REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W SZCZECINIE PLAN URZĄDZENIA LASU DLA NADLEŚNICTWA BOGDANIEC na okres od 1 stycznia 2014 r. do 31 grudnia 2023 r. PROGRAM OCHRONY PRZYRODY Program opracowano w Biurze Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gorzowie Wlkp. [email protected] www.gorzow.buligl.pl Wprowadzenie Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Bogdaniec jest integralną częścią planu urządzenia lasu na okres od 01.01. 2014 r. do 31.12.2023 r. Opracowany został według stanu na dzień 1 stycznia 2014 r. Aktualnie opracowanie uwzględnia zapisy zawarte w poprzednim Programie Ochrony Przyrody ustalenia Komisji Założeń Planu. Celem programu jest: inwentaryzacja i zobrazowanie bogactwa przyrodniczego lasów; wskazanie obiektów do objęcia ochroną; przedstawienie istniejących i potencjalnych zagrożeń lasów oraz środowiska przyrodniczego; doskonalenie gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych; ulepszanie metod sprawowania i rozwijania ochrony przyrody; umożliwienie w przyszłości porównań i analiz zmian środowiska przyrodniczego; ochrona zabytków kultury materialnej w lasach. Program ochrony przyrody dla Nadleśnictwa Bogdaniec opracowano zgodnie z zapisem § 110 ust. 4 Instrukcji Urządzania Lasu z (Warszawa 2012 r.), z wykorzystaniem zapisów z „Instrukcji sporządzenia programu ochrony przyrody” (MOŚZNiL Departament Leśnictwa, Warszawa 1996 r.) oraz w oparciu o ustawę o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. 1991 Nr 101 poz. 444), ustawę o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. z 2013 r. Nr 0, poz. 627), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2012 r. (Dz. U. 2012 Nr 0 poz. 1302) w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządzenia lasu. Wykonawcą programu jest BULiGL Oddz. Gorzów Wlkp. Program został wykonany na podstawie: danych zebranych w trakcie prac urządzania lasu (BULiGL O/Gorzów Wlkp. 2012, 2013); danych zebranych w inwentaryzacji szczegółowej do Programu Ochrony Przyrody (BULiGL O/Gorzów Wlkp. 2012, 2013); informacji dostarczonych przez Nadleśnictwo Bogdaniec; 2 informacji otrzymanych z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp.; informacji otrzymanych z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, delegatura w Gorzowie Wlkp.; raportu Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska w Zielonej Górze z Delegaturą w Gorzowie Wielkopolskim; innych informacji zebranych na potrzeby programu. A. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA BOGDANIEC Ryc.1. Siedziba Nadleśnictwa Bogdaniec (fot. Radosław Parkoła). 1. Historia 1.1. Historia regionu Dolina Dolnej Warty była atrakcyjnym miejscem do osiedlenia się od czasu ustąpienia ostatniego zlodowacenia. Około 12 600 lat temu pojawiły się tu pierwsze grupy myśliwych – zbieraczy. Około 4,3 tys. lat p.n.e. na tereny północno - zachodnich ziem polskich, w tym na Ziemię Lubuską przybyły ludy znad Dunaju reprezentujące tzw. kulturę ceramiki wstęgowej, które zajmowały się rolnictwem. Inną grupą ludności żyjącej na tych terenach (być może autochtoniczną) była ludność tzw. kultury pucharów lejkowatych, która pod wpływem ludności z nad Dunaju zajmowała się hodowlą i rolnictwem. Kolejną grupę stanowiła ludność tzw. kultury ceramiki sznurowej, zajmująca się głównie rolnictwem i pasterstwem. 3 Około 1700 lat p.n.e. wprowadzenie nowego, sprowadzonego z Niziny Węgierskiej surowca do wyrobu narzędzi zapoczątkowało epokę brązu. Najprawdopodobniej główny trzon ludności zajmującej się głównie pasterstwem stanowili potomkowie ludu kultury ceramiki sznurowej. Hodowla pasterska mogła wynikać również z nastania suchszego klimatu subborealnego. Od epoki brązu do początków epoki żelaza (1300 lat p.n.e. – 300 lat p.n.e.) trwała kultura łużycka. Jest częścią dominującej wtedy w Europie kultury pól popielcowych. Obejmowała zasięgiem dorzecze Odry, Wisły i Łaby oraz północne tereny Czech, Moraw i Słowacji. Nazwa pochodzi od cmentarzysk, najwcześniej poznanych na Łużycach. Z czasem jednolita kultura łużycka zaczęła się różnicować regionalnie. Ludność tej kultury niejednolitej etnicznie, uważana jest za ludność prasłowiańską. Nad Dolną Wartą w epoce brązu była to grupa uradza, a na początku epoki żelaza - górzycka. Wraz z rozwojem gospodarczym rozwijały się osady „łużyczan” (tak w uproszczeniu możemy nazwać pradawnych mieszkańców tych terenów związanych z kulturą łużycką. Niektóre przyjęły formę warownych grodów. Jednym z nich był Biskupin). Pierwsze znaleziska „łużyckie obecnej gminy Witnica pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Były to m.in. cmentarzyska ciałopalne odkryte w Dzieduszycach Starych i w Sosnach, a na początku XX wieku w Kamieniu Wielkim. W roku 1904 w Pszczelniku (dzisiejszym Białczaku) w czasie prac polowych natrafiono na skarb przedmiotów brązowych. Należał do niego