SOCJOLEKT IDIOLEKT IDIOSTYL Historia i współczesność SOCJOLEKT IDIOLEKT IDIOSTYL Historia i współczesność pod redakcją Urszuli Sokólskiej Białystok ���� Recenzenci: Prof. dr hab. Artur Rejter Dr hab. Jolanta Klimek-Grądzka Dr hab. Małgorzata Nowak Redakcja i korekta: Zespół Tłumaczenie streszczeń: Zespół Skład i projekt okładki: Krzysztof Rutkowski Wydanie publikacji sfinansowano ze środków Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku ISBN ���-��-����-���-� © Copyright by Uniwersytet w Białymstoku, Białystok ���� PRYMAT Mariusz Śliwowski ul. Hetmańska 42, 15-727 Białystok tel. 602 766 304, 881 766 304 e-mail: [email protected] www.prymat.biasoft.net Spis treści Słowo wstępne ............................................................................ 9 Magdalena Ancypo ‑Szeloch „Cały mój majątek: wianeczek i kosa”. Stereotyp wianka w pieśniach ludowych powiatu sokólskiego ................................... 11 Maria Biolik Cechy fonetyczne gwary warmińskiej w „Kiermasach na Warmii” Walentego Barczewskiego ............................................................33 Iwona Burkacka Słowotwórcze wykładniki kolokwializacji w Piaskowej Górze i Chmurdalii Joanny Bator .............................................................45 Eliza Czerwińska Metaforyczny język analityków finansowych na przykładzie komentarzy giełdowych publikowanych w Internecie .....................65 Hubert Duchnowski „Każdy słyszy to, co zdolny jest pojąć”, czyli o konwencjonalności i niekonwencjonalności wypowiedzi Leszka Millera .......................85 Ewa Gorlewska Profile pojęcia ‘godność’ w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ..... 97 Józef Kość Sytuacja językowa Żydów w sądach miejskich XVI wieku ...............111 Beata Kuryłowicz Idiostyl a metafora pojęciowa ..................................................... 123 6 Spis treści Tadeusz Lewaszkiewicz Neologizmy pisarzy w Gramatyce współczesnego języka polskiego (1938) Henryka Gaertnera .......................................................... 133 Monika Łaszkiewicz Streszczenie, abstrakt, adnotacja i ich funkcja w tekście naukowym ..... 149 Katarzyna Malinowska „Blogaskowy fejm”, czyli o języku blogerów modowych ................. 167 Joanna Muszyńska Wyrażanie drwiny w idiolekcie Andrzeja Sapkowskiego (na podstawie Trylogii husyckiej) .................................................. 185 Marta Nowosad ‑Bakalarczyk Wyrażanie ilościowego aspektu istnienia świata w tekście urzędowym (na przykładzie Sprawozdania NIK) ............................ 197 Daniel Podoliński Wykładniki zaimkowe kategorii neutrum w różnych odmianach języka francuskiego .................................................................. 219 Kamila Potocka ‑Pirosz Wykorzystanie metodologii badań nad idiolektem przy opisie zaburzeń nazywania i fluencji słownej u osób z chorobą Alzheimera .............................................................................. 233 Aleksandra Potocka ‑Woźniak Różnorodność neologizmów w opowiadaniu Stanisława Lema pt. Kongres futurologiczny ............................................................ 249 Artur Rejter Nazwa własna – gatunek – idiolekt ............................................. 259 Elżbieta Rudnicka ‑Fira Profesjolekt górniczy w dobie współczesnych przemian cywilizacyjnych (morfologiczne i syntaktyczne sposoby jego wzbogacania) ..................................................................... 273 Elżbieta Sękowska Leksykalno ‑słowotwórcze środki obrazowania w esejach o sztuce ................................................................................... 289 Spis treści 7 Mirosława Siuciak Język codzienności zapisany w średniopolskich księgach sądowych ................................................................................ 301 Ewa Sławkowa Styl indywidualny a tożsamość: twórczość literacka śląskich polonistów ............................................................................... 315 Monika Sobolewska Słownictwo z zakresu strzelectwa sportowego w polszczyźnie współczesnej – wybrane zagadnienia .......................................... 327 Urszula Sokólska Stanisława hrabiego Potockiego uwagi o stylu .............................. 343 Sylwia Stokowska Wykładniki gatunkowe tekstu w książce kucharskiej Nowoczesna kuchnia domowa… pod red. Prof. Emila Wyrobka ............................ 355 Anetta Bogusława Strawińska Historia i definicja terminu personal branding. Zarys problematyki ... 365 Joanna Ścibek ‑Trypus Konstrukcje porównawcze – przegląd ujęć typologicznych ............ 387 Bogdan Walczak Relacja socjolekt–idiolekt na przykładzie języka Zagłoby ................ 411 Maria Wojtak Idiolektalne wymiary języka prasy.............................................. 431 Dorota Zdunkiewicz ‑Jedynak Słowa‑klucze w dyskursie „dobrej zmiany” .................................. 