ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶ VAYOTS DZOR MARZ Մարզկենտրոնը` Marz centre ք. Եղեգնաձոր Eghegnadzor town ԼՈՌԻ ` LORI Տարածաշրջանները Territories ՏԱՎՈՒՇ Վայք Vayk TAVUSH ՇԻՐԱԿ Եղեգնաձոր Eghegnadzor SHIRAK Քաղաքները` Towns ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ ԿՈՏԱՅՔ ARAGATSOTN KOTAYK Եղեգնաձոր Eghegnadzor ԱՐՄԱՎԻՐ Վայք Vayk ARMAVIR ø. ԵՐԵՎԱՆ Ջերմուկ Jermuk YEREVAN CITY ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔ GEGHARKUNIK ԱՐԱՐԱՏ ARARAT ՎԱՅՈՑ ՁՈՐ VAYOTS DZOR ՍՅՈՒՆԻՔ SYUNIK Տարածքը 2 308 քառ. կմ/ Territory sq.km Հայաստանի Հանրապետության տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը , % 7.8 Territory share of the marz in the territory of the Republic of Armenia, % Համայնքներ, 2019թ. տարեսկզբի դրությամբ 8 Communities, as of the beginning of 2019 Քաղաքներ 3 Towns Գյուղեր 52 Villages Բնակչության թվաքանակը 2019թ. տարեսկզբի դրությամբ 49.0 հազ. մարդ/ Population number as of the beginning of the year, 2019 ths. person այդ թվում` of which: քաղաքային 17.3 հազ. մարդ/ urban ths. person գյուղական 31.7 հազ. մարդ/ rural ths. person Հայաստանի Հանրապետության բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 2018թ.,% 1.6 Share of marz population in the total population of the Republic of Armenia 2018, % Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 2018թ.,% 35.3 Share of urban population size 2018, % Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր 189 607.4 հա/ Agricultural land ha այդ թվում`վարելահողեր 15 628.3 հա/ of which: arable land ha ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2019 389 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2019 Վայոց ձորի մարզը գտնվում է հանրապետության Vayots Dzor marz is situated in yhe Southern part of the հարավային հատվածում: Մարզը պետական սահմանով Republic. In the South borders with Nakhijevan, in the North սահմանակից է Նախիջևանին: Հյուսիսում it borders with Gegharkunik marz, in the South –Syunik marz սահմանակից է Գեղարքունիքի մարզին, հարավում` and in the West –Ararat marz, East to Artsakh. Սյունիքի մարզին, արևմուտքում` Արարատի մարզին և արևելքում ՝Արցախին: Վայոց ձորի մարզը շրջապատված է բարձր լեռներով, Vayots dzor is surrounded with high mountains, water- ջրբաժան լեռնաշղթաներով, որոնք յուրահատուկ separately mountain ranges, that being original natural banks բնական պատնեշներ հանդիսանալով նրա և հարևան between its and neighbouring territories, turn that into a տարածքների միջև, այն դարձնում են աշխարհագրական geographical single whole. մի ամբողջություն: Վայոց ձորի մարզն ունի կենդանական և բուսական Vayots dzor marz has varied fauna and flora. Natural forests բազմազան աշխարհ: Տարածքի 5.7 %-ը կամ 13 240.1 հա comprise 5.7 % or 13 240.1 ha of territory. կազմում են բնական անտառները: Արտակարգ խայտաբղետ է մարզի մակերևույթը: Voyots dzor surface is extraordinary variegated. Volcanic Հրաբխային ուժերը, երկրաշարժերը, Արփա գետի և դրա forces, earthquakes, waters of Arpa river and its tributaries վտակների ջրերն առաջացրել են տարբեր ուղղություն- raised numerous mountain ranges stretching by different ներով ձգվող բազմաթիվ լեռնաշղթաներ` մեծ ու փոքր directions with big and small tops, mysterious canyons, գագաթներով, խորհրդավոր ձորեր, լեռնանցքներ, սարա- mountain passes, plateaus, concavities, fields, meadows and հարթեր, գոգավորություններ, դաշտեր, մարգագետին- natural