REVISTË KULTURORE-LETRARE Nr 1 • Vjeshtë 2017 AUTORËT E NUMRIT Kujtim Rrahmani Horacio Quiroga Vladimir Nabokov Gazmend Krasniqi Vjollca Osja Albert Gjoka Roman Jakobson Mario De Micheli Miroslav Micko Gabriel Garcia Marquez Carlos Fuentes Martin Amis Eugene Guillevic Kristian Brito Imazhi i kopertinës: Imazhi i kopertinës: Cesane Nga Paul “Flowers” Rreth revistës “Palimpsest” grupon rreth vetes studiues, kritikë dhe ekspertë të kulturës dhe letërsisë për botimin e një reviste online, e specializuar për botimet e librave në versionin digjital dhe të shtypur, si dhe organizon aktivitete të ndryshme me krijuesit dhe lexuesit. Themeluesit e Palimpsest janë Albert Gjoka dhe Gazmend Krasniqi. Palimpsest mirëpret bashkëpunëtorët që janë të interesuar për të publikuar krijimet e tyre në poezi, ose prozë, përkthimet dhe studimet e tyre. Ndalohet kopjimi i plotë ose i pjesshëm i artikujve që gjenden online ose në versionin digjital të revistës pa marrë lejen e botuesit Për kontakt: Tel: 00355 (0) 67 5050810 Email: [email protected] Për më shumë informacione: www.palimpsest.al ADRESA: Revista “Palimpsest” Rr. Don Bosko, Gener 2, Sec. A, Ap. 58 Tiranë Albania Palimpsest.al 2 3 “Palimpsest” grupon rreth vetes studiues, kritikë dhe ekspertë të kulturës dhe letërsisë për botimin e një reviste online, e specializuar për botimet e librave në versionin digjital dhe të shtypur, si dhe organizon aktivitete të ndryshme me krijuesit dhe lexuesit. Themeluesit e Palimpsest janë Albert Gjoka dhe Gazmend Krasniqi. Një herë në tre muaj publikohet një version digjital i revistës kulturore-letrare “Palimpsest”, të cilën lexuesit mund ta porositin direkt online. Pesë numrat e parë do të ofrohen falas për lexuesit. Palimpsest.al 4 TABELA E LËNDËS I. PARAFJALA VI. ARTEFAKT Parafjala e Palimpsest-it “Edhe një fakt për letërsinë e realizmit socialist në Shqipëri” nga Albert Gjoka II. AGORA Cila ishte ngjarja më e rëndësishme në letrat VII. BISEDA shqipe të shekullit XX? Po më e papërfillshmja? Martin Amis, një rrëfim për veten dhe letërsinë Flasin: Ag Apolloni, Agron Tufa, Ardian Veh- biu, Kujtim Rrahmani, Mehmet Kraja, Primo Shllaku, Ridvan Dibra, Romeo Çollaku, Zef VIII. KUJTESË Schiro di Maggio, Zija Çela. “CAMAJ për Camajn” nga Dr. Gazmend Krasniqi “Çështje të tipologjisë së llojit te madrigalet III. POEZI “Dranja”” nga Prof. As Dr. Vjollca Osja Dorëshkrimi i Kieutit, Gjon Buzuku, Nikollë Filja, Zef Kamarda, Zef Skiroi, IX. TEORI LETRARE Gasper Jakova-Merturi, Milo Duçi, “Dominantja” nga Roman Jakobson Papa Kristo Negovani, Lumo Skendo, Hilë Mosi, Vincens Prennushi, Eugene Guillevic X. ESE IV. PROZ A “Protesta e ekspresionizmit” nga Mario de Mi- cheli përktheu Dr. Zef Paci Kujtim Rrahmani - “A ka vdekë kush sot” Ineditum – “Cézanne” nga Miroslav Micko Horacio Quiroga - “Mizat”, “Nënkresa me pup- përktheu Robert Shvarc la”, “Pula e therur”, - përktheu Erion Karabolli “Çudia për Huan Rulfon” nga Gabriel Garcia Vladimir Nabokov - “Natasha”, “Simbole dhe Marquez shenja”, përktheu Vladimir Petani V. HISTORI LETRARE “Kafka nuk shkon në plazh” nga Carlos Fuentes “Një pamje moderne e poezisë shqipe” nga Dr. XI. PËRSHTYPJE Gazmend Krasniqi dhe Prof. As. Dr. Vjollca Osja “Portreti i një qeni romantik” review rreth ro- manit “Dedektivët e egër” të Roberto Bolanjos nga Kristian Brito 5 Tabela e lëndës