DZIEDZICTWO KULTUROWE GMINY SZTABIN Fot. Sebastian Surowiecki Drodzy Czytelnicy Oddajemy do Waszych rąk folder prezentujący miejsca pamięci, zabytki i inne obiekty związane z dziedzictwem kulturowym gminy Sztabin. Utrwalone zostały na zdjęciach przez pochodzącą z tego regionu młodzież uczestniczącą w projekcie „Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności – nie niszczmy ich”, realizowa- nym w ramach rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej”. Jest to pierwszy zeszyt z serii mającej zaprezentować obiekty ważne dla tożsa- mości mieszkańców powiatu augustowskiego, tworzące krajobraz kulturowy regionu. Gmina Sztabin leży w południowej części powiatu augustowskiego. Jej naj- większym bogactwem jest wyjątkowa przyroda. Południową granicę gminy wyzna- cza rzeka Biebrza, zaś północną stanowi Puszcza Augustowska. Walorem ziemi sztabińskiej jest bogata historia i ludzie ją tworzący. Początkowo mieszkali tu Jaćwingowie, w 1506 r. część tego terenu król Aleksander nadał rodowi Chreptowiczów. Hrabia Karol Brzostowski, który odziedziczył po nich dobra, utwo- rzył tu w latach 20-tych XIX w. tzw. Rzeczpospolitą Sztabińską. Wśród zabytków architektonicznych wyróżniają się obiekty wzniesione ze środków Fundacji Szta- bińskiej. Najliczniej reprezentowane i dobrze zachowane na terenie gminy jest budownictwo drewniane, przykładem tego są wsie Mogilnice i Jaziewo. Znajdziemy na ziemi sztabińskiej miejsca związane z powstaniem styczniowym, oraz cmentarze wojenne z grobami żołnierzy niemieckich i rosyjskich z pierwszej wojny światowej. Wysoką cenę za patriotyzm, za aktywną walkę z okupantem, za wspieranie niepodległościowej partyzantki zapłaciła miejscowa ludność w czasie drugiej wojny światowej. Świadectwem tego są miejsca straceń i pacyfikacji doko- nywanych zarówno przez Sowietów jak i Niemców. Kościoły, kaplice, krzyże, powstańcze mogiły, cmentarze, miejsca pamięci o tych, którzy walczyli za Niepodległą i tych służących Ojczyźnie pracą, stanowią zasób tej publikacji, zamieściliśmy współrzędne geograficzne identyfikujące je w terenie. Dobór obiektów jest zawsze subiektywny, w tym wypadku uwarunko- wany materiałem zgromadzonym przez młodzież. Folder prezentuje wybór foto- grafii wykonanych głównie przez uczniów Zespołu Szkół Samorządowych w Szta- binie, Zespołu Szkół Samorządowych w Krasnymborze oraz II Liceum Ogólno- kształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. To dobrze, że mło- dzież poznaje tradycję własnego regionu i uwrażliwia siebie i nas na konieczność jej zachowania. Dziękujemy wszystkim, którzy pomogli w realizacji tego wartościowego przed- sięwzięcia. Wójt Gminy Sztabin Starosta Augustowski Tadeusz Drągiewicz Franciszek Wiśniewski „Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności – nie niszczmy ich!” Fot. Grzegorz Łapszys Fot. W ramach rządowego programu ogra- niczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej” Staro- stwo Powiatowe w Augustowie w 2011 r. zrealizowało na terenie gminy Sztabin projekt: „Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności – nie niszczmy ich” dofinansowany przez Ministra Spraw We- wnętrznych i Administracji. Młodzież pochodząca z ziemi sztabińskiej przeprowadziła inwentaryzację