HET KROMME-RIJNGEBIED TIJDSCHRIF T V A N D E H IS T ORISCHE KRING ‘TUSSEN R IJN EN LEK’ > Adellijke geslacht De Wijkerslooth > Moeder van Anthony van Eyndoven eindelijk ontmaskerd > Archeologische collecties uit Vechten 2012 | 46 | NR 3 INHOUD September 2012 (46-3) ARTIKELEN VARIA G.B.H. van Woudenberg 1 Oudste kerkenraadsnotulen 28 De herkomst van de familienaam van het Nederlangbroek digitaal adellijke geslacht De Wijkerslooth. H.J. Postema Een zoektocht naar de hofstede van Anthonis Architectenbureau Petersz. annex De Stenen kamer aan de Vertrouwen komt te voet en gaat te paard 29 Peter de Wit Wijkersloot te Wijk bij Duurstede G.B.H. van Woudenberg R.J. TOP TEKENBUREAU BOUWKUNDIG TEKENBUREAU C.A. van Burik 20 Bewoners van de Lekdijk onder Schalkwijk 29 Ontwerpen en adviezen in: De moeder van Anthony van Eyndoven en bij Wijk bij Duurstede in 1776 BOUWKUNDIG TEKENWERK VOOR: restauratie eindelijk ontmaskerd (Het toeval doet zijn werk) C.A. van Burik nieuwbouw, restauratie, renovatie renovatie, verbouwingen nieuwbouw in beschermde Werkhovense verhalen J. van Herwijnen 25 32 ook voor particulieren stads- en dorpsgezichten Archeologische collecties uit Fectio (Vechten) J. van Impelen in particulier bezit meerjaren-onderhoudsplannen R.J. Top Tekenbureau subsidie-aanvragen Op het omslag Albert Einsteinweg 57 3731 CX De Bilt De Wijkersloot ter hoogte Sint Nicolaaslaan 4 van boerderij De Vogel- Tel. 030-2200372 Fax 030-2200133 3984 JB Odijk poel eind oktober 2012 [email protected] www.toptekenbureau.nl (W.R. Leeman) tel. 030-6567087 Redactie Lidmaatschap van de vereniging, C.A. van Burik, Utrecht; tevens abonnement op dit tijdschrift: € ORISCHE KR JN EN LEK drs M.A. van der Eerden-Vonk, 25,- per jaar (studenten en IST ING RI H TUSSEN Wijk bij Duurstede; scholieren: € 12,50) over te maken drs S.G. van Ginkel-Meester, Zeist; op rekeningnummer 32.98.07.498 ten Historische reeks Deel 9: A.A.B. van Bemmel Houten; P.J.W. Koch, name van de Historische Kring ‘Tussen De Lekdijk van Amerongen naar O.J. Wttewaall, ’t Goy. Rijn en Lek’ bij de Rabobank te Houten. e Losse nummers: € 7,50. Kromme-Rijngebied Vreeswijk • Prijs: 29,00 Het Kromme-Rijngebied Redactiesecretariaat Secretariaat: J.M. van Aken, Voorheen Tussen Rijn en Lek M.A. van der Eerden-Vonk, Karpersloot 9, 3993 TN Houten, Deel 1: R. J. Butterman Deel 6: J.C. Kort Deel 6, 8 en 9 zijn te koop bij Tijdschrift van de Historische Kring Postbus 64, 3960 BB Wijk bij Duurstede, tel 030-6377513. Het stadsbestuur van Wijk bij Repertorium op de lenen van Uitgeverij Verloren te Hilversum ‘Tussen Rijn en Lek’. tel 0343-595595, fax 0343-595599, Ledenadministratie: H.J.J. Steenman, • e e-mail [email protected] Kalverhoeve 18, 3992 NZ Houten, Duurstede in de tweede helft van Gaasbeek Prijs: 9,00 (035-6859856) of in de e ISSN-nr 1382-3140 (voor kopij, correspondentie, tel 030-6342644. de zeventiende eeuw • Prijs: 4,50 boekhandel en deel 7 via boekbesprekingen en aanwijzingen www.tussenrijnenlek.nl Deel 7: Ad van Bemmel en www.petrusenpauluscothen.nl Het Kromme-Rijngebied omvat auteurs). Deel 3: L.M.J. de Keijzer Kees Vernooy Deel 1, 3 en 5 zijn te bestellen bij Bunnik, Cothen, ’t Goy, Houten, Ereleden: Prof. dr C. Dekker, Odijk; De kerk van Herlulf als middelpunt