P A Ń STW OWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SZTUM (132) Warszawa 2009 Autorzy: Robert Formowicz*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Anna Pasieczna*, Michał Rolka*, Katarzyna Strzemi ńska*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski * we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *Pa ństwowy. Instytut. Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne „POLGEO SA, ul. Berezy ńska39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2009 Spis tre ści I Wst ęp (Robert Formowicz) ...................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Robert Formowicz, Katarzyna Strzemi ńska) 4 III. Budowa geologiczna (Robert Formowicz) ........................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Robert Formowicz) ...................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Robert Formowicz) .................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Robert Formowicz) .............................. 16 VII. Warunki wodne (Robert Formowicz) ............................................................................... 19 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 19 2. Wody podziemne...................................................................................................... 20 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 22 1. Gleby (Anna Pasieczna, Paweł Kwecko) ................................................................. 22 2. Osady (Izabela Bojakowska) .................................................................................... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ................................... 27 IX. Składowanie odpadów (Krystyna Wojciechowska) ........................................................... 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Robert Formowicz, Katarzyna Strzemi ńska) .................. 36 1. Warunki korzystne ................................................................................................... 37 2. Warunki niekorzystne .............................................................................................. 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Robert Formowicz, Michał Rolka) ................................. 38 XII Zabytki kultury (Robert Formowicz, Michał Rolka) ......................................................... 41 XIII Podsumowanie (Robert Formowicz, Krystyna Wojciechowska)...................................... 42 XIV Literatura ......................................................................................................................... 44 I. Wst ęp Arkusz Sztum Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wyko- nany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geolo- gicznym „Polgeol” SA” (plansza B) w latach 2008-2009. Przy jego opracowywaniu wykorzy- stano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Sztum Mapy geologiczno- gospodarczej Polski, w skali 1:50 000, wykonanym w Zakładzie Geologii Gospodarczej Pa ń- stwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie w 2003 roku (Tołkanowicz, śukowski, 2003). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środo- wiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005) na podkładzie topograficznym w układzie „1942”. Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz mapy opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkow- skiego w Gda ńsku, w starostwach powiatowych w Sztumie i Kwidzynie, w Nadle śnictwie Kwidzyn, w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Gda ńsku, w Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, oraz w urz ędach gmin. Zebrane informacje uzu- pełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu 2008 roku. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputero- wej bazy o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie geograficzne obszaru arkusza Sztum okre ślaj ą współrz ędne: 19º00’ – 19º15’ długo ści geograficznej wschodniej i 53º50’–54º00’ szerokości geograficznej północnej. Według podziału administracyjnego, obszar arkusza obejmuje fragmenty trzech powia- tów w obr ębie województwa pomorskiego: malborskiego (gmina Malbork), sztumskiego (miasto i gmina Sztum, gminy: Stary Targ, Dzierzgo ń i Mikołajki Pomorskie) oraz Kwidzyn (gminy Ryjewo i Sztum). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2001) prawie cały obszar ar- kusza znajduje si ę w makroregionie Pojezierze Iławskie, w podprowincji Pojezierza Połu- dniowobałtyckie (fig. 1). 1 – granica podprowincji; 2 – granica makroregionu; 3 – granica mezoregionu; 4 – wi ększe jeziora Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Sztum na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie: Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.54 – śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna Elbl ąska Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie: Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.52 – Pojezierze Starogardzkie Mezoregiony Doliny Dolnej Wisły: 314.81 – Dolina Kwidzy ńska, Mezoregiony Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie 4 Niewielki, północno-wschodni fragment arkusza nale Ŝy do mezoregionu śuławy Wi- ślane wchodz ącego w skład makroregionu Pobrze Ŝe Gda ńskie w podprowincji Pobrze Ŝy Po- łudniowobałtyckich. Pojezierze Iławskie znajduje si ę w strefie zasi ęgu zlodowace ń północnopolskich i wy- kazuje cechy typowe dla krajobrazów młodoglacjalnych. W morfologii terenu dominuje fali- sta wysoczyzna morenowa nadbudowana pagórkami moren czołowych oraz równiny wodno- lodowcowe (sandrowe). Wzgórza morenowe wznosz ą si ę na wysoko ść 30–40 metrów. Wyso- czyzna morenowa, a tak Ŝe powierzchnie sandrów, urozmaicone s ą licznymi zagł ębieniami typu wytopiskowego. W północno-zachodniej cz ęś ci Pojezierza Iławskiego jeziora s ą nielicz- ne. Powierzchnia terenu wznosi od poni Ŝej 10 m n.p.m. w rejonie Szop (przy kraw ędzi śu- ław) do 126 m n.p.m. w okolicach St ąŜ ek (w cz ęś ci południowo-wschodniej). Generalnie po- wierzchnia pojezierza pochylona jest na północny-zachód ku dolinie Wisły i na północ ku śuławom. Omawiany obszar poło Ŝony jest na wschodnim skraju bydgoskiej dzielnicy klimatycz- nej. Cechy klimatu s ą przej ściowe mi ędzy chłodnym i wilgotnym (dzielnica pomorska), a cieplejszym i suchym (dzielnica środkowa). Średnie sumy opadów rocznych wynosz ą od 550 do 650 mm, z przewag ą opadu letniego nad opadem zimowym. Średnia temperatura roczna waha si ę od 7 ° do 7,5 °C. Omawiany obszar ma charakter typowo rolniczy. Warunki do produkcji rolnej s ą ko- rzystne ze wzgl ędu na urodzajne gleby. Na glinach rozwin ęły si ę brunatnoziemy, na piaskach bielice i pseudobielice. Gleby klas I–IVa, podlegające ochronie, zajmuj ą około 70% po- wierzchni arkusza. W uprawach przewa Ŝaj ą zbo Ŝa i ziemniaki, natomiast w hodowli bydło mleczne i trzoda chlewna. Jedynym miastem na omawianym obszarze jest licz ący ponad 10 000 mieszka ńców Sztum, który jest tak Ŝe siedzib ą powiatu. W Sztumie i jego najbli Ŝszej okolicy zlokalizowane są nieliczne zakłady przemysłu maszynowego, spo Ŝywczego i zakłady obsługi rolnictwa. Do najwi ększych z nich nale Ŝą : oddział gdy ńskich zakładów urz ądze ń okr ętowych „Hydroster”, Polska Fabryka Wodomierzy i Ciepłomierzy „Fila”, Zakłady Urz ądze ń Technicznych „Elstar” w Czerninie oraz Przedsi ębiorstwo Obrotu Paszami „Rozpasz”. Najbardziej znanym obiektem Sztumu jest wielkie wi ęzienie zbudowane za czasów niemieckich. Wsie i osady wiejskie zwi ązane s ą z produkcj ą rolnicz ą i drobnym przetwórstwem spo Ŝywczym. Sztum i osiedla wiejskie posiadaj ą sie ć wodoci ągow ą. Gminne oczyszczalnie