miejsc pamięci narodowej, zabytków oraz innych obiektów zawiązanych z dziedzictwem kulturowym gminy. Celem projektu było nabycie przez uczniów sza- cunku dla tradycji, do obiektów zabytkowych i miejsc pamięci, dbanie o nie i niedopuszczenie do ich dewastacji. Uczestnicy projektu poprzez cykl szkoleń, prowadzonych przez historyka Grzegorza Ryżewskiego, poznali historię regionu, dowiedzieli się, jakie obiekty znajdują się w ewidencji zabytków, wypracowali zasady, dzięki którym w jednolity sposób zinwenta- ryzowali miejsca związane z ważnymi dla lokalnej społeczności wydarzeniami. Wykonanie zadania ułatwiły zajęcia dotyczące podstaw fotografii z Romanem Rogozińskim – augu- stowskim fotografikiem. Rajd rowerowy szlakiem zabytków Fundacji Karola Brzostowskiego, sesja Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie poświęco- na Polskiemu Państwu Podziemnemu, bieg uliczny szlakiem miejsc pamięci ze Sztabina do Jamin, w atrakcyjny sposób przybliżyły uczestnikom zabytki i miejsca ważne dla dzie- jów ziemi sztabińskiej. Dobre sposoby upamiętniania przeszłości młodzież podpatrywała na trasie wyjazdu edukacyjnego: Kalinówka Kościelna, Osowiec, Wizna, Warszawa (cmentarz powązkowski i Muzeum Powstania Warszawskiego), Modlin, skan- sen w Nowogrodzie. 3 Kościoły, kapliczki, krzyże 53 43 43 N 23 11 55 E Fot. Sebastian Surowiecki – ZSS w Krasnymborze Sebastian Surowiecki Fot. Krasnybór. Poklasztorny kościół p.w. Najświętszej Maryi Panny. Najstarsza murowana budowla Suwalszczyzny. Wzniesiona na przełomie XVI i XVII w. z fundacji Chreptowiczów jako cerkiew zakonu bazylianów. Znane Sanktuarium Maryjne, w kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Krasnoborskiej. 53 39 44 N 23 01 40 E 53 39 10 N 23 02 58 E Czarniewo. Granitowy głaz z żelaznym krzyżem upamiętniający zbrojne starcie oddziału Polskiej - ZSS w Sztabinie Łapszys Ewelina Fot. Organizacji Wojskowej Kapliczka przydrożna z Niemcami o konstrukcji zrębowej Fot. Patrycja Koszczuk, Joanna Dołęga Koszczuk, Patrycja Fot. – ZSS w Sztabinie i Martyna Haraburda w czerwcu 1919 r. w Jaminach. 4 Kościoły, kapliczki, krzyże 53 43 46 N 23 11 52 E Fot. Zbigniew Andraka – II LO w Augustowie – II LO Zbigniew Andraka Fot. Krzyż przydrożny z 1909 r. na skrzyżowaniu dróg Wrotki - Mogilnice i Jaziewo - Jaminy. – ZSS w Krasnymborze Sebastian Surowiecki Fot. 53 39 57 N Krasnybór. Kościół parafialny 22 58 14 E p.w. Świętego Rocha, wybudowany w 1870 r. Czarny Las. Kapliczka przydrożna na skrzyżowaniu dróg do Jamin i Czarniewa. 53 40 02 N 23 03 00 E Fot. Grzegorz Haraburda Fot. 5 Kościoły, kapliczki, krzyże 53 40 02 N 53 35 30 N 23 03 00 E 22 55 29 E Fot. Zbigniew Kaszlej Fot. Karawaka (krzyż chroniący od zarazy) z 1903 r. w Jasionowie. Fot. Grzegorz Haraburda Fot. Sztabin. Kościół p.w. Świętego Jakuba 53 37 19 N Apostoła. Wybudowany w latach 22 59 12 E 1905 -1910. Pieniądze na budowę Zbigniew Kaszlej Fot. kościoła pochodziły z Fundacji Krzyże karawaki (odlewy Sztabińskiej. żeliwne) w Jagłowie i Polkowie. 53 39 46 N 23 01 25 E Kapliczka zrębowa na cmentarzu w Jaminach. 