Marzec 1 9 5 3 r( Nr.3/13 KATALOG JEZIOR POLSKICH Część 6, Jeziora chełmińskie Opracowanie: Bronisława Richłingowa Redakcja: Jerzy Kondracki WYDAWNICTWA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO Seria II "BIULETYN GEOGRAFICZNY" Ukazały się w 1952 r. Nr.l "Nazwy geograficzne ważniejszych jednostek polityczno - administracyjnych świata" - opr.St.Leszczycki, L.Ratajski, J0Koozy. Nr„2 "Katalog Jezior Polskich" zesz.l. Jeziora Pomorskie vr le- wym dorzeczu Wisły" - red.J.Kondracki, opr.Br.Richlingowa. Nr.3 "Jeziera górnego i środkowego dorzecza Wisły", - red. J.Kondracki. Nrs4 "Polelcie Nazwy Geografiozne: - miasta ponad 100.000 miesz- kańeów. Nr.5-6 "Stan pegłowia zwierząt domowych w państwach kapitalistycz- nych",*- oproA.Krzymowska. Nr.7-0 "Katalog Jezior Polskich" Jeziora Mazurskie, - red.J.Kondracki, opr„BrsRichlingowa Nr, 9 "Katalog Jezior Polskich" Jeziora Mazurskie cz.IV, - red. J o Kondracki, opr.Br.Riohlingowa. Nr. 10 "Katalog Jezior Polskich" Jeziora górnego i środkowego do- rzecza Odry, cz.V. - red.J.Kondracki, opr.St.Llajdanowski Ukazały się w 1953 r, Nr,1-2 "Powierzchnia i ludność państw świata" - opr.L.Ratajski Nr,3 "Katalog Je2ior Polskich" Jeziora chełmińskie, - red. JcKondraoki, opr.Br.Richlingowa. Nr.4-5 "Katalog Jezicr Polskich" Jeziora gnieźnieźisko-kujawskie, red„ J0 Kondracki, opr. St „LIajdanowski. Nr.6 "Katalog Jezior Polskich" Jezicra dobrzyńskie i wschodnio - kujawskie, «= red.J.Kondracki, opr.Br.Richlingowa. Komitet Redakcyjny: Przewodn0: prof.dr0ot.Leszczycki, zast. przewodn. prof.dr0JoKondracki, sekretarz mgr.B,Winid. Członkowie: prof.dr,St0Pietkiewicz, dr,J.Kostrowicki, mgr0 L o Rat aj s ki, mgr.Łl.I.Mileska, mgr.J.Koczy Redaktor techniczny; dr„K.Rakowiez Redakcja i administracja: Instytut reofc-. ai ' U.W„, Warszawa, Krakowskie Przed- mieście 30, f®i 330-22, 713-48, rtłHWł Bronisława Richlingowa JEZIORA CHEŁMIŃSKIE Pojezierze Chełmińskie obejmuje 7 powiatów: brodnio- ki, onełmiński, działdowski, grudziądzki, lubawski, to- ruński i wąbrzeski. Obszar ten ograniczony jest z zaoho- du Wisłą, od południa dolnym biegiem Drwęoy i południo- wą granicą powiatów: brodniokiego i działdowskiego/ od wschodu granioami powiatów: działdowskiego i lubawskie- go i od północy powiatów: lubawskiego i grudziądzkiego,' Obejmuje on 12 arkuszy mapy 1 : 100.000, z ozego dwa arkusze /Wąbrzeźno" i "Brodnica"/.całkowicie, a inne częściowo. Oprócz tego małe kawałki omawianego terenu wchodzą na arkusze "Ciechooinek"; "Koronowo" i "Dział- dowo", ale nie ma na,nich ani je<&&e£o jeziora. Powierzchnia tego obszaru wynosi 5.527 km2. Liczbę tę otrzymano po dodaniu powierzchni poszczególnych powiatów według Małego Rocznika Statystycznego z r. 1939 i po od- jęciu od niej części powiatu toruńskiego, znajdującej się po lewej stronie Wisły. Powierzohnię tej'części " otrzymano przez splan.imetrowanie jej na mapie w skali 1 : 300.000. Hydrograficznie cały obszar jezior chełmińskich na- leży do dorzecza Wisły. Wyróżnić w nim możemy dorzecze Drwęcy, Ossy i samej Wisłv, czyli drobnych rzeczek bę- dąoych jej dopływami, z których największa jest Fryba. 