445 Słowo wstępne Socjolekt – idiolekt – idiostyl. Historia i współczesność to czwarty już z kolei tom, nawiązujący formalnie i tematycznie do wcześniejszych, wieloautorskich publikacji: Odmiany stylowe polszczyzny dawniej i dziś (Białystok 2011), Tekst – akt mowy – gatunek wypowiedzi (Białystok 2013) oraz Odkrywanie słowa – historia i współczesność (Białystok 2015). Praca – podobnie jak wcześniejsze książki – jest efektem współpracy Katedry Historii Języka Polskiego IFP Uniwersytetu w Białymstoku z wy‑ bitnymi językoznawcami reprezentującymi różne ośrodki naukowe w kraju. Tym razem – oprócz badaczy białostockich – dyskusję nad tytułowym za‑ gadnieniem podjęli uczeni z Krakowa, Lublina, Olsztyna, Poznania i War‑ szawy. Dzięki rozległej formule, uwzględniającej szerokie zainteresowania naukowców i związane z tym zróżnicowane ujęcia metodologiczne, mono‑ grafia pokazuje wielość ujęćsocjolektu , idiolektu i idiostylu. Wyraźnie ekspo‑ nowane są w pojedynczych opracowaniach zacierające się niekiedy granice między poszczególnymi obszarami badawczymi, wskazywane są trudności terminologiczne i problemy definicyjne. Stąd – świadomie przyjęty przez Redakcję tomu – alfabetyczny układ autorów. Dociekania badaczy skupiają się wokół języka artystycznego i różnego typu elementów stylizacyjnych występujących w konkretnych tekstach lite‑ rackich. Mam tu na uwadze artykuły: Marii Biolik, Iwony Burkackiej, Beaty Kuryłowicz, Joanny Muszyńskiej, Aleksandry Potockiej ‑Woźniak, Elżbiety Sękowskiej i Bogdana Walczaka. Rozważania nad specyfiką socjolektalno‑ ‑idiolektalną wypowiedzi dotyczą też tekstów o innej funkcji nadawczo‑ ‑odbiorczej. Opracowaniom naukowym swoje studia poświęcają: Tadeusz Lewaszkiewicz, Monika Łaszkiewicz, Kamila Potocka ‑Pirosz, Urszula Sokól‑ ska; tekstom urzędowym – Ewa Gorlewska, Marta Nowosad ‑Bakalarczyk; polszczyźnie środowiskowej i gwarowej, zarówno w aspekcie mówionym, jak i pisanym – Magdalena Ancypo ‑Szeloch, Eliza Czerwińska, Józef Kość, 10 Słowo wstępne Elżbieta Rudnicka ‑Fira, Monika Sobolewska, Sylwia Stokowska; polszczyź‑ nie codziennej różnych okresów w dziejach polszczyzny – Hubert Duch‑ nowski, Daniel Podoliński, Mirosława Siuciak, Anetta Strawińska, Dorota Zdunkiewicz ‑Jedynak. Zagadnieniami stricte terminologicznymi i syste‑ mowymi zajmują się: Artur Rejter, Ewa Sławkowa, Joanna Ścibek ‑Trypus i Maria Wojtak. Mam ogromną nadzieję, że ten bogaty pod względem materiałowym i metodologicznym tom – podobnie jak poprzednie – stanie impulsem do kolejnych spotkań na Uniwersytecie w Białymstoku, spotkań wybitnych, uznanych już autorytetów językoznawczych z ludźmi młodymi, zaczynają‑ cymi dopiero swe borykanie się z materią językową1. Urszula Sokólska 1 W prezentowanej książce można dostrzec drobne różnice w segmentacji poszczególnych tekstów, w sposobie sporządzania spisu źródeł i literatury czy stosowania odmiennych skrótów dla tych samych słowników. Ponieważ jednak przyjęte przez Autorów zasady nie burzą żadnego ze znanych i respektowanych wzorców, redakcja tomu nie ingerowała w szczegółowe rozwią‑ zania techniczne. To mogłoby bowiem naruszyć sens merytoryczny niektórych artykułów. Magdalena Ancypo ‑Szeloch Uniwersytet w Białymstoku „Cały mój majątek: wianeczek i kosa”. Stereotyp wianka w pieśniach ludowych powiatu sokólskiego Funkcja stroju jest wyrazem dążeń jego po‑ siadacza. W funkcjach stroju jak w mikro‑ kosmosie odzwierciedlają się estetyczne, moralne i narodowe poglądy jego posia‑ daczy oraz intensywność tych poglądów (Bogatyriew 1979: 220). Analiza statystycznej struktury słownictwa pieśni ludowej dowodzi, że wianek rozumiany głównie jako ‘ozdoba głowy panny’1 jest jednym z dwu‑ dziestu najczęściej pojawiających się w tekstach rzeczowników (Bartmiński 1977: 73–109). Duża popularność motywu wianka w folklorze pieśniowym ma ścisły związek z pełnionymi przez niego funkcjami symbolicznymi (zob. Bracki 2008: 35). Zdaniem antropologów wiankowi przypisywano magiczną, ochronną moc, wynikającą z kolistego kształtu, dodatkowo wspomaganego szczególnymi właściwościami surowców, z których był wykonany (Kowalski 1996: 81–84). Ze względu na apotropeiczne właściwości towarzyszył rytuałom przejścia, jak choćby ślubom czy pogrzebom. Wykorzystywany był także jako narzędzie praktyk magicznych, czego przykładem może być ludowy zwy‑ czaj puszczania wianków na wodę w Noc Świętojańską (Kowalski 1996: 84; 1 Według USJP leksem wianek określa przede wszystkim ‘niewielkie koło uplecione z kwia‑ tów, gałązek, liści itp., służące zwykle jako ozdoba noszona przez dziewczęta na głowie’, a ponad to: ‘pewną liczbę jednakowych lub podobnych przedmiotów nanizanych na zawiązany koliście sznurek lub splecionych ze sobą’, przen. ‘coś o kształcie koła lub półkola’, przestarz. ‘dziewictwo,