pod red. Moniki Kresy Młodzi o języku regionów Młodzi o języku regionów pod red. Moniki Kresy Warszawa, 2017 Wydano nakładem Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego Publikacja afiliowana przy Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Wydanie publikacji sfinansowano ze środków Rady Konsultacyjnej Studentów Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Recenzenci: prof. dr hab. Urszula Sokólska, Uniwersytet w Białymstoku prof. dr hab. Zbigniew Greń, Uniwersytet Warszawski Redakcja naukowa: dr Monika Kresa Redakcja językowa: mgr Anna Parcheta (język polski), mgr Marzena Kalinowska (język rosyjski) Projekt typograficzny, redakcja techniczna, skład, projekt okładki i stron tytułowych: Wojciech Bryda Copyright by Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa 2016 Copyright by Bel Studio Warszawa 2017 Warszawa 2016 (wydanie I) ISBN (UW): 978-83-64006-92-0 Spis treści Słowem wstępu 7 Ewa Balicka Uniwersytet Warszawski Słownictwo zawodników ultimate frisbee jako przykład leksyki nowego socjolektu 9 Елена Богдан Центр исследования белорусской культуры, языка и литературы НАН Беларуси Язык писателя как определяющий элемент формирования авторского начала в белорусской письменности эпохи Барокко (на примере мемуарной прозы) 17 Bartosz Cemborowski Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk Wielkopolskie regionalizmy w języku internautów (użyte w 2014 r, na portalu społecznościowym Facebook) 27 Paulina Cygańska Uniwersytet Warszawski Fonetyczne cechy regionalne w szesnastowiecznych przekładach Ewangelii na język polski 41 Ирина Каптюг Военная академия Республики Беларусь Номинации родства в функции обращения в белорусских народных говорах 53 Dominika Kostecka Uniwersytet Warszawski Nazwy miejscowości na Sejneńszczyźnie jako dowód na wielokulturowość regionu 63 5 Spis treści Volha Liauchuk Uniwersytet Warszawski Określenia rodzime i obce w nazwach pokarmów w gwarze polskiej w okolicach wsi Komaje i Łyntupy dawnego powiatu święciańskiego 73 Olha Makarova Uniwersytet w Żytomierzu Język polski zapisek sądowych z Ukrainy Prawobrzeżnej (na materiale zabytków z końca XVI i XVII) 85 Maciej Mętrak Uniwersytet Warszawski Gwara? Godka? Język? Śląska tożsamość językowa w mediach elektronicznych 97 Weronika Piotrowska Uniwersytet Warszawski Świadomość językowa mieszkańców wsi Nowinka na Suwalszczyźnie 111 Martyna Sabała Uniwersytet Warszawski Siedemnastowieczne męskie imiona mieszkańców Warki: ujęcie kwantytatywne 127 Iwona Sołtys Uniwersytet Warszawski Elementy regionalne w wymowie laureatów plebiscytu Mistrz Mowy Polskiej 141 Кристина Павловна Варонько Белорусский государственный университет (Минск) Церковнославянские и западнославянские заимствования в белорусском языке (на материале Библии Франциска Скорины) 151 Wioletta Wilczek Uniwersytet Śląski w Katowicach Śląsko godka na wesoło – o śląskości we współczesnym kabarecie 163 Aleksandra Żurek Uniwersytet Warszawski Antroponimia nowo ochrzczonych żydów na podstawie ksiąg chrztu parafii św. Jana Chrzciciela w Warszawie z lat 1839–1848 175 6 Słowem wstępu Trzeci tom z serii Młodzi o języku gromadzi 15 artykułów naukowych napisanych przez przedstawicieli najmłodszego pokolenia językoznawców. W monografiiMłodzi o języku regionów znalazły się artykuły skupione wokół szeroko rozumianej tematyki regionalnej, których punktem wspólnym jest refleksja naukowa na temat języka. Języka używanego przez różnych nadawców, w różnych sy- tuacjach komunikacyjnych, z wykorzystaniem różnych kodów, mających realizować różnorodne cele komunikacyjne, a jednocześnie będącego przejawem różnorodności determinowanej czynnikami regionalnymi. Dlatego też w tomie Młodzi o języku re- gionów zamieszczono po pierwsze, artykuły dialektologiczne dotyczące faktów leksy- kalnych – Wolhi Lauchuk Określenia rodzime i obce w nazwach pokarmów w gwarze polskiej w okolicach wsi Komaje i Łyntupy dawnego powiatu święciańskiego i Ireny Kaptiug Номинации родства в функции обращения в белорусских народных говорах oraz świadomości językowej mieszkańców wsi (Weronika Piotrowska, Świadomość językowa mieszkańców wsi Nowinka na Suwalszczyźnie). Przedmiotem zainteresowań autorów artykułów zamieszczonych w niniejszym tomie stała się również sekundarna funkcja gwar i ich obecność w starych i nowych mediach. Omawianą tematyką zajęli się: Wioletta Wilczek (Śląsko godka na wesoło – o śląskości we współczesnym kabarecie), Maciej Mętrak (Gwara? Godka? Język? Śląska tożsamość językowa w mediach elektronicznych), Bartosz Cemborowski [Wielkopolskie regionalizmy w języku internautów (powstałe w 2014 r. na portalu społecznościowym Facebook)]. Iwona Sołtys z kolei przeanalizowała fonetyczne elementy regionalne obecne w wypowiedziach laureatów konkursu Mistrz Mowy Polskiej. Nie zabrakło również artykułów poświęconych