53 37 32 N 22 55 13 E Fot. Ewelina Łapszys - ZSS w Sztabinie Łapszys Ewelina Fot. Fot. Józefa Drozdowska Józefa Fot. 6 Kościoły, kapliczki, krzyże 53 43 26 N 23 03 36 E Fot. Karolina Olszewska – II LO w Augustowie – II LO Olszewska Karolina Fot. Huta. Kaplica p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej należąca do Parafii św. Jakuba Apostoła w Sztabinie. Wybudowana jako szkoła podstawowa w latach 30 - tych XX w. Użytkowana do celów oświatowych do 1997 r., następnie była w niej biblioteka i świetlica wiejska. 53 40 19 N 22 59 31 E Łubianka. Kapliczka poświęcona pamięci leśników z Puszczy Augustowskiej wywiezionych na Syberię. Mosiężna tabliczka informuje o widocznych postrzałach na cokole dokonanych przez Sowietów w latach 1939 -1941. Joanna Dołęga Koszczuk, Patrycja w Augustowie; – II LO Zbigniew Andraka Fot. – ZSS w Sztabinie i Martyna Haraburda 7 Kościoły, kapliczki, krzyże 53 39 46 N 23 01 31 E Fot. Grzegorz Haraburda Fot. Jaminy. Kościół p.w. Świętego Mateusza. Drewniana świątynia wzniesiona w końcu lat 70 - tych XVIII w. w Augustowie, w 1845 r. przeniesiona do Jamin, w 1849 r. wyświęcona. 53 39 47 N 23 01 25 E 53 43 23 N 23 03 24 E Fot. Ewelina Łapszys - ZSS w Sztabinie Łapszys Ewelina Fot. Kapliczka murowana na cmentarzu Krzyż przydrożny przykościelnym Fot. Karolina Olszewska - II LO w Augustowie - II LO Olszewska Karolina Fot. w Hucie. w Jaminach. 8 Kościoły, kapliczki, krzyże Jagłowo. Kaplica p.w. Matki Bożej Królowej Pokoju należąca do 53 37 15 N Parafii św. Apostołów Piotra 22 58 56 E i Pawła w Suchowoli. Wybudowana w latach 1942- 1944 z inicjatywy ks. Witolda Ostrowskiego, wikariusza suchowolskiego, ukrywającego się w czasie okupacji w Jagłowie. 53 39 22 N 23 00 18 E Fot. Grzegorz Haraburda Fot. Kapliczka „Na mogiłkach” w Jaziewie. 53 39 41 N 22 56 39 E Fot. Zbigniew Andraka - II LO w Augustowie - II LO Zbigniew Andraka Fot. Krzyż w Lipowie (wyrób kowalski). Fot. Józefa Drozdowska Józefa Fot. Kapliczka szafkowa w Jagłowie. Drozdowska Józefa Fot. 9 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci 53 48 17 N 23 13 43 E Fot. Urszula i Anna – ZSS w Krasnymborze Dawidowicz Fot. Kozi Rynek. Pomnik na mogile powstańców styczniowych z oddziału płk Konstantego Ramotowskiego „Wawra” poległych 29 czerwca 1863 r. w bitwie z wojskami rosyjskimi podczas obrony obozu. 53 43 46 N 23 11 57 E i Kinga Buczyńska Julita Surowiecka Fot. – ZSS w Krasnymborze Krasnybór. Cmentarz parafialny. Pomnik na mogile powstańców styczniowych poległych w zwycięskiej bitwie w Puszczy Augustowskiej w kwietniu 1863 r. Na ścianach cokołu nazwiska dowódców oddziału, miejsca walk, herby Polski, Litwy i Rusi. 10 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci 53 43 08 N 23 14 51 E 53 43 20 N 23 14 44 E Fot. KrystynaFot. – ZSS w Krasnymborze Gniedziejko Ostrowie Biebrzańskie, Jastrzębna I. Cmentarze wojenne z I wojny światowej. Kilkanaście mogił zbiorowych żołnierzy rosyjskich z 1915 r. 53 43 46 N 23 11 57 E 53 44 42 N 23 15 50 E Fot. Julita Surowiecka i Kinga Buczyńska Julita Surowiecka Fot. – ZSS w Krasnymborze Cmentarz w Krasnymborze. Żeliwny odlew z Huty Sztabińskiej. Jastrzębna II. Cmentarz wojenny z I wojny światowej. Mogiły żołnierzy rosyjskich i niemieckich poległych w 1915 r. – ZSS w Krasnymborze Krzysztof Kozłowski Fot. 11 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci Jaziewo – „Na Mogiłkach”. Cmentarz 53 39 41 N wojenny z