varied buildings, the most bright example of which is ներ և բնական բազմապիսի կերտվածքներ, որի ամենա- Jermuk wonderful waterfall (60 m). վառ օրինակն է Ջերմուկի հիասքանչ ջրվեժը (60 մ): Վայոց ձորի մարզի կլիման ընդհանուր առմամբ The Vayots dzor climate on the whole is continental with ցամաքային է` ցուրտ կամ չափավոր ցուրտ ձմեռներով և cold or moderate cold winters and hot or warm summers. The շոգ կամ տաք ամառներով: Օդի առավելագույն ջերմաս- highest possible air temperature reaches +410C in southern տիճանը հարավային շրջաններում հասնում է +41օC-ի, districts, and the exceptional minimum temperature reaches - իսկ բացարձակ նվազագույնը` -35օC-ի: Տեղումները կազ- 350 C. Precipitations comprise 300-700 mm. մում են տարեկան 300-ից 700 մմ: 2018թ.-ին մարզի տնտեսության հիմնական հատ- In 2018 the share of economy main branches of the վածների տեսակարար կշիռները Հայաստանի Republic of Armenia Vayots Dzor marz in total volume of Հանրապետության համապատասխան ոլորտներ correspondent branches of the republic comprised ընդհանուր ծավալում կազմել են. արդյունաբերություն` 1.4 %, industry 1.4 %, գյուղատնտեսություն` 2.5 %, agriculture 2.5 %, շինարարություն` 2.5 %, construction 2.5 %, մանրածախ առևտուր` 0.6 %, retail trade 0.6 %, ծառայություններ` 0.5 %: services 0.5 %. Մարզի տնտեսության ընդհանուր ծավալում գերա- In total volume of marz economy the prevailing is agriculture. կշռողը գյուղատնտեսությունն է: Գյուղացիական տնտե- Peasant farms mainly deal with cattle-breading, the սությունները հիմնականում զբաղվում են անասնաբու- production of which comprised 64.5% of volume of gross ծությամբ, որի արտադրանքը կազմել է գյուղատնտեսու- agricultural product. The aviculture, winegrowing, fruit- թյան համախառն արտադրանքի ծավալի 64.5 %-ը: Գյու- growing and vegetable-growing have certain share in the ղատնտեսության համախառն արտադրանքի ծավալում volume of gross agriculture produce. որոշակի տեսակարար կշիռ ունեն նաև թռչնաբուծու- թյունը, խաղողագործությունը, պտղաբուծությունը և բանջարաբուծությունը: Արդյունաբերության ոլորտում հիմնականում զար- The production of drinks (in particular, Jermuk mineral գացած են խմիչքների` «Ջերմուկ» հանքային ջրերի և water) and wine are mainly developed in the industry field. խաղողի գինու արտադրությունները: Բեռնաուղևորափոխադրումները մարզում իրակա- Freight and passenger transportations in the marz are նացվում են ավտոմոբիլային և էլեկտրատրանսպորտով implemented by road transport and electric transports (ճոպանուղի): Մարզով է անցնում Հայաստանի (cableway). The motor highway connecting Armenia with Հանրապետությունն Իրանի հետ կապող Iran goes through marz that plays an essential role in the ավտոմայրուղին, որն էական դեր ունի մարզի perspective development of marz economy. տնտեսության հեռանկարային զարգացման գործում: Մարզում ակնհայտ են ներքին և արտաքին զբոսա- There is a great perspective, for internal and external tourism շրջության զարգացման մեծ հեռանկարները: development in the marz. Եղեգնաձոր քաղաքը (2019թ. տարեսկզբին 7.5 հազ. Eghegnadzor town (as of the beginning of 2019 7.5 ths. բնակիչ) համարվում է պատմական Սյունիքի հնագույն inhabitants) is considered the one of Syunik ancient բնակավայրերից մեկը և գտնվում է Երևանից 123 կմ settlements and is situated in 123 km distance from Yerevan. հեռավորության վրա: Եղեգնաձոր քաղաքի տնտեսության ընդհանուր ծա- The main