Acht eeuwen katholiek Cothen het secretariaat van de Historische Langbroek, Odijk, Schalkwijk, Overname uit dit tijdschrift is alleen A. Graafhuis, Utrecht; dr G. de Nie, Tull en ’t Waal, Vechten, Werkhoven geoorloofd onder voorwaarde van Schalkwijk; L.M.J. de Keijzer†; van het Oude Dorp Houten en honderd jaar H.H. Petrus en Kring (030-6374644) of het en Wijk bij Duurstede. bronvermelding en na schriftelijke P.S.A. de Wit, Odijk. Prijs: e 8,90 Pauluskerk • Prijs: e 15,00 redactiesecretariaat (0343-595595) toestemming van de redactie en/of en door storting van het bedrag Verschijnt 4x per jaar. auteur. Advertentietarieven: Deel 5: P.M. Heijmink Liesert Deel 8: C. van Schaik op rek. nr. 3298.07.498 t.n.v. de € 50 voor ¼ pagina, € 100 voor Vormgeving: Peter Koch. ½ pagina, € 200 voor 1 pagina, ’n Haonderik vol ruggemeters Overlangbroek op de kaart gezet Historische Kring ‘Tussen Rijn en Druk: Libertas, Bunnik. € 250 voor de achterpagina (steeds Prijs: e 6,80 Prijs: e 25,00 Lek’ o.v.v. ‘publicatie’. Oplage: 630 exemplaren. per jaar). GERARD VAN WOUDENBERG* De herkomst van de familienaam van het adellijke geslacht De Wijkerslooth. Een zoektocht naar de hofstede van Anthonis Petersz. annex De Stenen Kamer aan de Wijkersloot te Wijk bij Duurstede Ooit woonden de voorouders van de drie adel- lijke takken De Wijkerslooth (De Grevenma- chern, Van Rooyesteyn en De Weerdesteijn) aan de Wijkersloot in Wijk bij Duurstede. De familienaam De Wijkerslooth is daarvan afgeleid. Het gaat hier om een microtoponiem, een zogenoemde ‘adresnaam’ die in dit geval verwijst naar de naam van de straat waar men woonde op het moment dat de familienaam gevormd werd.1 In zijn onderzoek ‘De oorsprong van het adel- lijke geslacht De Wijkerslooth’, gepubliceerd in De Nederlandsche Leeuw in 1988, toonde de heer M.S.F. Kemp aan dat dit geslacht direct af- stamt van Anthonis Petersz., geboren ca 1500, overleden na 1554, pachter van een hofstede aan de Wijkersloot te Wijk bij Duurstede.2 Aan de hand van meerdere in dat onderzoek genoemde bronnen blijkt dat Anthonis’ oudste zoon Cornelis regelmatig werd aangeduid met de toevoeging ‘op den/aen den Wijckersloot’. De nakomelingen van Cornelis bleven zich Van Wapen van een van de adellijke takken De Wij- Wijkersloot noemen en daaruit ontstond de kerslooth (De Wijkerslooth van Grevenmachern) familienaam De Wijkerslooth. Maar daarmee is (RHCZOU, Familie-archief De Wijkerslooth de Weer- desteyn (386), ongeinventariseerd) nog niet opgehelderd waar Anthonis Petersz. en zijn zoon Cornelis precies woonden. Blijft dus de vraag of het mogelijk is om het adres aan de de gronden ten zuiden van de Wijkersloot Wijkersloot nader te preciseren en wellicht de (het Wijkerbroek) werden ontgonnen.3 Langs hofstede waar zij woonden terug te vinden. die kade werden aan de Wijkse kant van de Wijkersloot meerdere hofsteden gesticht. De tot Hofsteden aan de Wijkersloot nu oudst bekende hofstede daar is De Vogel- poel die al in 1304 wordt genoemd. In 1468 De Wijkersloot vormt de grens tussen Wijk bij is er sprake van de ‘huizing en hofstede’ van Duurstede en Cothen. Het is een wetering die sinds de ontginningen in de middeleeuwen dient om te voorkomen dat een teveel aan *Ing. G.B.H. van Woudenberg (1941) studeerde grond- en oppervlaktewater, komend van de bosbouw en landschapsarchitectuur en is deskundig hoger gelegen gronden in Cothen, de lagere op het gebied van internationaal toerisme. Sinds gronden van het Wijkerbroek overstroomt . 