PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY DARIUSZ WIECZOREK, ANDRZEJ STOIÑSKI G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Polski zachodniej — B. PRZYBYLSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Gostycyn (241) (z 4 fig., 7 tab. i 5 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2009 Autorzy: Dariusz WIECZOREK, Andrzej STOIÑSKI Geoconsult Sp. z o.o. ul. Mielczarskiego 139/143, 25–611 Kielce Redakcja merytoryczna: Joanna SIEWIOREK Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-611-0 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2009 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu..........................................11 III. Budowa geologiczna .................................................21 A. Stratygrafia.....................................................21 1. Kreda ......................................................23 a. Kreda dolna .................................................24 b. Kreda górna .................................................24 2. Paleogen ....................................................25 a. Paleocen ..................................................25 Paleocen dolny + paleocen œrodkowy ..................................25 b. Eocen – oligocen .............................................25 Eocen górny – oligocen dolny .......................................25 c. Oligocen ..................................................26 Oligocen dolny...............................................26 3. Neogen .....................................................28 a. Miocen ...................................................28 Miocen dolny ...............................................28 Miocen dolny – miocen œrodkowy ....................................29 Miocen œrodkowy .............................................31 b. Miocen + pliocen .............................................32 Miocen œrodkowy – górny + pliocen dolny ................................32 4. Czwartorzêd ..................................................34 a. Plejstocen .................................................34 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................35 Zlodowacenie Odry ..........................................35 3 Interglacja³ lubawski ..........................................35 Zlodowacenie Warty ..........................................36 Stadia³ dolny ............................................36 Stadia³ œrodkowy ..........................................40 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................43 Zlodowacenie Wis³y ..........................................43 Stadia³ górny ............................................43 b. Czwartorzêd nierozdzielny ........................................55 c. Holocen ...................................................57 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................58 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................65 IV. Podsumowanie ....................................................76 Literatura ......................................................77 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 Tablica III — Przekrój geologiczny C–D Tablica IV — Przekrój geologiczny E–F wzd³u¿ linii Wilcze–£¹sko Wielkie–Buszkowo–Janowo Tablica V — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) 4 I. WSTÊP Obszar arkusza Gostycyn (241) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 administracyj- nie nale¿y do gmin: Koronowo (powiat bydgoski), Soœno (powiat sêpoleñski) oraz Gostycyn i Lubiewo (powiat tucholski) znajduj¹cych siê w obrêbie województwa kujawsko-pomorskiego. Jest on ograniczo- ny nastêpuj¹cymi wspó³rzêdnymi geograficznymi: 53°20’ i 53°30’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej oraz 17°45’ i 18°00’ d³ugoœci geograficznej wschodniej. Powierzchnia terenu arkusza wynosi 308 km², w tym okoùo 13,3 km² zajmujà jeziora i Zalew Koronowski. Wed³ug podzia³u fizyczno-geograficznego Kondrackiego (2002), zachodnia czêœæ omawianego obszaru, po liniê Gostycyn–M¹kowarsko–Nowy Dwór nale¿y do Pojezierza Krajeñskiego, czêœæ centralna — do Doliny Brdy, a czêœæ wschodnia — rejon Minikowa, Bys³awka, Klonowa i Cierplewa — do Wysoczyzny Œwiecka. W obrêbie wysoczyzny Pojezierza Krajeñskiego przewa¿aj¹ tereny u¿ytkowane rolniczo. Gospo- darstwa rolne prowadz¹ tu tak¿e hodowlê byd³a, trzody i drobiu. Dolina Brdy jest s³abo zaludniona. Domi- nuje tu gospodarka leœna, turystyka i rekreacja skupiona nad Zalewem Koronowskim, jeziorem Stoczek i jeziorem Kadzionka. Na WysoczyŸnie Œwiecka stosunkowo urodzajne gleby sprzyjaj¹ gospodarce