T.C. TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI TARIMSAL YATIRIMCI DANIŞMA OFİSİ ARDAHAN TARIMSAL YATIRIM REHBERİ 2021 İÇİNDEKİLER TARIMSAL YAPI Genel Bilgiler Tarım Alanlarının Dağılımı Ve Üretim Miktarı Bitkisel Üretim Hayvan Varlığı Su Ürünleri İstatistikleri Tarım Ve Tarıma Dayalı Sanayi TARIMSAL YATIRIM POTANSİYELİ Ardahan’da Tarıma Yatırım Yapmak İçin Nedenler Ardahan’da Tarımsal Yatırım İçin Uygun Sektörler DESTEK, TEŞVİK VE HİBELER Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı (2021-2025) Hayvancılık Yatırımları Destekleri Ipard Kapsamında Verilen Ab Hibe Destekleri Tarımsal Krediler Orköy Destekleri Yatırım Teşvikleri Kalkınma Ajansları Tarafından Desteklenen Alanlar Kosgeb Hizmet Ve Destekleri Ardahan’da Havza Bazlı Destekleme Modeli Kapsamında Desteklenecek Ürünler İLETİŞİM BİLGİLERİ TARIMSAL YAPI GENEL BİLGİLER 97 Bin kişi (Kırsal : 58 Bin, Şehir : 39 Bin) Nüfus 15 Bin kişi Toplam Çiftçi Sayısı 13 Bin kişi ÇKS Kayıtlı Çiftçi Sayısı 4 Milyon 934 Bin dekar (5 Bin km2) Yüzölçümü 428 Bin dekar (Yüzölçümünün %9) 1- Toplam Tarım Alanı Mera Alanı (TUIK) 2 Milyon 458 Bin 230 dekar NADAS alanı 14 Bin dekar (Yüzölçümünün %0) 2- Orman Alanı 307 Bin 570 dekar 4 Milyon 506 Bin dekar (Yüzölçümünün %91) 3- Diğer Alanlar TARIM ALANLARININ DAĞILIMI VE ÜRETİM MİKTARI 2002 2019 2020 Üretim Üretim Üretim Üretim Üretim Üretim Alanı Miktarı Alanı Miktarı Alanı Miktarı (ha) (ton) (ha) (ton) (ha) (ton) Meyve 5.560 3.480 472 445 502 459 Sebze 200 85 111 17 90 23 Tarla 655.470 101.706 328.998 48.678 173.951 32.327 Kaynak: TÜİK BİTKİSEL ÜRETİM 2020 Tarla Ürünleri Verileri Türkiye Üretimi İl Üretimi Türkiye Üretimi Ürün Adı (Ton) (Ton) İçindeki Payı 295.681 12.990 4,39% Çavdar 8.300.000 11.367 0,14% Arpa 20.500.000 7.499 0,04% Buğday 5.200.248 450 0,01% Patates 276.212 11 0,00% Tritikale (Dane) 71.362.848 32.327 0,05% Genel Toplam Kaynak TÜİK Kaynak: TÜİK 2020 Meyvecilik Verileri Türkiye Üretimi İl Üretimi Türkiye Üretimi Ürün Adı (Ton) (Ton) İçindeki Payı Elma 4.300.486 303 0,01% Ceviz 286.706 68 0,02% Vişne 189.184 33 0,02% Kiraz 724.944 20 0,00% Erik 329.056 19 0,01% Genel Toplam 23.585.768 459 0,00% 2020 Sebze Üretim Verileri Türkiye Üretimi İl Üretimi Türkiye Üretimi Ürün Adı (Ton) (Ton) İçindeki Payı Barbunya Fasulye 88.107 23 0,03% (Taze) Genel Toplam 31.177.124 23 0,00% Kaynak: TÜİK HAYVAN VARLIĞI (Baş) Cins Tür Hayvan Ad 2002 2019 2020 Arı Kovanı Arı Kovanı Arı Kovanı 18.789 36.958 33.156 Manda Manda 64 17 17 Sığır Kültür 11.514 16.250 15.736 Büyükbaş Melez 131.265 317.889 299.809 Yerli (Sığır) 106.441 14.739 14.606 Sığır Toplam 249.220 348.878 330.151 Büyükbaş Toplam 249.284 348.895 330.168 Hindi Hindi 16.715 14.216 12.824 Kaz Kaz 180.997 100.429 76.947 Kanatlı Ördek Ördek 2.842 6.309 2.603 Tavuk Et 0 Yumurta 128.480 142.282 135.870 Tavuk Toplam 128.480 142.282 135.870 Kanatlı Toplam 329.034 263.236 228.244 Keçi Kıl 922 3.764 3.857 Tiftik 8 184 Küçükbaş Keçi Toplam 922 3.772 4.041 Koyun Merinos 44 149 Yerli (Koyun) 36.581 95.424 90.617 Koyun Toplam 36.581 95.468 90.766 Küçükbaş Toplam 37.503 99.240 94.807 Kaynak: TÜİK SU ÜRÜNLERİ İSTATİSTİKLERİ Avcılık Yetiştiricilik TOPLAM İçsu Deniz/İçsu YIL Üretim Tesis Sayısı Kapasite Üretim Miktarı Üretim Miktarı (Ton) (Adet) (Ton/Yıl) (Ton) Miktarı (Ton) 2016 72 2 50 8 80 2017 168 2 50 11 179 2018 115 2 50 12 127 2019 63 2 50 10 73 Kaynak: TÜİK TARIM VE TARIMA DAYALI SANAYİ İŞLETME SAYILARI KONU SAYI KONU SAYI Süt ve Süt Ürünleri 31 Ekmek ve ekmek çeşitleri üretimi 31 Et ve Et Ürünleri 3 Makarna ve İrmik Üretimi - Su Ürünleri İşleme - Yumurta Paketleme 1 Meyve-Sebze işleme- paketleme -- Dondurulmuş Gıda - Hububat ve Bakliyat Üretimi 1 Hazır Yemek, Tabldot Yemek 7 Hazır çorba ve bulyon, puding, toz Katı ve Sıvı Bitkisel Yağ - - karışımlar, mayonez, sos vb Şeker Üretimi (paketleme hariç) - Kuruyemiş ve Çerezler - Zeytinyağı - Baharat İşleme - Konserve ve Salça - Alkolsüz İçecekler - Fermente ve salamura ürün üretimi - Alkollü İçecekler Bal, polen, arı sütü ve temel petek Pastacılık Ürünleri Üretimi 17 2 üretimi ve ambalajlama Nişasta ve Nişasta mamulleri - Gıda Katkı ve Aroma Maddeleri - Bisküvi, Çikolata, Kakaolu ve Benzeri - Gıda ile Temas Eden Maddeler - Ürünler Un üretimi - Yem 90 Unlu mamuller üretimi 16 Diğer - Kaynak: İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, TARIMSAL YATIRIM POTANSİYELİ ARDAHAN’DA TARIMA YATIRIM YAPMAK İÇİN 10 NEDEN 1. İlin büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık için uygun (243.575 ha) çayır-mera arazilerine sahip olması, 2. İlin, dünyada yetiştirilmekte olan ve ekonomik değere sahip 4 önemli arı ırkından biri olan Kafkas Arı Irkı’nın gen merkezi ve izole bölge olması, 3. İlin yenilenebilir kaynaklar bakımından oldukça zengin bir floraya sahip olması, (Çayır ve mera alanlarımızda 600 çeşit polenli ve polen kaynağı üretime elverişli bal özlü bitki mevcuttur) 4. Sınır ticareti ile komşu ülkelere yönelik hayvansal ve bitkisel ürün sağlayabilme avantajı, 5. Bölgenin verimli (çernozyom tipi) topraklara sahip olması; toprak, su ve hava kaynaklarının kirlenmemiş olması; organik tarıma uygun alanların bulunması. 6. Çıldır Gölü(123 km2 alanı ile Doğu Anadolu’nun ikinci büyük ve en tatlı gölüdür.) ve Aktaş Gölü (Toplam alanı 27 km2 olan göün14 km2 ülkemize aittir) gibi doğal turizme elverişli yeşil, bol oksijenli, havası temiz suları kirletilmemiş göllerin bulunması, ayrıca merkezine 15 km mesafede Yalnızçam Kayak Merkezinin bulunması, 7. Kaz yetiştiriciliği için elverişli arazi ve iklim şartlarına sahip olması, 8. İl sert bir iklime sahip olmasına rağmen, Posof alt bölgesinin meyveciliğe elverişli ılıman bir iklim (mikroklima) yapısına sahip olması, 9. Bölgesel yatırım projelerinin destekleniyor olması (DAP –TKDK-SERKA gibi projelere hibe desteği), 10. Ülke genelinde büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde önemli bir potansiyele sahip olması. ARDAHAN’DA TARIMSAL YATIRIM İÇİN UYGUN SEKTÖRLER VE ALANLAR SEKTÖR ADI AÇIKLAMA Ardahan, dünyada yetiştirilmekte olan ve ekonomik değere sahip 4 önemli arı ırkından biri olan Kafkas Arı Irkı’nın gen merkezidir. İl büyük çayır ve mera alanlarına sahip olup, bu florada 600 çeşidin üzerinde nektar ve polen kaynağı ballı bitki mevcuttur. Bölgedeki polinasyona Kafkas arılarının katkısı oldukça yüksek olup flora devamlılığı açısından önem arz eder. Bu ekolojik imkanlara sahip Ardahan ilinde 100.000 koloni arı barındırma potansiyeli bulunmaktadır. Ayrıca Kafkas Arısı; “Hayvan Irklarının