Postepy˛ nauk rolniczych Polska Akademia Nauk 2007 Wydział Nauk Rolniczych, Leśnych zeszyt i Weterynaryjnych Dwumiesięcznik specjalny nr 325 Rok 59 Rada Redakcyjna A. Grzywacz (przewodnicz¹cy), Z. Gertych, J. Haman, T. Krzymowski, J.J. Lipa A. Rutkowski, F. Tomczak, M. Truszczyñski, J. Wilkin Redakcja A. Horuba³a (redaktor naczelny), J. Buliñski, T. Brandyk, A. Gawroñska-Kulesza, W. Józwiak, J. Zimny, T. ¯ebrowska, R. Suska (sekretarz redakcji) Adres Redakcji 00-901 Warszawa, Pa³ac Kultury i Nauki, pokój 2102 tel. 826-05-87, 656-60-17 e-mail: [email protected] Wydanie publikacji dofinansowane przez Mimisterstwo Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego. Redakcja merytoryczna — Andrzej Grzywacz Opracowanie redakcyjne, korekta i sk³ad — Danuta Borecka PL ISSN 0032-5547 Nak³ad 200 egz. Ark. wyd. 24. Ark. druk. 21,25. Sk³ad — DABOR 02-795 Warszawa ul. Kazury 22/27, tel. 0 22 649-18-99, 600-37-29-29 Druk — Warszawska Drukarnia Naukowa PAN, 00-656 Warszawa ul. Œniadeckich 8, tel./faks 0 22 628 87 77 Wprowadzenie do oceny dokonanej przez komitety naukowe Wydzia³u V Polskiej Akademii Nauk w zakresie osi¹gniêæ nauk rolniczych, leœnych, weterynaryjnych i nauk o ¿ywnoœci Andrzej Grzywacz Wydzia³ Nauk Rolniczych, Leœnych i Weterynaryjnych PAN W dzia³alnoœci naukowej oceny s¹ sta³ym elementem postêpowania. Ocenia siê artyku³y przygotowywane do druku, monografie i rozprawy, podrêczniki i ksi¹¿ki, recenzuje siê projekty programów badawczych i uzyskane w efekcie ich realizacji wyniki. Ocenie podlega dorobek poszczególnych pracowników naukowych, szcze- gólnie przed kolejnymi awansami. Wykonuje siê oceny, a nastêpnie rankingi pla- cówek naukowych. Stosunkowo rzadziej ocenia siê ca³e dyscypliny lub dziedziny nauki na tle stanu nauki polskiej oraz dokonañ nauki europejskiej i œwiatowej. Oceny dyscyplin z szeroko rozumianych nauk rolniczych, leœnych i weteryna- ryjnych by³y do tej pory dokonywane, choæ nieregularnie, przy ró¿nych okazjach i w doœæ zró¿nicowany sposób. Obszerne materia³y przygotowywano na kolejne Kongresy Nauki Polskiej: I (1951), II (1973), III (1986). By³y one jednak mocno zwi¹zane z realizowanymi wówczas zadaniami aktualnie obowi¹zuj¹cej polityki spo³eczno-gospodarczego rozwoju kraju. W latach 1968–1969 Wydzia³ V PAN opracowa³, si³ami poszczególnych komitetów naukowych, obszerne materia³y doty- cz¹ce rozwoju nauk rolniczych i leœnych w Polsce do roku 1985 (6 tomów). Nastêpnie pod kierunkiem M. ¯urkowskiego, zastêpcy sekretarza Wydzia³u, przygotowano „Ocenê dyscyplin naukowych z zakresu nauk rolnych i leœnych wykonan¹ przez komitety naukowe Wydzia³u V PAN” za lata 1991–1993. Opracowanie to zosta³o opublikowane w zeszycie specjalnym Postêpów Nauk Rolniczych (1995) oraz w to- mie II „Nauka w Polsce w ocenie komitetów naukowych PAN” (1995), wspólnym wydawnictwie Polskiej Akademii Nauk i Komitetu Badañ Naukowych (4 tomy). Na pó³wiecze dzia³alnoœci PAN przygotowano, pod kierunkiem M. Truszczyñskiego, 6 A. Grzywacz przewodnicz¹cego Wydzia³u, zeszyt specjalny Postêpów Nauk Rolniczych (2002), zawieraj¹cy podsumowanie dzia³alnoœci Wydzia³u V PAN – jego cz³onków, komite- tów i placówek, omówienie dzia³alnoœci wydawniczej i wspó³dzia³anie PAN ze