rolnej, choæ mniej zintensyfikowanej ni¿ w zachodniej czêœci obszaru arkusza. Arkusz Gostycyn (241) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 zrealizowano na pod- stawie „Projektu prac geologicznych” opracowanego przez D. Wieczorka (2002). Projekt zosta³ za- twierdzony przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ DG/kok/AO/489-NY-36/2003 z dnia 06.05.2003 r. Kartowanie geologiczne oraz opracowanie autorskie wykonali w latach 2004–2006 — D. Wieczorek i A. Stoiñski z firmy Geoconsult Sp. z o.o. z Kielc. Zakres prac terenowych, dla geologicznego rozpoznania terenu arkusza, obejmowa³ wykonanie marszrut obserwacyjnych, w zale¿noœci od stopnia z³o¿onoœci budowy geologicznej od 3 do 5 km/km2, œrednio 3–4 km/km2, uzupe³nionych oko³o 1200 sondami rêcznymi (o ³¹cznym metra¿u ok. 2050 m), 131 sondami mechanicznymi o ³¹cznym metra¿u 1119,0miog³êbokoœci 3,0–20,0 m (œr. 8,5 m) oraz dwoma wierceniami sond¹ Wiêckowskiego w torfach (³¹cznie 14,9 m). Podczas prac geologicznych 5 wykonano tak¿e obserwacje 25 odkrywek i ods³oniêæ oraz 4 wkopów. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych zosta³ przedstawiony w tabeli 1. W celu pe³niejszego udokumentowania osadów czwartorzêdowych i ich pod³o¿a wykonano cztery pe³nordzeniowe otwory badawcze (kartogra- ficzne): otwór 13 o g³êbokoœci 60,0 m, w rejonie Kamienicy (GOS-1), otwór 38 o g³êbokoœci 75,3 m, w rejonie M¹kowarska (GOS-2), otwór 66 o g³êbokoœci 111,6 m, w rejonie £¹ska Wielkiego (GOS-3) i otwór 46 o g³êbokoœci 76,2 m, w rejonie Suchej (GOS-4). Z otworów kartograficznych pobrano 146 próbek do badañ litologiczno-petrograficznych, które zo- sta³y wykonane w Przedsiêbiorstwie Geologicznym w Kielcach (Bugajska, 2006). Badania palinologiczne 28 próbek osadów pobranych z czterech otworów kartograficznych przeprowadzono w Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (S³odkowska, 2005; Winter, 2005). Dla dwóch próbek osadów or- ganogenicznych, pobranych specjalnie w tym celu z punktu dokumentacyjnego 8, wykonano badania wie- ku bezwzglêdnego metod¹ 14C w Poznañskim Laboratorium Radiowêglowym (Goslar, 2005). Dla 10 próbek pobranych z tego profilu, wykonano dodatkowe orzeczenie palinologiczne (Winter, 2006). Ponadto przeprowadzono badania geofizyczne metod¹ sondowañ geoelektrycznych (SGE) wzd³u¿ linii dwóch przekrojów geologicznych (przekrój geologiczny A–B i tabl. III). £¹cznie wyko- nano tu 160 sondowañ (M¿yk, 2004). Nale¿y podkreœliæ, i¿ wyniki tych badañ by³y bardzo pomocne przy konstruowaniu przekrojów geologicznych. Dla dok³adniejszej analizy danych archiwalnych zlecono tak¿e, w Pañstwowym Instytucie Geo- logicznym w Warszawie, wykonanie analizy pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego dla terenu arkusza Gostycyn (Twarogowski i Petecki, 2005). Podczas zestawiania mapy dokonano analizy profili: 8 otworów badawczych, 53 otworów wy- konanych dla poszukiwania surowców mineralnych, 97 otworów hydrogeologicznych, 170 otworów wykonanych dla celów in¿ynierskich i innych oraz 89 wierceñ torfowych. £¹cznie wykonano oko³o 1340 punktów dokumentacyjnych i zebrano oko³o 550 profili otworów archiwalnych, co œrednio daje 6,2 punktu na 1 km2 powierzchni terenu. Badania geologiczne terenów objêtych granicami arkusza Gostycyn i obszarów przyleg³ych rozpoczê³y siê pod koniec XIX wieku. S¹ to prace: Jentzscha (1883, 1896), Maasa (1898, 1899, 1900) i Sonntaga (1919). Przed 1939 rokiem zajmowano siê g³ównie problemami geomorfologicznymi (Miko³ajski, 1929; Paw³owski, 1931, 1934, 1937; Klima, 1937; Degórska, 1938). Geologiczne badania terenowe w okolicach Koronowa przeprowadzi³ Halicki (1933). Wystêpowaniem wêgla brunatnego zajmowa³ siê Makowski i inni (1937). W czasie II wojny œwiatowej badania nad tym surowcem w rejonie Pi³y-M³yna prowadzili Niemcy (Ciuk, 1986). 6 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych Numer punktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi punktu (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) w notatniku (wed³ug na mapie terenowym s³owni- geologicznej ka)* 1234 56 7 1 WH-1/1 sm Karczewo 109,0 5,0 odp³yw sandrowy 2 WH-1/2 sm Gostycyn 123,8 14,0 przekrój geologiczny A–B 3 WH-2/2 sm Kamienica 105,4 14,0 przekrój geologiczny A–B 4 WH-3/2 sm Kamienica 112,6 15,0 przekrój geologiczny A–B 5 WH-2/4 sm Minikowo–Bys³awek 97,0 8,0 budowa tarasu kemowego 6 WH-4/5 sm Bys³awek 103,7 10,0 przekrój geologiczny K–L 7 WH-5/5 sm Bys³awek 89,6 14,0 przekrój geologiczny K–L badanie wieku gytii metod¹ 14C; bad. palino- 8 W-2 sr Bys³awek 88,4 9,9 logiczne; przekrój geologiczny K–L 9 WH-2/5 sm Bys³awek 93,6 10,0 przekrój geologiczny K–L 10 WH-7/5 sm Bys³awek