Tesciline İlişkin Yönetmelik” esaslarına göre hazırlanmış olan 'Yerli Hayvan Irk ve Hatlarının Tescili Hakkında Tebliğ (2004/39)' Arıcılık kapsamında tescil edilmiştir. Önemli bir ırkı barındıran bölge, izole bölge olmanın avantajlarını barındırarak gen kaynaklarının korunmasına katkı sağlamaktadır. Aynı zamanda kaliteli bal üretiminin kaynağı olarak görülebilir. Coğrafi işaretli bal üretimi 01.06.2017 tarihinde tescil edilmiş olup markalı ürün eldesi konusunda markalaşma söz konusudur. Şehirde arıcılık merkezli hizmet veren kuruluşlar ile teknik destek sağlanma konusunda, kovan temini, bal dolum ve paketleme noktasında mevcut imkanlar vardır. ARDAHAN’DA TARIMSAL YATIRIM İÇİN UYGUN SEKTÖRLER VE ALANLAR SEKTÖR ADI AÇIKLAMA Besi hayvancılığının en ekonomik şekli, yem destekli mera hayvancılığıdır. Yem, hayvan verimliliğini ve fiyatı etkileyen başlıca unsurdur. Bir sığır besisinin yaklaşık % 70-80 toplam girdisini yem oluşturur. Mera besisi ile belirli bir süre yem girdi yüzdesini azaltmak mümkündür. İlimizin iklim şartlarından dolayı mera Büyükbaş hayvancılığı çok önemli bir yere sahiptir. İlin mera varlığı toplam alanın %59’unu Hayvancılık teşkil etmesi mera hayvancılığını yaygın hale getirmiştir. Bu sayede üretimde kaba yem maliyetlerinde düşüş yaşanmasına sebep olmaktadır. İl deki hayvan ırklarının gün geçtikçe ıslahının artması et ve süt verimini olumlu yönden etkilemektedir. Üretimde kombine ırklar gelişmiştir. İlde yetiştirilen koyunların tamamı yerli koyun ırklarıdır. Akkaraman, morkaraman, bunların melezleri ve yerel ırk olan Tuj koyunundan oluşmaktadır. Mevcut keçi varlığını yerli ırk olan, kıl keçisi oluşturmaktadır. Mevcut mera ve otlak potansiyeli Küçükbaş açısından büyükbaşta olduğu gibi küçükbaş üretiminde de kaynak yeterliliğine Hayvancılık sahip bulunmaktadır. Ayrıca, Tuj koyunu bölgeye adapte olmuş yerel bir ırktır. Uyluğu yağlı, kısa ve ucu yukarı kalkık bir kuyruğa sahiptir. Çıldır ilçesinde mevcut olup, çoğunlukla melezleşmiştir. ARDAHAN’DA TARIMSAL YATIRIM İÇİN UYGUN SEKTÖRLER VE ALANLAR SEKTÖR ADI AÇIKLAMA Ülke genelinde meyve üretimi yapılan alanlar tarım alanlarının % 6’sını oluşturmaktadır. Bu oran İl de ise % 0,64’ünü oluşturmaktadır. İl de Posof alt bölgesi ve Çıldır ilçesi Meyvecilik Kurtkale havzasında elma, armut, kiraz, vişne, erik gibi ürünlerin az da olsa üretimi yapılabilmektedir. Sadece Posof yerel elması ticari kapsamda değerlendirilmektedir. İlde iklimsel faktörlerin olumsuz oluşu, gece-gündüz ısı farklılıklarının yüksek oluşu, bitki yetiştirme periyodunun kısa oluşu, kısaca ekolojik yapının bitkisel üretim açısından uygun olmayışı nedeniyle ürün deseninde çeşitliliğe rastlanmamaktadır. Bölgede bu Yem Bitkileri olumsuz durum yem bitkileri üretimini yaygın hale getirmiştir. Bu da hayvancılıkta girdilerde büyük bir maliyet unsuru olan kaba yem ihtiyacının karşılanması açısından son derece büyük önem arz etmektedir. Özet olarak bölge hayvancılık sektörü açısından çok büyük bir potansiyele sahip olup, yatırım unsurlarının bu alanda geliştirilmesi bölge ve ülke ekonomisinde söz sahibi olabilecek bir durumdadır. İlde patates üretimi için ekolojik yapı elverişli olduğu için, su kaynaklarına yakın Tohumluk alanlarda hastalıksız ve kaliteli