PARAFJALA PARAFJALA I. “SHTAMBA DHE GOTA” (NOVEMBER 1916) NGA JUAN GRIS (1887-1927) MUZEU NACIONAL REINA SOFIA, MADRID Palimpsest.al 6 PARAFJALA E PALIMPSEST-IT Të dashur miq! jët, pa komplekse; për të kuptuar vlerat identitare Që nga dita e sotme nis udhëtimin revista kul- dhe për t’i bërë ato pjesë të qenësishme të komuni- turore-letrare e përtremuajshme Palimpsest, e cila kimit edhe në ditët tona. Harresa, cungimi, manipu- do t’iu ofrohet lexuesve në formatin online dhe në limi apo mitizimi që iu bëhet shpeshherë vlerave që atë digjital. Gjithsesi, në të ardhmen nuk do të për- janë prodhuar në kohë shkakton pasoja negative në jashtohet as mundësia e ekzistencës së saj edhe në mënyrën sesi i perceptojnë brezat e rinjtë apo sesi na versionin e printuar, nëse do të arrijë të dalë nga kri- shërben e shkuara për të ecur para. za që ka kapluar botime të tilla prej shumë vitesh. Kur një kulturë identifikon atë që konsiderohet si jo- Mundësitë e shumta që kanë krijuar teknologjitë e njerëzore brenda saj, ajo identifikon vetveten, duke komunikimit në ditët tona, rritja e ndërveprimit me u përcaktuar si humane. Duke e pranuar historinë lexuesin përmes kanaleve virtuale apo rrjeteve so- e një vendi si Shqipëria, si një histori mbijetese, ciale, dhe nevoja për të gjetur dhe bashkëpunuar me kultura ka spikatur me fuqinë e saj të brendshme, lexuesit përtej kufijve të caktuar territorialë qenë sepse në çdo moment ka qenë në anën e kundër të shtysa të forta për ta nisur këtë rrugëtim jo-pa-sfida. forcave antinjerëzore. Njëherësh, me origjinalitetin Themeluesit e revistës sjellin përvojat e tyre shumëv- dhe identitetin e saj kultura dhe letërsia shërben si jeçare në fushën e studimit të letërsisë, menaxhimit element përbashkues mes njerëzve, si një mjet i fuq- të prodhimit letrar dhe kulturor, apo të komunikim- ishëm kundërshtimi për shoqëri me prirje të theksu- it në përgjithësi, dhe përmes Palimpsesit adresojnë ara autoritariste apo anarkiste. ofertën e hapur për bashkëpunim me të gjithë studi- Kërkimi i artefakteve që kanë përcaktuar fatet e vler- uesit në Shqipëri, në trojet mbarëshqiptare, në dias- ave kulturore, ofrimi i tyre për lexuesit në mënyrë të porë, apo edhe tek albanologët e huaj. paanshme, vendosja e tyre në kontekstet aktuale, si Pas rreth 25 vjetësh lirie krijuese, tashmë ndodhemi dhe sjellja e metodave apo këndvështrimeve të reja në një pikë kritike për të riparë vetveten mbi atë që për studimin e letërsisë do të jenë në qendër të punës ka bërë kritika dhe studiuesit gjatë kësaj periudhe, sonë. prandaj një platformë e tillë vjen edhe si një produkt Produkti kulturor që shfaqet sot është një amalgamë i reflektimit dhe nevojës për përmirësimin e diskur- kulturash në vetvete për shkak të rritjes së shkallës sit kulturor. së ndërveprimit, prandaj është tejet e rëndësishme Po ashtu, në fokus të veçantë do të jenë edhe studi- që të evidentohen vlerat që na bëjnë të ndryshëm uesit e rinj, prej të cilëve priten këndvështrime të nga shoqëritë e tjera. Për rrjedhojë, një reviste të reja studimore. tillë duhet të vëzhgojë dhe shoshisë tiparet specifike me të cilat shfaqet diskursi kulturor i ditëve tona, Kjo revistë synon të mbledhë dhe promovojë nek- sidomos letërsia shqipe, e cila lëvrohet në hapësira tarin letrar shqiptar apo atë të që bëhet pjesë e in- të