T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TÜRKİYE HEPTAPTERA MARG. & REUT. (APIACEAE) CİNSİNİN MOLEKÜLER VE MORFOLOJİK REVİZYONU Yasemin GÜRBÜZ YÜKSEK LİSANS Biyoloji Anabilim Dalı Temmuz-2015 KONYA Her Hakkı Saklıdır ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRKİYE HEPTAPTERA MARG. & REUT. (APIACEAE) CİNSİNİN MOLEKÜLER VE MORFOLOJİK REVİZYONU Yasemin GÜRBÜZ Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ahmet DURAN 2015, 132 Sayfa Jüri Prof. Dr. Ahmet DURAN Doç. Dr. Bekir DOĞAN Doç. Dr. Meryem ŞEKER Bu çalışma ile Türkiye’de doğal olarak yetişen Heptaptera Marg. & Reut. cinsine ait taksonlar morfolojik, palinolojik, anatomik (meyve) ve moleküler filogenisi bakımından incelendi. Heptaptera taksonlarının daha kapsamlı betimi yapılarak tür tayin anahtarı yeniden düzenlendi. Arazi ve herbaryum çalış maları ile taksonların güncel korolojileri, habitat özellikleri ve IUCN kategorileri değerlendirildi. Heptaptera türlerinin polenleri ve meyve yüzeyleri taramalı elektron mikroskobunda (SEM) ve ışık mikroskobunda incelendi. Taksonların filogenetik ilişkilerini belirlemek için Heptaptera cinsine ait türler ile birlikte Prangos Lindl., Bilacunaria Pimenov & V.N.Tikhom., Cachrys L., Diplotaenia Boiss., Smyrniopsis Boiss., Petroedmondia Tamamsch., Lecokia DC., Hohenackeria Fisch. & C.A.Mey. ve Ekimia H.Duman & M.F.Watson cinslerine ait taksonlar dış grup olarak kullanıldı. Tür içi ve türler arasında varyasyon sınırları ile filogenetik ilişki düzeylerini belirlemek için farklı lokalitelerden toplanan örnekler üzerinde ISSR, AFLP ve ITS moleküler çalışmaları yapıldı. Ayrıca taksonların nümerik sınıflandırılmasında morfolojik, anatomik ve palinolojik veriler kullanıldı. Moleküler ve nümerik analizler için NTSYSpc 2.1., PAUP 4b-10 (Phylogenetic Analysis Using Parsimony) ve Minitab paket programları kullanıldı. Türkiye Florasındaki Smyrniopsis cachroides Boiss. türü, İran Florasına Petroedmondia syriaca (Boiss.) Tamamsch. olarak transfer edilmiştir. Bu çalışmada Petroedmondia Tamamsch. syn. nov. cinsi, Heptaptera Margot & Reuter cinsinin sinonimi yapılmıştır. Yine Petroedmondia syriaca (Boiss.) Tamamsch. syn. nov. ismi sinonim yapılmış ve bitki örnekleri Heptaptera syriaca (Boiss.) Gürbüz & A.Duran comb. nov. olarak düzenlenmiştir. Yapılan bu taksonomik değişiklikle Heptaptera cinsi Türkiye’de beş türle temsil edilmektedir. Ayrıca Filistin Florasındaki Heptaptera crenata (Fenzl) Tutin var. crenata syn. nov. taksonu, Heptaptera anisoptera türüne sinonim yapılmıştır. İlave olarak yine Filistin Florasındaki Heptaptera crenata (Fenzl) Tutin var. subalata (Zohary) Zohary & Fertig, syn. nov. taksonu, Heptaptera anatolica türüne sinonim yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Heptaptera, moleküler, Petroedmondia, revizyon, Smyrniopsis, Umbelliferae iv ABSTRACT MS THESIS MOLECULAR AND MORPHOLOGICAL REVISION OF THE GENUS HEPTAPTERA MARG. & REUT. (APIACEAE) IN TURKEY Yasemin GÜRBÜZ THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN BOTANIC Advisor: Prof. Dr. Ahmet DURAN 2015, 132 Pages Jury Prof. Dr. Ahmet DURAN Assoc. Prof. Dr. Bekir DOĞAN Assoc. Prof. Dr. Meryem ŞEKER In this study taxa of the genus Heptaptera Marg. & Reut. (Apiaceae), which naturally growing in Turkey, were studied by means of morphological, palynological, anatomical (fruit) and molecular phylogeny. The comprehensive descriptions of the genus Heptaptera were made and more useful keys of identification were rearranged. As a result of the field and herbarium studies the corologies, habitat characteristics and IUCN threat categories of the species were evaluated. Pollen and fruit coat surface features of the studied taxa were examined with detailed scanning electron microscopy (SEM) and light microscope (LM). Taxa of the genus Heptaptera and the out-group taxa belonging to the most close genera Prangos Lindl., Bilacunaria Pimenov & V.N.Tikhom., Cachrys L., Diplotaenia Boiss., Smyrniopsis Boiss., Petroedmondia Tamamsch., Lecokia DC., Hohenackeria Fisch. & C.A.Mey. and Ekimia H.Duman & M.F.Watson were used in molecular studies in order to retrieve their phylogenetic relationships. The phylogenetic relationships between species and populations of the same species growing in different locations and their variations were determined with the molecular methods of ISSR, AFLP and ITS. Morphological, palynological and anatomical data of the taxa, was also conducted numerical classification. Molecular and numerical analyses were conducted with the software NTSYSpc 2.1. PAUP 4b-10 (Phylogenetic Analysis Using Parsimony) and Minitab. Smyrniopsis cachroides Boiss. in Flora of Turkey transferred into Petroedmondia syriaca (Boiss.) Tamamsch. in Flora Iranica. The genus Petroedmondia