specjalistycznymi towarzystwami naukowymi. Przy tak szerokim ujêciu tego opraco- wania, zawarte by³y tam tak¿e elementy oceny dokonañ dyscyplin naukowych, objête obszarem zainteresowania Wydzia³u V. Na pocz¹tku 2004 r., z w³asnej inicjatywy, Wydzia³ V PAN postanowi³ przygo- towaæ zbiorcze opracowanie, spo³eczn¹ ekspertyzê „Ocena dokonañ w dyscyplinach naukowych za lata 1994–2003 z zakresu nauk rolniczych, leœnych, weterynaryjnych i nauk o ¿ywnoœci oraz g³ówne obszary i kierunki przysz³ych badañ s³u¿¹cych rozwojowi nauki, szkolnictwa oraz polskiemu rolnictwu, leœnictwu, weterynarii i przemys³owi spo¿ywczemu”. Celem ekspertyzy by³o przeanalizowanie zmian, jakie dokona³y siê w minionym dziesiêcioleciu w zakresie iloœciowym i jakoœciowym placówek naukowych i zatrudnionych w nich kadr, na tle sytuacji opisanej w analo- gicznym opracowaniu Wydzia³u wykonanym w 1994 r. Zaplanowano, aby ocenie podlega³y przeprowadzone badania, pozycja naukowa naszego œrodowiska w kraju i za granic¹, zagro¿enia i potrzeby rozwojowe. Uznano, ¿e najistotniejszym fragmen- tem opracowania powinno byæ wytyczenie priorytetowych obszarów i kierunków przysz³ych badañ poszczególnych, szczegó³owych dyscyplinach, których w ramach 16 dzia³aj¹cych komitetów naukowych wyspecyfikowano 43. Przes³ank¹ do tego wspólnego wysi³ku intelektualnego ca³ego œrodowiska naukowego skupionego wo- kó³ Wydzia³u V PAN by³a chêæ rzetelnego okreœlenia aktualnej sytuacji i rzeczy- wistych potrzeb rozwojowych oraz naszych mo¿liwoœci w okresie najbli¿szych lat, w zwi¹zku z akcesj¹ Polski do Unii Europejskiej. Co oznacza zetkniêcie siê z pro- cesami koncentracji badañ, wzrostem konkurencji wewnêtrznej i zagranicznej, po- trzeb¹ zwiêkszenia wspó³pracy, tworzeniem sieci placówek, centrów badawczych, implementacj¹ tzw. Procesu Lizboñskiego oraz realizacj¹ Deklaracji Boloñskiej w kszta³ceniu kadr z wy¿szym wykszta³ceniem. Przygotowano „Zalecenia wykonawcze do ekspertyzy” wraz ze szczegó³ow¹ instrukcj¹ zawieraj¹c¹ propozycje uk³adu i zakresu opracowania, kolejnoœci roz- dzia³ów, schematy zestawieñ tabelarycznych. Po dyskusji na zwo³anym w tym celu zebraniu przewodnicz¹cych komitetów i przyjêciu zaproponowanych poprawek i uszczegó³owieñ, uznano, ¿e komitety przeka¿¹ do Wydzia³u gotowe opracowania jesieni¹ 2004 r. Niestety tak siê nie sta³o. Czêœæ komitetów znacznie opóŸni³a przekazanie opra- cowañ, mimo próœb i ponagleñ. Ekspertyzy poszczególnych komitetów ró¿ni¹ siê zakresem, szczegó³owoœci¹, objêtoœci¹, starannoœci¹ opracowania, chocia¿ wczeœniej uzgodniono i przyjêto ujednolicony schemat ich przygotowania. Znacznie przed³u¿y³ siê okres opracowania redakcyjnego nades³anych tekstów, w tym próby ich uzu- pe³nienia i „wyrównania”. Nadal ekspertyzy poszczególnych komitetów ró¿ni¹ siê szczegó³owoœci¹ i wk³adem intelektualnym w wytyczenie priorytetowych obszarów i kierunków przysz³ych badañ. Obok ekspertyz syntetycznych, zawieraj¹cych naj- Wprowadzenie … 7 wa¿niejsze informacje, przemyœlanych i „obrobionych”, s¹ prawie „surowe”, z nad- miarem szczegó³ów, bêd¹ce tylko zestawem danych nades³anych przez poszczególne placówki. Od niektórych katedr i instytutów nie uzyskano materia³ów wyjœciowych, stanowi¹cych podstawê do opracowañ komitetowych, st¹d ca³oœciowa ocena Wy- dzia³u zawiera pewne luki i braki informacji. Trudnoœæ w przygotowaniu tej eksper- tyzy stanowi³ równie¿ fakt nie pokrywania siê obszarów zainteresowania komitetów z kierunkami studiów i profilem wydzia³ów na uczelniach, z innym podzia³em na dyscypliny naukowe istniej¹cym w CKds.TiS, uk³adem kadrowym i organizacyjnym na poszczególnych uczelniach i w instytutach PAN oraz instytutach resortowych (katedry, zak³ady, pracownie). Mimo tych mankamentów lektura zeszytu specjalnego Postêpów Nauk Rolni- czych (2007) jest ciekawa i po¿yteczna. Powinien on staæ siê przedmiotem analiz i dyskusji w poszczególnych komitetach naukowych. W minionym dziesiêcioleciu zasz³y bowiem znacz¹ce zmiany w strukturze organizacji i dokonaniach nauki w Polsce, w tym w naukach rolniczych, leœnych, weterynaryjnych i o ¿ywnoœci. Szczegó³owej oceny wymaga zestaw wykonanych badañ i propozycje nowych obsza- rów i kierunków zaproponowanych dla poszczególnych dyscyplin i specjalizacji ba- dawczych oraz ich zgodnoœæ z tendencjami europejskimi w tym wydziale. Opracowania poszczególnych komitetów zawieraj¹ charakterystykê przepro- wadzonych w latach 1994–2003 badañ pod k¹tem ich nowoczesnoœci; najwa¿niejsze osi¹gniêcia naukowe; znacz¹ce publikacje; wykaz wiod¹cych zespo³ów i specjal- noœci; wyró¿nienia, nagrody, wynalazki i patenty; wykaz priorytetowych kierunków badañ o du¿ych mo¿liwoœciach rozwojowych i znaczeniu dla rozwoju spo³ecz- no-gospodarczego kraju; charakterystykê iloœciow¹ i jakoœciow¹ placówek nauko- wych; stan kadr wraz z analiz¹ wiekow¹ pracowników naukowych; ocenê pozycji dyscypliny w kraju i za granic¹; zagro¿enia i potrzeby rozwojowe; krytyczne uwagi o organizacji, finansowaniu nauki, systemie oceny placówek i publikacji przez KBN, a obecnie przez MNiSzW. Lektura wszystkich opracowañ cz¹stkowych wskazuje na dalsze ró¿nicowanie siê jakoœciowe i iloœciowe poszczególnych specjalnoœci i dyscyplin wyró¿nionych w na- ukach rolniczych, leœnych, weterynaryjnych i naukach o ¿ywnoœci. Znacznie zwiêk- szy³y siê dysproporcje udzia³u kadr naukowych z obszarów dziedzinowych poszcze- gólnych komitetów naszego Wydzia³u. Najliczniejsz¹ grupê pracowników repre- zentuje Komitet Nauk o ¯ywnoœci, ³¹cznie ponad 2,3 tys. – profesorowie, doktorzy habilitowani, doktorzy, magistrowie (doktoranci i asystenci) oraz pracownicy in¿y- nieryjno-techniczni bior¹cy udzia³ w badaniach. W kolejnoœci id¹: Komitet Nauk Weterynaryjnych i Komitet Fizjologii, Genetyki i Hodowli Roœlin po ponad 1 tys. osób bior¹cych bezpoœredni udzia³ w badaniach. Do najmniej licznych nale¿¹ œro- dowiska Komitetu Agrofizyki, Komitetu Technologii Drewna, Komitetu Biologii i Rozrodu Zwierz¹t oraz Komitetu Ochrony Roœlin. Nie ma jednolitego trendu rozwoju kadr poœród analizowanych œrodowisk; w porównaniu do roku 1993 zanoto- wano zarówno spadki iloœci (ca³oœciowo i w ramach grup pracowników naukowych), 8 A. Grzywacz stagnacjê, ale i znacz¹cy przyrost. £¹cznie jest pewien przyrost kadry, analiza objê³a 1860 samodzielnych pracowników nauki, 3450 doktorów, 2700 asystentów i dokto- rantów, 3490 pracowników in¿ynieryjno-technicznych, razem oko³o 11,5 tys. osób. Znacznie w porównaniu do stanu z 1993 roku