tematyce onomastycznej: to- ponimii (Dominika Kostecka, Nazwy miejscowości na Sejneńszczyźnie jako dowód na wielokulturowość tego regionu) i antroponimii (Aleksandra Żurek Antroponimia nowo ochrzczonych żydów na podstawie ksiąg chrztu parafii św. Jana Chrzciciela 7 Słowem wstępu w Warszawie z lat 1839–1848, Martyna Sabała Siedemnastowieczne męskie imiona mieszkańców Warki: ujęcie kwantytatywne). Przedmiotem zainteresowań młodych językoznawców jest także historia ję- zyka, czego przykładem są artykuły: Pauliny Cygańskiej Fonetyczne cechy regionalne w szesnastowiecznych przekładach Ewangelii na język polski, Krystyny Waronko Церковнославянские и западнославянские заимствования в белорусском языке (на материале Библии Франциска Скорины), Eleny Bogdan Язык писателя как определяющий элемент формирования авторского начала в белорусской письменности епохи Барокко (на примере мемуарной прозы) i Olgi Makarowej Język polski zapisek sądowych z Ukrainy Prawobrzeżnej (na materiale zabytków z końca XVI i XVII). Ewa Balicka w artykule Słownictwo zawodników ultimate frisbee jako przykład leksyki nowego socjolektu poddała natomiast analizie socjolekt wymienionej grupy sportowców. Tradycyjnie już w dodatku dołączonym do tomu znalazły się sprawozdania z działań badawczych studentów i doktorantów Państwowego Uniwersytetu im. Iwana Franki w Żytomierzu. Mam nadzieję, że tak, jak warszawskie spotkania konferencyjne wpisały się w kalendarz wydarzeń językoznawczych, tak seria Młodzi o języku… stanie się cyklicznym publikacyjnym podsumowaniem dokonań osób rozpoczynających działalność naukową na polu lingwistyki. Monika Kresa 8 Ewa Balicka Uniwersytet Warszawski Słownictwo zawodników ultimate frisbee jako przykład leksyki nowego socjolektu Słowa kluczowe: socjolekt, ultimate, neosemantyzm, neologizm frazeologiczny, zapożyczenie Keywords: social language, ultimate, neosemanticism, new idiomatic expressions, loanword Socjolektalne warianty polszczyzny są tworzone na bazie języka ogólnego przez rozmaite grupy społeczne i środowiska zrzeszające osoby, które łączy wspólna pasja, zawód czy uprawianie dyscypliny sportowej. Ultimate frisbee, a w zasadzie ultimate1 to sport drużynowy, (jeszcze) nieolim- pijski, który wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych. Pod koniec lat sześćdziesiątych XX w. grupa studentów z Joelem Silverem na czele postanowiła wymyślić nowy sport, który łączyłby w sobie elementy futbolu amerykańskiego, koszykówki i in- nych sportów drużynowych. Zamiast piłki używa się w nim plastikowego dysku o wadze 175 gramów. W ultimate drużyny są żeńskie, męskie lub mieszane; na boisku jest siedmioro2 zawodników z każdej drużyny. Celem gry jest zdobycie jak największej liczby punktów dzięki złapaniu dysku w strefie punktowej, której broni przeciwnik. Zawodnik trzymający dysk nie może biegać ani odrywać od ziemi nogi piwotowej3 – jego zadaniem jest oddanie rzutu do kolegi z drużyny przed 1 Oficjalną nazwą sportu jest ultimate. Jednak aby ta nazwa nie była tak bardzo enigmatyczna, przyjęło się doprecyzowujące dodawanie bardziej zrozumiałego frisbee. Wiele osób w potocznych sytuacjach komunikacyjnych pomija człon ultimate i używa bardziej rozpowszechnionego i znanego określenia, np.: Idę na frisbee; Gram we frisbee. 2 Po siedmiu zawodników na boiskach o rozmiarze 100 m x 37 m oraz po pięciu zawodników na mniejszych boiskach, czyli na plaży lub w halach sportowych o wymiarach dostosowanych do piłki ręcznej czy koszykówki. 3 Noga piwotowa to noga, na której zawodnik opiera ciężar swojego ciała i dzięki temu może się na niej obracać. 9 Ewa Balicka upływem regulaminowego czasu przeznaczonego na wyrzut. Spośród wielu zasad obowiązujących w tym sporcie warto zwrócić uwagę na jedną – kluczową. Otóż jest to reguła Spirit of the Game, czyli zasada ,,ducha gry", w myśl której przedkłada się bezpieczeństwo i dobre samopoczucie zawodników nad zwycięstwo w meczu. Zasada ta jest tak ważna głównie dlatego, że w ultimate nie ma sędziów4. Gracze mają obowiązek znać zasady i przestrzegać reguł gry, a sporne sytuacje muszą być wyjaśniane na bieżąco, w trakcie meczu. Istotne jest przy tym zachowanie szacunku dla przeciwnika i kierowanie się uczciwością, a nie wyłącznie żądzą wygranej i do- brem własnej drużyny. Środowisko zawodników ultimate frisbee jest bardzo zróżnicowane. Na świecie ten sport uprawia prawdopodobnie około 6 milionów ludzi, a w Polsce – blisko 1000 osób. Większość zawodników to mężczyźni między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, jednak na boisku można spotkać graczy z każdej grupy wiekowej: od kilkunastolatków po osoby starsze, które zajmują się tym sportem od kilkudzie- sięciu lat. W Polsce najwięcej drużyn powstaje w dużych miastach, a zawodnikami są przede wszystkim studenci. W tym sporcie – być może jak w żadnym innym