1990 doet hij genealogisch en historisch onderzoek Naast deze wetering werd een kade gelegd met en publiceert hij daarover. daarop een weg van waaruit in de elfde eeuw 46 | 3 | 2012 HET KROMME-RIJNGEBIED Gijsbert Claeszoen en in 1484 van een huis en die woonde in het huis van haar in 1548/1549 hofstede van Johan Goes Dirksz.4 Aan het eind overleden man Gielis, gelegen aan de Wij- van de zestiende eeuw zijn er negen hofsteden kersloot. Het huis en de bijbehorende gebou- te traceren. De meest oostelijke was de hofstede wen waren waarschijnlijk eigendom van Gielis De Vogelpoel; de meest westelijke was een zelf en gebouwd op grond die hij huurde van kleinere hofstede, De Kniphoek, niet ver van chirurgijn Mr Aert Hendrijnricxs van Ommeren het huis Royestein in Cothen. De hofstede van [alias Mr Aert Medicus]. In zijn artikel ver- Anthonis Petersz. moet daar ergens tussen in meldt Kemp twee leggers van respectievelijke gelegen hebben. ingelanden en belastingplichtigen die jaarlijks Als het mogelijk is om via onderzoek naar de ‘contribueren in den costen gevallen op het opeenvolgende eigenaren van deze hofstede na gemeen landt’ uit 1540/1541 en 1568.6 te gaan wie in 1832 de eigenaar was, dan is ook de plek van de hofstede te lokaliseren. Immers De lijst uit 1540/1541 vermeldt dat Gielis Goos- aan de hand van de eerste kadastrale kaart uit sens 43 morgen grond gebruikte, waaronder 1832 en de eigendomgegevens in de bijbeho- de vier morgen land van Aert Hendrijnricxs rende kadastrale legger moet de plaats van de van Ommeren waar Gielis dus op woonde. betreffende hofstede precies vastgesteld kunnen Dit perceel van Mr Aert werd in verband met worden. de gezochte hofstede ook in latere bronnen genoemd. Was de hofstede van Anthonis Petersz. De Stenen kamer aan de Wijkersloot? ‘1540 Gielis Gosenss: van Bernt Uten Enge tot thien steden toe Daarnaast is, naar aanleiding van een arti- xx½ mergen kel van Ad van Bemmel over stenen kamers van Meister Aert daer hij woent [= een in steen opgetrokken kamervormige iiii mergen uitbouw aan een houten huis of boerderij] in van capittel in Kreenpoel [=Craypoel] het Kromme-Rijngebied, de vraag opgekomen iiii½ mergen of de hofstede van Anthonis Petersz. wellicht sijn selfs in die Meer dezelfde was als de hofstede De Stenen Kamer i mergen ii hondt aan de Wijkersloot zoals die sinds het begin van van ons cloester in die Leechmaet de achttiende eeuw voorkomt in de archieven iii mergen van Wijk bij Duurstede.5 sijn selfs in Topsdel i½ mergen Veranderingen in de eigendom van deze Weyne Dames land van ’t Cloester hofstede zijn lang niet altijd vastgelegd in de ii mergen i hondt transportregisters van Wijk bij Duurstede. Maar van ’t Cloester in ’t Middelbroeck regelmatig worden in andere bronnen wel de i mergen v hondt belendende percelen van de hofstede en de van ’t Cloester in die Meer eigenaren van die buurpercelen genoemd. Met i mergen ii½ hondt enige moeite zijn die opvolgende eigenaren van van Cloester bij Roeseet de belendingen wel te vinden.