PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA 2014-2017 Starogard Gdański, styczeń 2014 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU STAROGARDZKIEGO _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Spis treści 1. Wstęp ...................................................................................................................................3 2. Podstawa prawna opracowania i cele programu ochrony zabytków w świetle ustawy o ochronie zabytków....................................................................................................................6 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami.....................................................7 3.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków.................................................................7 3.2. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ...........................................................................................................7 3.3. Zadania samorządu z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego.................................8 3.4. Inne uregulowania prawne.............................................................................................9 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego.........................................10 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami............................................................................................................................10 4.1.1. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury w latach 2004 – 2020 ................................10 4.1.2. Krajowy Program Opieki nad Zabytkami na lata 2013 – 2016 ..............................11 4.2. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu........................................................................................12 4.2.1. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020...........................................12 4.2.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata .................13 2014-2020.......................................................................................................................13 4.2.3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego ..................14 4.2.4. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011-2014 16 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego........................................18 5.1. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie powiatu ................................................................................................................18 5.1.1. Strategia Rozwoju Powiatu Starogardzkiego ........................................................18 5.1.2. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Starogardzkiego..............................................19 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego powiatu ...............................................................................................................................20 5.2.1. Charakterystyka powiatu pod względem zasobów kulturowych ...........................20 5.2.2. Zarys historii powiatu ............................................................................................23 5.2.3. Krajobraz kulturowy...............................................................................................27 5.2.4. Układy urbanistyczne i ruralistyczne wpisane do rejestru zabytków.....................30 5.2.5. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków...............................................30 5.2.6. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków ...................................................31 5.2.7. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków .........................................33 5.2.8. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych ...............................................................34 1 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU STAROGARDZKIEGO _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5.2.9. Dziedzictwo niematerialne ....................................................................................34 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ..................................................................37 5.3.1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków ........................37 5.3.2. Wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków .............................45 5.3.3. Wykaz zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków...................48 5.4. Zabytki na terenie powiatu ujęte w gminnych ewidencjach zabytków .........................51 5.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla powiatu .............................................................54 5.5.1. Zabytki wpisane do rejestru zabytków ..................................................................54 5.5.2. Zabytki postulowane do objęcia ochrona prawną .................................................88 6. Analiza szans i zagrożeń - ocena stanu dziedzictwa kulturowego powiatu. ......................91 7. Założenia programowe.......................................................................................................94 8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami .............................................100 8.1. Instrumenty prawne ...................................................................................................100 8.2. Instrumenty koordynacji.............................................................................................100 8.3. Instrumenty finansowe...............................................................................................100 8.4. Instrumenty społeczne...............................................................................................100 8.5. Instrumenty kontrolne ................................................................................................100 9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami .................................................101 10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami ....................................................102 10.1. Publiczne źródła finansowania ................................................................................102 10.2. Środki pomocowe ....................................................................................................103 11. Realizacja i finansowanie przez powiat zadań z zakresu ochrony zabytków.................104 2 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU STAROGARDZKIEGO _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1. Wstęp Powiat Starogardzki znajduje się w północnej Polsce, w południowej części województwa pomorskiego. Jest jednym z szesnastu powiatów ziemskich tego województwa. Graniczy z powiatami: Chojnickim i Kościerskim od zachodu, Gdańskim od północy i Tczewskim od wschodu, zaś od południa – z Powiatem Świeckim i Tucholskim (województwo kujawsko-pomorskie). Pod względem wielkości (1.346 km2) powiat należy do większych w skali województwa. Według danych GUS z 31.12.2010 r. powiat zamieszkuje 124.646 mieszkańców. Powiat ma charakter rolniczo-przemysłowo-turystyczny. Użytki rolne stanowią zdecydowaną większość ogólnej powierzchni powiatu (47%), stąd główną gałęzią gospodarki jest rolnictwo, stanowiące źródło utrzymania dla większości ludności powiatu. Ponad 43% powierzchni powiatu starogardzkiego zajmują lasy. Wody powierzchniowe zajmują około 10% powierzchni powiatu starogardzkiego. Obszar powiatu leży niemal w całości w obrębie dwóch zlewni rzek: Wdy (część południowa i zachodnia) i Wierzycy (część północna, wschodnia i południowo-wschodnia). Niewielka północno-wschodnia część powiatu (m.in. Szpęgawsk, Bolesławowo, Godziszewo, Mirowo) położona jest w zlewni Motławy. Na terenie powiatu starogardzkiego zarejestrowanych jest 10.775 podmiotów gospodarczych (869 podmiotów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców powiatu). Głównymi sektorami gospodarki jest przemysł farmaceutyczny, drzewny, meblowy, spirytusowy, skórzano-obuwniczy, budowlany, rolno-spożywczy, turystyka. Siedzibą powiatu jest miasto Starogard Gdański – stolica Kociewia. Administracyjnie w skład powiatu wchodzi 13 gmin: gmina miejska Starogard Gdański, gmina wiejska Starogard