ndryshme. ventarit shqip përmes përkthimit, përmes një përzg- jedhje sipas shijeve të stafit të saj drejtues, si dhe të Revista Palimpsest do ta shfaqë vetveten edhe si një shërbejë si një agorë për debatet rreth çështjeve të platformë aktive që nxit format moderne të leximit ndryshme kulturologjike ndërshqiptarë. në komunitet, si promovuese e vlerave të reja letra- re, si dhe përmes botimeve në versionin digjital apo Kultura në vetvete është një palimpsest, sepse e të shtypur në një të ardhme të afërt. shpalos vetveten përmes prodhimtarisë së saj në rrafshin sinkronik, por edhe përmes kujtesës, zbu- Ata që janë dakord, qoftë edhe pjesërisht, me të limit apo risjelljes në komunikim të vlerave të prod- thënat e mësipërme dhe ndajnë ide për veprim huara në kohë të ndryshme. Prandaj, ne nuk duam të në këto momente që po jetojnë, janë të mirëprit- jemi thjesht dëshmitarë të kohës që po jetojmë. Ne ur të bëhen pjesë e rrugëtimit tonë, ashtu siç do të duhet ta kthejmë kokën pas për të shkuar tek rrën- mirëpresim kritikat kur ato janë objektive dhe i shër- bejnë përmirësimit të cilësisë dhe standardeve të saj. Albert Gjoka, PhD candidat; Dr. Gazmend Krasniqi 7 Parafjala AGORA II. “TRI LLAMPA” (1910-11) JUAN GRIS (1887-1927) KUNSTMUSEUM, BERN Palimpsest.al 8 ANKETA E PALIMPSESTIT 1. Cila ishte ngjarja më e rëndësishme në letrat shqipe të shekullit XX? 2. Po më e papërfillshmja? Ag Apolloni dëmshme në njëfarë shkalle të njohur, sipas meje, është shfaqja dhe dominimi absolut (me pak përjash- 1. Ngjarja më e rëndë- time) e paradigmës letraro-ideologjike të Realizmit sishme në letrat shqipe të shekul- Socialist – në të njëjtën kohë, pra, fill pas Luftës së lit XX ka qenë nominimi i Ismail Dytë botërore. Ishte një letërsi rrënuese, që u fut në Kadaresë për çmimin Nobel. Me mes të një procesi letrar kombëtar, në pikën më inte- këtë nominim, letërsia shqipe resante të zhvillimit dhe konsolidimit, duke shënuar përgjithmonë ka dalë nga izolimi nacional dhe ka një çarje e përçarje të pariparueshme në letërsinë nisur të konkurrojë me vlerat e letërsive të mëdha shqipe me kultin e propagandës së orientuar poli- botërore. tike e ideologjike. Realizmi socialist hyri si “mish 2. Ngjarja më e papërfillshme në letrat i huaj”në organizmin e letërsisë sonë kombëtare shqipe të shekullit XX ka qenë fenomeni Arshi Pipa, dhe shënoi, përpos banalizimit, dhe një përfytyrim vepra e të cilit u hesht për gjysmë shekulli. Edhe pse molepsës e të përçudshëm mbi rolin dhe misionin shkroi edhe poezi dhe bëri përkthime, Pipa është, në e shkrimtarit në shoqëri. Efekti i dëmshëm i kësaj radhë të parë, filozofi, kritiku dhe eruditi më i madh paradigme kinse letrare, është, për mua, i krahasue- shqiptar i shekullit XX. Arshi Pipa është filozof i shëm me pasojat e bombës nukleare në Hiroshima e thellë, studiues i jashtëzakonshëm dhe intelektual Nagasaki të hedhura në Japoninë e vitit 1945. Paso- enciklopedik me fat tragjik. Në trojet shqiptare do të jat radioaktive e toksike të saj do të vazhdojnë gjatë duhej t’i kishte disa përmendore, çmimi më i madh në ADN-në e sistemit tonë letrar për studime letrare do të duhej të mbante emrin e tij, ndonjë universitet do të duhej të kishte emrin e tij dhe, gjithashtu, do të duhej të studiohej sa më Ardian Vehbiu shumë që t’i prezantohej lexuesit sa më i plotë ky thesar kombëtar.