STUDIA GDAŃSKIE TOM TRZYDZIESTY TRZECI STUDIA GEDANENSIA ISSN 0137‒4338 GEDANI OLIVAE 2013 GDAŃSKIE SEMINARIUM DUCHOWNE STUDIA GDAŃSKIE TOM XXXIII GDAŃSK OLIWA 2013 Komitet Redakcyjny ks. Janusz Balicki (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), ks. Maciej Bała (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), ks. Wojciech Bęben (Uniwersytet Gdański), ks. Jacek Bramorski (Akademia Muzyczna w Gdańsku), ks. Wojciech Cichosz (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), ks. Andrzej Dańczak (Gdańskie Seminarium Duchowne), Adam Drozdek (Duquesne University w Pittsburghu), ks. Józef Niewiadomski (Leopold-Franzens-Universität w Innsbrucku), Maximilian Paulin (Universität Luzern), ks. Jan Perszon (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), ks. Grzegorz Szamocki (Uniwersytet Gdański) Zespół redakcyjny Redaktor naczelny: ks. Adam Romejko Redaktor tematyczny: ks. Jacek Meller Redaktor językowy: ks. Maciej Kwiecień Redaktor Tomu XXXIII: ks. Jacek Meller Korekta: Magdalena Borek Czasopismo recenzowane Recenzenci: członkowie Komitetu Redakcyjnego Recenzenci artykułów ks. dr hab. Janusz Szulist ks. dr hab. Ryszard Czekalski dr hab. Artur Andrzejuk ks. dr hab. Wojciech Zawadzki Na okładce: fragment ryciny Antoniego Möllera, pt. Widok Gdańska z Biskupiej Górki (1592/1593), ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej PAN Deklaracja o wersji pierwotnej Czasopismo jest publikowane w wersji papierowej i elektronicznej. Wersją pierwotną jest wydanie papierowe. Adres redakcji ul. Bpa E. Nowickiego 3 80‒330 Gdańsk‑Oliwa tel.: 58 552‒00‒50; fax: 58 552‒42‒68 e‑mail: [email protected] www.studiagdanskie.diecezja.gda.pl © Gdańskie Seminarium Duchowne Skład i projekt okładki: Kamil Smoliński Druk i oprawa Wydawnictwo „Bernardinum“ Sp. z o.o. 83‒130 Pelplin, ul. Bpa Dominika 11 tel./fax: 58 536‒43‒76 e‑mail: [email protected] Wydawca Gdańskie Seminarium Duchowne Kuria Metropolitalna Gdańska Spis treści Od Redakcji ............................................................ 7 Editorial ............................................................... 9 Artykuły Sławomir Zatwardnicki Ku teologicznemu pogłębieniu rozumienia natchnienia i interpretacji Pisma Świętego. Śladami Josepha Ratzingera (Benedykta XVI) ............. 13 Ks. Mirosław Twardowski Kardynała Christopha Schönborna wizja relacji ewolucja‑stworzenie ....... 33 Ks. Marek Jodkowski Parafia Gowidlino na Kaszubach w XIX wieku ........................... 51 Mateusz Ihnatowicz Collegium Russicum w przykładowym materiale aparatu bezpieczeństwa z lat 50. XX w. ....................................................... 63 Piotr Stefaniak Dzieje mniszek zakonu kaznodziejskiego na Węgrzech w XX wieku ......... 73 Jacek Knopek Polityka państwa polskiego wobec krajów rozwijających się w świetle planu pracy Ministerstwa Spraw Zagranicznych na 1973 r. ................. 111 Wojciech Stankiewicz Regulacja urodzeń a przemiany społeczno‑gospodarcze w Chińskiej Republice Ludowej ...................................................131 Ks. Robert Kaczorowski Kwestia rozumienia tekstu liturgicznego w twórczości Giovanniego Pierluigiego da Palestriny na przykładzie Credo z Missa Papae Marcelli . 151 Ewa Kopeć Wiedza rodziców o potrzebach psychofizycznych dziecka w wieku wczesnoszkolnym (w świetle badań na terenie powiatu kolbuszowskiego) �������165 6 Spis treści Magdalena Ewa Ruszel Zaniedbania psychiczno‑duchowe rodziców względem własnych dzieci. 181 Małgorzata Parzych Źródło sukcesu czy niepowodzenia? O genologicznej heterogeniczności pisarstwa Pawła Huellego . .191 Lucyna Przybylska Problem krzyży powypadkowych w Gdańsku ............................209 Ewa Wojaczek Die Frequenz des Gebrauchs des Lexems Gott in den deutschen und polnischen Sprichwörtern sowie Idiomen als Maßstab religiöser Prägung beider Sprachen . .225 Recenzje i omówienia Joanna Gomoliszek (rec.) Bernardeta Iwańska‑Cieślik, Biblioteka kapituły katedralnej we Włocławku, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2013, ss. 396 ................................................................. 