PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KALISZ POMORSKI (271) Warszawa 2009 Autorzy: Ewa Krogulec*, Katarzyna Sawicka*, Jan Wierchowiec*, Krystyna Bujakowska**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Plansza A - Redaktor regionalny: Olimpia Kozłowska*** Plansza B - Redaktor regionalny: Anna Gabryś-Godlewska*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * - Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2009 Spis treści I. Wstęp (E. Krogulec).......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec, K. Sawicka) ........................ 3 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec, K. Sawicka).............................................................. 6 IV. ZłoŜa kopalin (J. Wierchowiec) ...................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) ..................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Wierchowiec)................................. 13 VII. Warunki wodne (E. Krogulec, K. Sawicka).................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 18 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) .......................................................................... 18 2. Osady (I. Bojakowska)........................................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ........................................ 23 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska) ........................................................................ 26 X. Warunki podłoŜa budowlanego (E. Krogulec, K. Sawicka) ........................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec, K. Sawicka) ............................................ 33 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec, K. Sawicka) .................................................................... 39 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, K. Bujakowska).................................... 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 42 I. Wstęp Arkusz Kalisz Pomorski Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1: 50 000 wykonany został w firmie SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie, zgodnie z Instrukcją (2002). Do sporzą- dzenia mapy wykorzystano dane z Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusz Kalisz Pomorski (Jurczak-Drabek, 2003). Mapa geośrodowiskowa zawiera informacje w pięciu warstwach informacyjnych: kopa- liny, górnictwo, wody powierzchniowe i podziemne, zagroŜenia powierzchni ziemi w tym: geochemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury. Mapa ta przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regio- nalnych i lokalnych działań gospodarczych, planowania przestrzennego, szczególnie w zakre- sie wykorzystania i ochrony zasobów złóŜ oraz środowiska przyrodniczego. Adresowana jest przede wszystkim do instytucji oraz samorządów terytorialnych i administracji państwowej, zajmujących się racjonalnym zagospodarowaniem zasobów środowiska przyrodniczego. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowań publikowanych oraz informacji uzyskanych podczas wizji terenowej. Dla opracowania mapy zebrano i wykorzystano materiały pochodzące z: Centralnego Archiwum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie oraz Oddziału Zamiejscowego w Koszalinie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie, Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków Oddział Wojewódzki w Szczecinie oraz Warszawie, Instytutu Upraw, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, Ministerstwa Środowiska w Warszawie oraz urzędów powiatowych i gminnych zlokalizowanych na obszarze arkusza Kalisz Pomorski. Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Kalisz Pomorski jest połoŜony między 53º10’ a 53º20’ szerokości geo- graficznej północnej i między 15º45’ a 16º00’ długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie obszar arkusza naleŜy do województwa zachodniopomorskiego i obejmuje fragmenty trzech powiatów: drawskiego (miasto i gmina Kalisz Pomorski), choszczeńskiego (miasto i gmina Drawo) oraz wałeckiego (na południowym wschodzie 3 niewielkie fragmenty gmin Człopa i Tuczno, na północnym wschodzie fragment gminy Mi- rosławiec). Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (2002) niemal cały omawia- ny obszar jest połoŜony w obrębie Równiny Drawskiej, z wyłączeniem niewielkiego północ- nego fragmentu arkusza obejmującego Pojezierze Wałeckie. Oba te mezoregiony naleŜą do makroregionu Pojezierze Południowopomorskie wchodzącego w skład podprowincji Pojezie- rza Południowobałtyckie (fig. 1). Fig. 1. PołoŜenie arkusza Kalisz Pomorski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – jeziora Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie, makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie, mezoregiony: 314.42 – Pojezierze Choszczeńskie, 314.43 – Pojezierze Ińskie, 314.45 – Pojezierze Drawskie makroregion: Pojezierze Południowopomorskim, mezoregiony: 314.62 Pojezierze Dobiegniewskie, 314.63 – Równina Drawska, 314.64 – Pojezierze Wałeckie, 413.65 Równina Wałecka Powierzchnia terenu w obrębie arkusza generalnie podnosi się łagodnie od południa (69,5 m n.p.m. w dolinie Słopicy) ku północy, największe wysokości bezwzględne osiągając 4 w północno-wschodniej części arkusza, w okolicach miejscowości Kalisz Pomorski, gdzie przekracza wartość 150 m n.p.m. Równina Drawska dzieli się na kilka stopni tarasowych, a przewaŜającą część jej po- wierzchni stanowią sandry naleŜące do tzw. Sandru Drawy (środkowa część) oraz do jego odnóg (południowa i południowo-wschodnia część arkusza). W okolicach Prostyni równina sandrowa występuje na wysokości bezwzględnej rzędu 100–110 m n.p.m. i opada łagodnie do 70–80 m n.p.m. w kierunku południowo-wschodnim. Równinę Drawską cechuje występowa- nie licznych jezior o róŜnej genezie i wielkości. Największe z nich: Korytnica, Krzywe Dęb- sko, Szerokie, Dominikowo Wielkie i Chomętowskie są usytuowane w centralnej części omawianego terenu i wypełniają rozległą, rozciągającą się z zachodu na wschód rynnę, która wcina się w powierzchnię sandrową na głębokość ok. 8–18 m. Na omawianym obszarze spo- tyka się równieŜ ostańce morenowe. Na terenie arkusza Kalisz Pomorski blisko 70% zajmują obszary leśne i jeziora. Naj- większym zwartym obszarem leśnym jest połoŜona na południowym wschodzie Puszcza Drawska, której znaczna część podlega ochronie jako Drawieński Park Narodowy. W parku ochroną objęto zachowane w stanie naturalnym fragmenty borów sosnowych oraz głównie na zachodzie lasy bukowe i grabowe. W drzewostanie Puszczy Drawskiej dominuje obok sosen i buków takŜe dąb szypułkowy i bezszypułkowy, zaś lasy łęgowe w dolinach rzek oraz lasy w miejscach bagiennych, zdominowane są przez olszę czarną. W obniŜeniach terenu i wokół torfowisk występują dość liczne skupienia świerka. Na omawianym obszarze uŜytki rolne są rozproszone i zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię, stanowiącą około 20% całego obszaru. Na północy w okolicach Kalisza Po- morskiego oraz w części środkowej arkusza, przewaŜają gleby pseudobielicowe, brunatne właściwe i wyługowane naleŜące przewaŜnie do niŜszych klas bonitacyjnych (IV i V). Gleby wytworzone z utworów bagiennych zajmują uŜytki zielone w dolinie rzek i sąsiedztwie jezior. Gleby chronione (klasa bonitacyjna I–IVa) występują w części południowo-zachodniej oma- wianego terenu. Pod względem klimatycznym omawiany obszar zaliczany jest do dziedziny bałtyckiej odznaczającej się silniejszymi wpływami oceanicznymi w porównaniu z klimatem innych rejonów Polski. Sąsiedztwo Bałtyku wpływa na ocieplenie zim i ochłodzenie okresu letniego. DuŜe zróŜnicowanie warunków klimatycznych uwarunkowane jest kilkoma czynnikami, głównie: połoŜeniem w pobliŜu morza i jezior, ukształtowaniem powierzchni oraz jej pokry- ciem. W porównaniu do obszaru całego kraju, dobowe i roczne amplitudy temperatury wyka- zuję mniejsze wahania. Średnie roczne sumy opadów wynoszą tu od 600 do 700 mm, średnia 5 roczna temperatura waha się w granicach 7–7,5°C, średnie roczne parowanie terenowe (ewa- potranspiracja) wynosi 480–460 mm. Okres wegetacyjny trwa średnio około 210–220 dni. Pokrywa śnieŜna zalega około 40–50 dni (Król, 1994; Woś, 1999). Pod względem gospodarczym dominującą rolę odgrywa przemysł