T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (ORTAÇAĞTARİHİ) ANABİLİM DALI VİKİNG GEMİCİLİĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Muhammet Talha ÖZBEY Ankara-2015 T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (ORTAÇAĞTARİHİ) ANABİLİM DALI VİKİNG GEMİCİLİĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Muhammet Talha ÖZBEY Tez Danışmanı Doç. Dr. Hatice ORUÇ Ankara-2015 TEŞEKKÜR Araştırmanın tüm aşamalarında rehberlik çalışmalarını büyük bir titizlikle gerçekleştirirken bana olan güvenini hissettirerek motivasyonumu arttıran danışmanım Sayın Doç. Dr. Hatice Oruç hocama saygılarımı sunar teşekkür ederim. Araştırmanın her aşamasında ve her zaman diliminde çalışmalarımı takip etmenin yanı sıra maddi ve manevi desteğini esirgemeyen eşim… Hayatımdaki üç özel insan annem, babam ve ablam... Teşekkürlerimin en özeli ailem için... I İÇİNDEKİLER TABLOSU TEŞEKKÜR ................................................................................................................ I İÇİNDEKİLER TABLOSU ..................................................................................... II ŞEKİLLER TABLOSU ............................................................................................ V KISALTMALAR .................................................................................................... VII ÖNSÖZ ...................................................................................................................... IX GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 1. Viking İsminin Kökeni ...................................................................................... 1 2. Vikingler Kimdir? ............................................................................................. 2 3. Viking Yayılması .............................................................................................. 8 4. Kaynaklar ........................................................................................................ 15 4.1. Yazılı Kaynaklar .......................................................................................... 16 4.1.1. Sagalar .................................................................................................. 17 4.1.2. Kronikler .............................................................................................. 18 4.1.3. İskandinav Ozanların Destanları/Şiirleri .............................................. 19 4.1.4. Kanunlar ............................................................................................... 19 4.1.5. Runik Yazıtlar ...................................................................................... 21 4.1.6. Kronikler .............................................................................................. 22 4.1.7. Günlükler ............................................................................................. 22 4.1.8. Biyografiler ve Gezi Notları................................................................. 23 4.2. İkonografik Kaynaklar ................................................................................ 24 II 4.3. Arkeolojik Kaynaklar .................................................................................. 26 BÖLÜM I : VİKİNGLER VE DENİZ .................................................................... 28 1. Viking Çağında Denizcilik ................................................................................. 28 2. Viking Gemi İnşası, Gemicilik, Seyir ve Denizciliği ......................................... 30 2.1. Gemi İnşası .................................................................................................. 32 2.2. Viking Gemi Yelkeni .................................................................................. 54 3. Viking Gemilerinde Görev Dağılımı ve Mürettebat ........................................... 65 4. Seyir Hazırlıkları, Seyir ve Denizde Hayat ........................................................ 70 4.1. Güneş Taşı Kullanımı .................................................................................. 76 4.2. Ufuk Levhası ve Güneş Taşı ....................................................................... 78 BÖLÜM II: VİKİNG ÇAĞI GEMİLERİ .............................................................. 83 1. Erken Viking Gemi Tipleri ve Özellikleri .......................................................... 83 1.1. Knorr ........................................................................................................... 86 1.2. Beit .............................................................................................................. 88 1.3. Skeið ............................................................................................................ 89 1.4. Kjóll ............................................................................................................. 90 1.5. Askr ............................................................................................................. 91 1.6. Elliði ............................................................................................................ 92 2. Arkeolojik Kazılar Işığında Spesifik Viking Gemileri ....................................... 95 2.1. Skuldev Gemileri ......................................................................................... 97 2.1.1. Skuldev 1 .............................................................................................. 97 III 2.1.2. Skuldev 2/4 ........................................................................................ 100 2.1.3. Skuldev 3 ............................................................................................ 101 2.1.4. Skuldev 5 ............................................................................................ 104 2.1.5. Skuldev 6 ............................................................................................ 104 2.2. Gokstad Gemisi ......................................................................................... 105 2.3. Oseberg Gemisi ......................................................................................... 107 2.4. Hedeby ....................................................................................................... 110 2.5. Roskilde 6 .................................................................................................. 112 2.6. Ladby ......................................................................................................... 113 3. Viking Gemilerinin Arkeolojik Kıyaslaması .................................................... 114 BÖLÜM III: VİKİNG ÇAĞINDA AVRUPA VE BATI AKDENİZ DENİZCİLİĞİ . 119 1. Kuzey Avrupa’da ve Akdeniz’de Gemi İnşa Geleneği .................................... 119 2. İskandinavya’da Gemi Tiplerinde Görülen Değişimler .................................... 133 3. Sembol Olarak Viking Gemileri ....................................................................... 137 SONUÇ .................................................................................................................... 140 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 146 ÖZET ....................................................................................................................... 159 ABSTRACT ............................................................................................................ 161 IV ŞEKİLLER TABLOSU Şekil 1: Viking yayılması (793-1066) ....................................................................... 14 Şekil 2: Klinker ve karvel dizayn. ............................................................................. 35 Şekil 3: Viking gemilerinde kaplamaların birleştirilmesi ve çivilenmesi (Çizim, Andrew P. Volpe)....................................................................................................... 38 Şekil 4: Gemi inşasında kullanılan malzemeler (Çizim, Søren Vadstrup, Viking Ship Museum.) ................................................................................................................... 39 Şekil 5: Küçük kıyı ticaret gemisi Skuldev 3’e ait çizim. (Çizim, Morton Gotche, Viking Gemi Müzesi Roskilde) ................................................................................. 43 Şekil 6: Standart olarak adlandırılabilecek bir Viking gemi kesiti ............................ 45 Şekil 7: Genel tanımlar .............................................................................................. 46 Şekil 8: 11.yüzyıl Knarr ............................................................................................ 47 Şekil 9: Borina halatı izbarço bağıyla ........................................................................ 48 Şekil 10: Bayeux Tapestry’de gemi inşa sahnesi ...................................................... 54 Şekil 11: Tjängvide resimli taşında gemi yelkeni...................................................... 58 Şekil 12: Trondenes Kilisesi çatısında bulunan ortaçağ yün yelken parçası. (Fotoğraf, Per E.Frederiksen, Museum of Natural History and Archaelogy, Trondheim) ......... 60 Şekil 13: Roar Ege ve Sif Ege replikaları (Fotoğraf; Werner Karrasch, Viking Ship Museum) .................................................................................................................... 63 Şekil 14: Bayeux Tapestry’de yiyecek-içecekler ve savaş malzemelerinin gemilere götürülmesi ................................................................................................................