237 Andrzej Chodubski (rec.) Abp Józef Kowalczyk, Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską 1993/1998, Płocki Instytut Wydawniczy, Płock 2013, ss. 349+6 nlb ���������241 Andrzej Chodubski (rec.) Edward Olszewski, Fryderyk Chopin i Thomas Dyke Acland Tellefsen. Polsko-norweskie więzi muzyczne odkrywa pianistka Małgorzata Jaworska z Krakowa i norweskiego Arendal, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013, ss. 32 ....................................................248 Ks. Zdzisław Kropidłowski (rec.) Anna Paluszak‑Bronka, Nowo wydany kancjonał pruski z królewskiej oficyny Jana Henryka Hartunga. Studium językowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2013, ss. 222, il. 10 .....................251 ks. Adam Romejko (rec.) Wojciech Kluj OMI, Kształtowanie się podstawowych tekstów wiary w języku malgaskim, Wydawnictwo Missio‑Polonia, Warszawa 2013, ss. 377 .........255 ks. Adam Romejko (rec.) Ks. Krzysztof Tyliszczak, Rola młodzieżowych Kursów Loreto w duszpasterstwie polonijnym w Europie Zachodniej, Bernardinum, Pelplin 2012, ss. 483 .......263 ks. Wojciech Zawadzki (rec.) „Rocznik Elbląski”, tom XXIV, Elbląg 2012, ss. 364 .......................269 studia gdańskie tom xxxiii Od Redakcji „Zarówno w dziejach Wschodu, jak i Zachodu można dostrzec, że człowiek w ciągu stuleci przebył pewną drogę, która prowadziła go stopniowo do spot‑ kania z prawdą i do zmierzenia się z nią. Proces ten dokonał się — nie mo‑ gło bowiem być inaczej — w sferze osobowego samopoznania: im bardziej człowiek poznaje rzeczywistość i świat, tym lepiej zna siebie jako istotę jedyną w swoim rodzaju, a zarazem coraz bardziej naglące staje się dla niego pytanie o sens rzeczy i jego własnego istnienia. Wszystko, co jawi się jako »przedmiot naszego poznania, staje się tym samym częścią naszego życia. Wezwanie po‑ znaj samego siebie«, wyryte na architrawie świątyni w Delfach, stanowi świa‑ dectwo fundamentalnej prawdy, którą winien uznawać za najwyższą zasadę każdy człowiek, określając się pośród całego stworzenia właśnie jako »czło‑ wiek«, czyli ten, kto »zna samego siebie«.” Tymi słowami bł. Jan Paweł II roz‑ począł Encyklikę Fides et Ratio. Wskazał dalej na wielki wysiłek, jaki podjęła ludzkość, aby odpowiedzieć na podstawowe dla zrozumienia siebie pytania. Dążenie do poznania ostatecznego doprowadziło do powstania szeregu dzie‑ dzin wiedzy badających różne aspekty rzeczywistości. Filozofia, nauki formal‑ ne, przyrodoznawstwo, historia czy językoznawstwo, będąc owocem ludzkiego pragnienia wiedzy, sprzyjały wielokierunkowemu postępowi kultury. Kościół wysoko ceni dążenia rozumu mające na celu uczynienie ludzkiego bytu bardziej godnym i przez cały czas swego istnienia przez różne formy me‑ cenatu nauki i sztuki dążenia te wspiera. Zauważa jednocześnie, że człowiek otwarty jest na prawdę, która go przekracza i której sam z siebie poznać nie może. Spotkanie z nią jest darem pochodzącym od Boga, który w Tajemnicy Paschalnej swego Syna objawia ostateczną prawdę o życiu na ziemi i w wiecz‑ ności. Kościół, będąc stróżem otrzymanego daru, włącza się w wysiłki całej ludzkości, głosząc Chrystusa i przypominając, że wszystko, co człowiek osiąga w tym życiu, jest tylko etapem w drodze do życia wiecznego. W świadectwo wiary Kościoła i poszukiwania ludzkości włącza się także kolejny tom „Studiów Gdańskich” – naukowego półrocznika Gdańskiego Se‑ minarium Duchownego. Periodyk ten od wielu lat jest miejscem spotkania i dialogu różnych środowisk naukowych, dając możliwość wspólnego poszu‑ kiwania wieloaspektowej prawdy o człowieku. Obecny, 33. tom „Studiów” zawiera 13 artykułów, spośród których zna‑ czącą grupę stanowią dzieła poświęcone historii najnowszej. Autorzy tekstów 8 Od Redakcji reprezentują nie tylko lokalne środowisko naukowe, lecz także Kraków, Ol‑ sztyn, Toruń czy Białystok. „Studia Gdańskie” nie mogłyby się ukazywać bez życzliwej współpracy wielu osób. Wyrazy szczególnej wdzięczności Redakcja kieruje ku Księdzu Ar‑ cybiskupowi Sławojowi Leszkowi Głódziowi, dzięki mecenatowi którego wy‑ dawanie „Studiów” jest możliwe. Mamy nadzieję, że niniejszy tom zostanie życzliwie przyjęty przez Czytel‑ ników. ks. Jacek Meller studia gdańskie tom xxxiii Editorial “In both East and West, we may trace a journey which has led humanity down the centuries to meet and engage truth more and more deeply. It is a journey which has unfolded – as it must – within the horizon of personal self‑con‑ sciousness: the more human beings know reality and the world, the more they know themselves in their uniqueness, with the question of the meaning of things and of their very existence becoming ever more pressing. This is why all that is the object of our knowledge becomes a part of our life. The admonition Know yourself was carved on the temple portal at Delphi, as testimony to a ba‑ sic truth to be adopted as a minimal norm by those who seek to set themselves apart from the rest of creation as “human beings”, that is as those who “know themselves”.” Blessed John Paul II started the Encyclical Fides et Ratio with these words. Later he showed the great effort, the mankind undertook, to answer the vi‑ tal questions for understanding themselves. The desire for the cognition led to springing into existence many disciplines of knowledge examing various aspects of reality. Philosophy, formal science, natural science, history or lin‑ guistics as a fruit of the human desire for knowledge were conductive for the multidisciplinary progress of culture. The Church