branches of economy of Eghegnadzor town are վալում գերակշռող ոլորտներն են արդյունաբերությունն industry and construction. ու շինարարությունը: 390 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2019 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2019 Արդյունաբերության ոլորտում հիմնականում The most developed branches in industry are grape wine, զարգացած են խաղողի գինու, էլեկտրասարքավորանքի manufacture of electrical equipments, manufacture of արտադրությունները, որոշակի տեսակարար կշիռ ունեն fabricated metal products has some particular role in industry նաև պատրաստի մետաղե արտադրատեսակների ար- of the marz too. տադրությունները: Վայք քաղաքը (2019թ. տարեսկզբին`5.6 հազ. բնակիչ) Vayk town (as of the beginning of 2019 5.6 ths. inhabitants) գտնվում է Երևանից 132 կմ, մարզկենտրոնից` 16 կմ is situated in 132 km distance from Yerevan and 16 km հեռավորության վրա: distance from marz centre. Վայք քաղաքի տնտեսության հիմնական ճյուղն արդ- The main branch of economy of Vayk town is industry. յունաբերությունն է: Հիմնականում զարգացած են հան- Especially production of mineral water, building materials քային ջրերի և շինանյութերի, ձեռագործ գորգերի and carpet making industry are developed. արտադրությունները: Ջերմուկ քաղաքը (2019թ. տարեսկզբին` 4.2 հազ. Jermuk town (4.2 ths. persons in the end of 2019) is situated բնակիչ) գտնվում է 2 070 մ բարձությամբ լավային սա- on the lava plateau with the height 2 070 m (distance from րավանդի վրա (հեռավորությունը Երևանից` 175 կմ, Yerevan is 175 km, from marz centre – 53 km). մարզկենտրոնից` 53 կմ): Ջերմուկը լայն ճանաչում ունի որպես առողջարանային քաղաք: Քաղաքի անվանումը կապված է հանքային տաք The town name is related to mineral warm sources, jermuks. աղբյուրների` ջերմուկների հետ: Ջերմուկ քաղաքի տնտեսության առաջատար ճյուղը The main branch of economy of Jermuk town is the <<Ջերմուկ>> հանքային ջրի, արտադրությունն է: production of “Jermuk” mineral water. ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶԻ ՄՇՏԱԿԱՆ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՍԵՌԱՏԱՐԻՔԱՅԻՆ ԲՈՒՐԳԸ, 2019թ. հունվարի 1-ի դրությամբ AGE AND SEX PYRAMID OF VAYOTS DZOR MARZ DE JURE POPULATION 2019 as of January 1 % Տղամարդ – 23 373 տարիք կին – 25 597 male age famale ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2019 391 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2019 ՄԱՆՐԱԾԱԽ ԱՌԵՎՏՐԻ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐ RETAIL TRADE UNITS Քանակը Number 2014 2015 2016 2017 2018 Մանրածախ առևտրի օբյեկտներ, 313 303 301 295 301 Retail trade units, total ընդամենը այդ թվում` of which: խանութներ 249 258 250 240 251 Shops կրպակներ 43 19 26 28 23 Kiosks գյուղատնտեսական արտադրանքի 1 1 1 1 1 markets of agricultural produce շուկաներ սպառողական ապրանքների - - - - - markets of consumer goods շուկաներ առևտրի այլ օբյեկտներ 20 25 24 26 26 other trade units ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ EDUCATIONAL INSTITUTIONS Քանակը Number 2014 2015 2016 2017 2018 Պետական նախադպրոցական 18 15 17 31 31 State pre-school Պետական հանրակրթական 50 50 50 48 48 State general educational Երաժշտական, արվեստի, գեղար- Musical, art schools, creative centers վեստի դպրոցներ, մանկապատա- 8 8 8 8 8 for children նեկան ստեղծագործական կենտրոններ Պետական նախնական մասնա- State preliminary vocational գիտական (արհեստագործական) 1