2 Powierzchnia jezior w poszczególnych dorzeczach przed- stawia się następująco: Dorzecze! Ilość jezior! Pow„jezior w ha j ! pow.l ha. i Wisła 157 1.339,2 | Drwęca 254 6.716,8 - _ Osa 65 2.297,4 . f _ !1 _ , Razem: 476 10.353,4 — o W sumie powierzchnia jezior wynosi zatem 103,53 km , co stanowi 1,9 $ ogólnej powierzchni obszaru. Przeszło połowa jezior leży w dorzeczu Drwęcy. Największą grupę wśród nich stanowią jezicra brodnic- kie, leżące na północny zachód od Brodnicy. Największy- mi wśród nich są: jezioro Bachotek, Łąkorz, Wielkie Partęczyny, Ciche, Sosno, Głowińskie. Zbiozno, Stra- żym, Wysokie i Niskie Brodno, Są to typowe jeziora rynnowe, ciągnące się równoległymi pasami w kierunku z północnego zachodu na południowy wschód. W dorzeczu Osy jeziora ciągną się przeważnie w kie- runku z północnego wschodu na południowy zaohód. Są naogół małe. Największe jest jezioro Melno. W północ- no wschodniej części dorzecza Wisły i Fryby leża nie- wielkie jeziora rozproszone po całym obszarze. Naj- większe są jeziora Chełmińskie i Wieczno. W części po- łudniowo zachodniej powyżej rzeki Fryby jezior prawie nie ma, z wyjątkiem paru zupełnie małych. Omawiany obszar ma granice umowne, pokrywające sie przeważnie z granicami powiatów, podajemy zatem ilość jezior znajdujących się w każdym z powiatów: - 3 - ~ "i Powiat 11 o jez. <1 knT 11. jez, >1 km Razem i brodnicki 124 5 129 | chełmiński 69 69 j działdowski 32 3 j,. — - 1 i lubawski 1 87 94 jr ' j grudziądzki 79 4 83 i i i i i toruński 26 1 | 27 wąbrzeski 38 i 39 Razem: 455 21 476 | J Ile jezior znajduje się na każdym arkuszu mapy 1:100.000 widzimy z poniższego zestawienia: - 4 - Najwięcej jezior obejmuje arkusz Brodnica i na nim też zgrupowały się największe jeziora. Rozmieszczenie jezior według wysokości nad poziom mo- rza przedstawia się następująco: • — —i Wysokość Ilość jezior °h ogólruej i n0pom0 il. jez. | r -nJ Poniżej 50 m. 13 2,6 f - _J 50 - 100 m„ 312 66,7 i • i • t i 100 - 1£0 m. 115 | 24,4 i i 150 - 200 m. 29 6,1 | Pow. 200 m. 1 0,2 | Najwyżej, na wysokości 210 m0 leży jeziorko na SE od Wałdyk /arkusz Ostróda/ a najniżej Jezioro Rudnickie Małe na wysokośoi 19,7 m. /arkusz Grudziądz/. Wielkość jezior ilustruje poniższa tabelka: - 5 - Najwię&sze jest jezioro Wieczno, leżące na arkuszu "Grudziądz" w powiecie wąbrzeskim. Powierzchnia jego wy- nosi 4,35 km2. Z tabelki widać, że przeważają jeziorka małe. Bar- dzo niewiele większą powierzchnię zajmuje 455 jeziorek mniejszych od 1 km^ niż 21 jezior większych od 1 km2. Pierwsze równają się 49,8 # całości, a drugie 50,2 # całości. - o Poniżej podajemy wykaz Jezior większych od 1 km. według ich wielkości, uwzględniając położenie na arku- szu mapy 1 ; 100.000. Współrzędne geograficzne, przy- należność administrącyjna? długość i szerokość jezior i ich wzniesienie nad poziom morza można znaleśc w ka- talogu alfabetycznym. Lp. Nazwa jeziora i Arkusz Dorzecze j Pow.ha Głęb.max. m. 1. Wieczno Grudziądz Drwęca { 435,4 16 i 2. Karaś Lubawa Osa J 430 4 l - l — 3 Chełmżyńskie Toruń Wisła | 401 22 Jo _ i 1 4.] Wlk.Partęczyny Brodnica Drwęca j 340 31,6 5. Skarlińskie Brodnica Drwęca j 300 15,5 _ _ L _ 6. Rumian Uzdowo Drwęca 297 12 1 n i 0Bachote k Brodnica Drwęca 221 14,9 8. Płowęż Wąbrzeźno Osa 172 5 9o Łasińskie Łasin Osa 191,5 - _ j u— - - 6 - — pow. | głęb. Lp. Nazwa jeziora Arkusz Dorzecze na. j max. i ---i | 10. Rudnickie Wlk. Grudziądz Osa 188,7 ~ i 1u — — —,. i j Drwęoa | 11. Sosno Brodnica 187 10,6 j 1 | 12. Tarczyńskie Uzdowo Drwęca 170 - i 1 1 1 1 1 r < M ! 