Tamamsch. syn. nov. was made synonymous of the genus Heptaptera Margot & Reuter. Also the species of Petroedmondia syriaca Boiss. was made and rearranged labels as Heptaptera syriaca (Boiss.) Gürbüz & A.Duran comb. nov. As a result of this taxonomic revision the genus Heptaptera represented with five species in Turkey. On the other hand Heptaptera crenata (Fenzl) Tutin var. crenata syn. nov. was made synonymous of the Heptaptera anisoptera. In addition to these changes Heptaptera crenata (Fenzl) Tutin var. subalata (Zohary) Zohary & Fertig, syn. nov. in Flora of Palaestina was made synonymous of the Heptaptera anatolica. Keywords: Heptaptera, molecular, Petroedmondia, revision, Smyrniopsis, Umbelliferae v ÖNSÖZ Yüksek Lisans çalışmamın başından sonuna kadar her zaman destek veren ve yardımını esirgemeyen saygıdeğer danışman hocam Prof. Dr. Ahmet DURAN’a teşekkür ederim. Moleküler çalışmalarda önerilerinden faydalandığım ve Ziraat Fakültesi Biyoteknoloji Laboratuarında çalışmama imkân sağlayan Prof. Dr. Erdoğan Eşref HAKKI’ya, moleküler çalışmalar başta olmak üzere tez çalışmamın her aşamasında değerli görüş ve fikirlerinden faydalandığım Doç. Dr. Meryem ŞEKER’e, arazi çalışmalarında yardımcı olan, Yrd. Doç. Dr. Coşkun SAĞLAM’a, polen çalışmaları için laboratuarında çalışmama imkan sağlayan Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi’nden Prof. Dr. Dursun YAĞIZ’a, özellikle SEM, meyve anatomisi ve arazi çalışmalarında yardımını gördüğüm Uzman Mustafa ÇELİK’e, tez çalışmam boyunca bana yardımcı olan, bilgi ve görüşlerinden faydalandığım Yrd. Doç. Dr. Özlem ÇETİN’e, herbaryum materyali sağlayan Yrd. Doç. Dr. Osman KARABACAK’a, AEF herbaryumunda çalışmama imkan sağlayan aynı zamanda herbaryum materyali gönderen Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’nden Biyolog Dr. Gülderen YILMAZ’a, desteklerini esirgemeyen arkadaşlarım Hasan CAN ve Şeyma ÇETİN’e teşekkür ederim. Çalışma konusu olan bitki örneklerini inceleme imkânı sağlayan KNYA, AEF, GAZI, ANK, HUB, EGE, ISTF, ISTE, herbaryumlarının yetkililerine ve tip örneğinin fotoğrafını gönderen G herbaryum yetkilisine teşekkür ederim. Tez çalışmam boyunca benden maddi manevi desteklerini esirgemeyen aileme ayrıca teşekkür ederim. Yasemin GÜRBÜZ KONYA-2015 vi İÇİNDEKİLER ÖZET............................................................................................................................... iv ABSTRACT ..................................................................................................................... v ÖNSÖZ............................................................................................................................ vi İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. vii ŞEKİLLERİN LİSTESİ ................................................................................................ ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ ........................................................................................... x SİMGELER VE KISALTMALAR .............................................................................. xi 1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI ..................................................................................... 10 2.1. Oenantheae Tribusunun Özellikleri ..................................................................... 19 2.2. Oenantheae Tribusu İle İlgili Yapılan Moleküler Çalışmalar.............................. 19 2.3. Heptaptera Cinsi Üzerinde Yapılmış Botanik Çalışmalar................................... 21 2.4. Heptaptera Cinsi Üzerinde Yapılmış Kimyasal Çalışmalar ................................ 22 3. MATERYAL VE YÖNTEM.................................................................................... 25 3.1. Morfolojik Metot ................................................................................................. 28 3.2. Palinolojik Metot ................................................................................................. 28 3.2.1. Polenlerin morfolojik olarak incelenmesi ..................................................... 28 3.3. Taramalı Elektron Mikroskobu Metodu............................................................... 29 3.4. Moleküler Metot .................................................................................................. 29 3.4.1. CTAB yöntemiyle DNA izolasyonu ............................................................. 30 3.4.2. Qiagen kiti ile DNA izolasyonu .................................................................... 31 3.4.3. Heptaptera cinsine ait örneklerin ISSR primerleriyle PCR amplifikasyonları ................................................................................................................................