bağlı nümunələr ............................... 100 Əlavə VII: DMM-lərin fəaliyyət göstəricilərinin monitorinqi. Beynəlxalq təcrübədən nümunələr ................ 102 Qısaltmalar AAO Ali Audit Orqanı Aİ Avropa İttifaqı AMA Avropa və Mərkəzi Asiya Regionu ASC Açıq Səhmdar Cəmiyyəti AYİB Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı BAS Beynəlxalq Audit Standartları MHBS Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları BMK Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası DB Dünya Bankı DM Dövlət Müəssisəsi DMM Dövlətə Məxsus Müəssisə (Səhmlərinin nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan müəssisə) ƏFG Əsas Fəaliyyət Göstəriciləri ƏMDK Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi İƏİT İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı İƏQ İctimai Əhəmiyyətli Qurumlar İİTKM İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzi İN İqtisadiyyat Nazirliyi HBŞ Hökümətlə Bağlı Şirkət QSC Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti MHSIM Maliyyə Hesabatları Sahəsində İslahatlar üzrə Dünya Bankının Mərkəzi MİQ Maliyyə İnstitutları Qrupu MMUS Milli Mühasibat Uçotu Standartları MMC Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyət MN Maliyyə Nazirliyi SC Səhmdar Cəmiyyət ii Minnətdarlıq Bu texniki qeyd Azərbaycanda DMM-lərdə Şəffaflıq və Səmərəliliyin Təşviqi üzrə texniki yardım layihəsi (Layihə 162972) çərçivəsində Dünya Bankının İdarəetmə komandası tərəfindən aparılmış tədqiqat-analitik işinin nəticəsidir. Maliyyə idarəetmə üzrə baş mütəxəssis xanım Natalya Manuilovanın (İdarəetmə üzrə qlobal praktika/MHSİM1) rəhbərlik etdiyi Dünya Bankı heyətinin tərkibinə maliyyə idarəetməsi üzrə baş mütəxəssis (İdarəetmə üzrə qlobal praktika /GGO21) cənab Tural Camalov, Korporativ İdarəetmə üzrə Mütəxəssis (BMK) cənab Boris Cancaliya,, və məsləhətçi (İdarəetmə üzrə qlobal praktika / MHSİM) xanım İrina Qordeladze daxil olmuşdur. Bu fəaliyyətin icrasına ümumi nəzarət maliyyə idarəetmə üzrə aparıcı mütəxəssis, Korporativ idarəetmə və maliyyə hesabatlığı üzrə rəhbər (İdarəetmə