13. MeIno Wąbrzeźno Osa 168 H i 1 L ,.„ - - .... .. i 1 ł | 14." Wądzyńskie Wąbrzeźno Osa 163,1 - 1 1 _____ | 15. Łąkorz Brodnica Drwęca 162 28,5 j i . — • 1 | 16. Grądy Uzdowo Drwęca 140 10 j — 1 ! ! 17. Lidzbarskie Brodnica Drwęca 140 26 L • | I | 18. Głowińskie Wąbrzeźno Drwęca } 135 18,8 1 1 r " ' 1 " j 19. Zbiczno j Brodnioa Drwęca j 123 28,9 j — - — -- j 20. Nogat Łasin Osa | 122 24 ,i r j 21. Ciche Brodnica Drwęca J 110 13,1 ] . Z wymienionych jezior Karaś leży na naszym obszarze tyl- ko połową i tylko połowa jego powierzchni została brana pod uwagę w ogólnych wyliczeniach 5łSk°kość_;[ezior Na 21 jezior większych od 1 km2 posiadamy dane głębo-, kościowe dla 17 jezior. Na 455 jezior mniejszych od 1 knr znamy głębokości dla 31 jezior. Tak więc na ogólną ilość 476 jezior sondowanych.jest tylko 48, a więc 10 f>. Poniższy wykaz zawiera wszystkie sondowane jeziora z grupy jezior chełmińskich. Najgłębsze jest jezioro Salno, a najpłytsze jezioro Otówek. Pierwsze liczy 39 m. głębokości a drugie 2 m. Największe jezioro Wieczno składa się z dwuch basenów: północnego i południowego, przedzielonych szeregiem mie- lizn- przy czym północny ma 27 m. głębokości max., a po- łudniowy tylko 5 m. Wykaz jezior sondowanych - 8 - - 9 - - 10 - i Nazwa jeziora głęb. 1 pojemność powierzchnia Kto sondował ! Bp. jego nr. w max. lub opubliko- kat.alfabet. m. w mil. m3 w km^ wał. I1— - • •• - .. .i | 45. Sitno /354/ 3,4 0,7 WBlfer /l, i Blatt Briesen/ i | 46. Radowiskie Mł. WBlfer /l, (i /330/ 2,9 0,2 Blatt Briesen/ | 47. Praczka /323/ 2,1 0,07 WBlfer /l, Blatt Bahren- ! dorf/ 48. Otówek /278/ 2,0 | 0,06 WBlfer /l, Blatt Briesen/ Literatura 1. Geologische Kartę von Preussen 1 : 25.000 Pr.Geolog. Landesamt. Gradabteilung 33. Berlin, 2. Halbfass W. Die Seen der Brde. Erg.Pet.Mitt.185. Gotha 1922. 3. Lencewicz St„ Badania jeziorne w Polsce. Przegl.Geogr. V.1925. 4. Seligo A. Die Seen Westpreussens. Festschrift des XV Deutschen Geographentages. Gdańsk 1905. 5. Seligo A. Hydrobiologische Untersuchungen. II Schrift Naturforsch. Ges. Danzig 1907. ooo 000 ooo KATALOG JEZIOR CHEŁMIŃSKICH Objaśnienie: 1. Katalog jest zestawiony alfabetycznie 2. Jeziora bez nazwy na mapie podane są pod has- łem najbliższej miejscowości /z podaniem poło- żenia w stosunku do niej według stron świata/. 3. Nazwy powiatów podane są w skróceniu 4. Jeziora sondowane oznaczono znakiem x, z po- daniem w nawiasie numeru pozycji w zestawieniu jezior sondowanych, zamieszczonej w tekście objaśniającym. - 12 - _ Nazwa pow. dług. szer J szer. dług. kys. powiat jeziora ha. m. m0 geogr. geogr. £ipm r1— — — — l0w Arohidiakonce 15,2 1085 210 53 12,1 18 36,5 90 toruń. 2,S od Archidia- konki 1,2 220 70 53 11,8 18 36,3 82 toruń. 3.Bachotek x /16/ 221 ' 4700 900 53 17,9 19 28,2 71 brodn. 4.IJW od j0Baoho- tek 3,8 250 160 53 19,7 19 27,3 72 brodn. 5. W od Bart lewa 2,9 500 100 53 17,28 18 36,12 87'jcnełm. 6.Bartlewskie 24 1200 300 53 16,5 ' 18 36,35 82 chełm.