m. in. wieloczęściowy naszyjnik, rzadkie znalezisko w tej części Europy oraz okucie drzewca. W latach 2003 – 2005 podczas budowy witnickiej obwodnicy natrafiono na ślady trzech osad kultury łużyckiej oraz cmentarzyska, użytkowanego przez mieszkańców w latach 1100 - 400 p. n. e. Dolina Dolnej Warty leżała na szlakach wędrówek ludów i idei. Poświadczają to witnickie odkrycia, a w szczególności: Ceramika malowana. Dotychczas uważało się, że dotarła do południowego brzegu Warty. W Witnicy okazało się, że ją przekroczyła. Grób komorowy w formie drewnianej skrzyni. Ten sposób pochówku występował od Dunaju po Śląsk. W północnej części Polski jest zjawiskiem jednostkowym. Gliniane i kamienne kółka. Przypuszczalnie były częścią wózków kultowych. 4 Ryc.2. Łużycką historię regionu w Witnicy upamiętniono powyższą ilustracją (fot. Radosław Parkoła). Po przedstawicielach kultury łużyckiej pojawiły się na tych terenach plemiona germańskie, początkowo być może mieszkające razem z wcześniej tu osiadłą ludnością. Germanie opuścili te strony w pierwszych wiekach n. e., a ich miejsce aż po rzekę Łabę zajęły w VI – VII wieku plemiona słowiańskie początkując osadnictwo wczesnośredniowieczne.1 Powstają obok osad osiedla obwarowane zwane grodami, wokół których wykształciły się okręgi grodowe wchodzące w skład organizacji plemiennych. Osadnictwo skupiło się głównie w północno-zachodniej części Ziemi Lubuskiej wyraźnie rolniczej omijając tereny mniej przydatne rolniczo. W zasięgu Nadleśnictwa znane są grody w Lubiszynie i Lubnie, które związane były z osadnictwem pomorskim. Podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo sprzężajne i hodowla. Niewielką rolę odgrywało myślistwo i rybołówstwo. X i XI wiek to czas włączania Ziemi Lubuskiej i Pomorza Zachodniego do wczesnofeudalnego państwa polskiego, pomimo dążeń miejscowych plemion oraz republik kupieckich o samodzielny byt polityczny. Dotychczasowe podziały terytorialno- plemienne, zostały zastąpione administracją kasztelańską. Tereny te stały się dość płynną granicą między Pomorzem Zachodnim, Ziemią Lubuską a Wielkopolską (Polską). W wieku XII i początkach XIII tylko ziemia Choszczeńska i Wałecka włączona została do państwa polskiego. Pozostała część Pomorza Zachodniego i Ziemi Lubuskiej była związana lennie z Polską. 1 Zbigniew Czarnuch „Witnica na trakcie dziejów”. 2012 r. 5 Wraz z agresją margrabiów brandenburskich w drugiej połowie XIII wieku na pogranicze (walczyli oni z książętami pomorskimi jak również wielkopolskimi), zmieniał się stan własności ziemskiej, zaczęły pojawiać się dobra rycerskie m. in. rodu Wedlów. Utracenie przez Polskę Ziemi Lubuskiej w połowie XIII wieku na rzecz Brandenburgii otworzyło margrabiom drogę na pogranicze Pomorsko - Wielkopolskie, gdzie trwał konflikt między Pomorzem a Polską. Bardzo szybko zajęli region. W efekcie powstaje Nowa Marchia oraz dokonuje się napływ kolonistów niemieckich uprzywilejowanych w stosunku do rdzennej ludności słowiańskiej. W połowie XIV wieku Kazimierz Wielki dąży do odzyskania ziem wcielonych do Nowej Marchii, niestety ubiegł go w 1402 roku Zakon Krzyżacki, który wziął w zastaw Nową Marchię od margrabiego brandenburskiego Zygmunta Luksemburga, która w 1429 roku stała się ich własnością. U progu wojny trzynastoletniej (1454 - 1466) Zakon sprzedaje Nową Marchię elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi II, by mieć pieniądze na zaciąg wojska. Była to porażka terytorialna i polityczna dla Polski, później powiększona o trudności gospodarcze pogranicza. Nowa Marchia notuje natomiast wysoki rozwój gospodarczy aż do wojny trzydziestoletniej tj. do 1618 roku. Wiek XVI to początek nad Notecią i Wartą gospodarstw rolnych wyspecjalizowanych w hodowli bydła na Błotach Noteckich, jakie pod wpływem Holendrów zaczęły pojawiać się nad Wisłą, Notecią, Wartą i w dolinach innych rzek. Pierwsze gospodarstwa tego typu zakładane przez Holendrów pojawiły się na Żuławach pod Gdańskiem. Nazywano je w Polsce gospodarstwami olęderskimi, a w Prusach Holländereie. Ze względu na charakter miejsc, w których powstawały, mogły to być tylko gospodarstwa hodowlane, ale z uwagi na ryzyko powodzi czy podtopień, osadnicy musieli mieć specjalne przywileje, by chcieli w takich warunkach je zakładać. W odróżnieniu od chłopów pańszczyźnianych, nie mających prawa opuszczania uprawianej ziemi, olędrzy byli ludzmi wolnymi. Chłopi wsi starych byli poddanymi pana ziemskiego, który decydował także o niektórych aspektach ich życia prywatnego. Olędrzy poddaństwa nie znali. Ich zależność od właściciela gruntu wyrażana była za pośrednictwem pieniądza. W tym sensie możemy powiedzieć, że gospodarstwa holenderskie były przyczółkami kapitalistycznych stosunków produkcyjnych na feudalnej wsi. Olędrzy podejmowali na własny koszt wykarczowania i odwodnienia 30 – 40 mórg otrzymywanych w jednym kawałku gruntu i zbudowania