FRAGMENTA NATURAE VOL. 53: 27–58 (2020) doi.org/ 10.5281/zenodo.3835311 FORMERLY NATURE JOURNAL Opole Scientific Society ISSN 2544-3941 NOWE I RZADKIE GATUNKI MSZAKÓW WE FLORZE WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NEW AND RARE BRYOPHYTE SPECIES IN THE FLORA OF THE SILESIAN VOIVODESHIP 1 2 ADAM STEBEL , ŁUKASZ KRAJEWSKI 1Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa, Wydział Nauk Farmaceutycznych Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec e-mail: [email protected] 2Zakład Ochrony Przyrody i Krajobrazu Wiejskiego, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Falenty, al. Hrabska 3, 05-090 Raszyn, e-mail: [email protected] ABSTRACT: Distributional data for 97 protected, threatened and rare species of bryophytes (two hornworts, 22 liverworts and 73 mosses) from the Silesian Voivodeship are provided. KEY WORDS: hornworts, liverworts, mosses, distribution, protected species, Red-list species, threatened species, Poland ~ 28 ~ Wstęp geograficzne za Kondrackim 2001), jak i w Województwo śląskie położone jest w Polsce. Gatunki chronione podano za południowej Polsce i zajmuje powierzchnię Rozporządzeniem Ministra Środowiska 12333 km2, co stanowi około 3,9% (2014), zagrożone w Polsce glewiki i powierzchni Polski. Należy do regionów o wątrobowce za Klamą i Górskim (2018), mchy najlepiej poznanej brioflorze w kraju. Ostatnia za Żarnowcem i in. (2004), natomiast mszaki lista liczy ponad 620 gatunków mszaków zagrożone w województwie śląskim za (Stebel i in. 2012). Rewizja niepublikowanych Steblem i in. (2012). materiałów zielnikowych (Stebel i Nowak Wyniki 2018, Stebel i Zubel 2018) oraz dalsze badania Lista florystyczna (Stebel i Smoczyk 2017; Fojcik 2018; Stebel i Krajewski 2019) przyniosły odkrycie Skróty: AS – Adam Stebel, ŁK – Łukasz kolejnych gatunków, m. in. Dryptodon patens, Krajewski, c. gem. – z rozmnóżkami, c. spor. – Fontinalis squamosa, Hypnum heseleri, ze sporogonami, m – metry nad poziomem Lunularia cruciata, Orthotrichum pulchellum, morza, publ. – dane publikowane, !! – gatunek Pyramidula tetragona, Reboulia objęty ochroną ścisłą, ! – gatunek objęty hemisphaerica, Tortella fragilis i Weissia ochroną częściową, # – gatunek zagrożony w squarrosa. Celem pracy jest podanie Polsce, * – gatunek zagrożony w informacji o nowych i rzadkich gatunkach województwie śląskim; () – kategoria zebranych w ostatnich latach na terenie zagrożenia gatunku: CR – skrajnie zagrożony województwa śląskiego. W przypadku wyginięciem, E – wymierający, EN – silnie wielokrotnych stwierdzeń gatunku na zagrożony wyginięciem, Ex – wymarły, DD, I stanowisku podano pierwszą i ostatnią datę – o nieokreślonym zagrożeniu, NT – bliski obserwacji. zagrożenia, R – rzadki, RE – regionalnie V, VU – narażony na wyginięcie. Materiały i metody Glewiki Anthocerotophyta Badania terenowe prowadzono głównie w latach 2016–2019. W pracy uwzględniono *(NT)Anthoceros agrestis Paton – Fc 78: o o także stanowiska rzadszych gatunków 49 56'56"N.18 19'37"E Zabełków, ściernisko, zebranych wcześniej, których okazy c. spor., 194 m (AS, 7.10.2016); Fd 30: o o przechowywane są w zielniku Katedry 50 18'51,0"N.18 35'14"E Gliwice-Brzezinka, Botaniki Farmaceutycznej Śląskiego obok ul. Lwowskiej, ściernisko, c. spor., 241 Uniwersytetu Medycznego w Katowicach m (AS, 31.10.2016); Fd 40: Gliwice-Bojków, (SOSN) oraz zielniku mszaków Instytutu między ul. Rybnicką a Knurowską, ściernisko, Botaniki im. Władysława Szafera PAN c. spor., 265 m (AS, 10.11.2008); Fd 80: o o (KRAM). Dla każdego notowania podano: 49 53'20"N.18 42'03"E Bąków-Rychułd, obok kwadrat kartogramu ATMOS, położenie ul. Głównej i Objazdowej, ściernisko, c. spor., geograficzne (w tym współrzędne), siedlisko, 261 m (AS, 18.10.2016); Fd 81: o o wysokość nad poziomem morza, autora i datę 49 51'45"N.18 44'48"E Drogomyśl (Fot. 1A), obserwacji, a w przypadku rzadkich i obok drogi do Dębiny, ściernisko, c. spor., 263 interesujących gatunków zamieszczono m (AS, 28.09.2016); Fd 90: o o komentarze dotyczące ich rozmieszczenia 49 48'15"N.18 39'55"E Hażlach-Strumień, zarówno w regionie (granice fizyczno- ściernisko, c. spor., 287 m (AS, 28.09.2016); Fd 90: 49o50'05"N.18o37'03"E Kończyce Stebel i Krajewski. Nowe i rzadkie gatunki mszaków województwa śląskiego. ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 53: 27-58 (2020) doi.org/ 10.5281/zenodo.3835311 ~ 29 ~ Wielkie, ul. Spacerowa, obok linii kolejowej przydrożna skarpa w lesie mieszanym, 305 m Zebrzydowice-Cieszyn, na glebie w uprawie (AS, 24.02.2008). Zea mays, c. spor., 264 m (AS, 18.10.2016); o o !!#(VU)*(CR)Fossombronia foveolata Lindb. Fd 90: 49 49'54"N.18 39'52"E Kończyce – Ed 94: 50o41'50"N.19o11'19"E Osiny, Wielkie-Wygoda, ściernisko, c. spor., 275 m wyschnięty zatorfiony staw obok ul. (AS, 18.10.2016); Fd 91: o o Górniczej, c. spor., 265 m (AS, 16.09.2016); 49 46'27,0"N.18 49'37,7"E Górki Wielkie- Fd 01: 50o37'04"N.18o46'57"E rezerwat Woleństwo, ściernisko, c. spor., 311 m (AS, „Jeleniak Mikuliny”, torfowisko 14.10.2017). międzywydmowe i obrzeża starego stawu, *(VU)Phaeoceros carolinianus (Michx.) Rhynchosporion albae, c. spor., 261 m (ŁK, L. Prosk. – Fd 50: 50o07'01"N.18o36'28"E Adamec i B. Płachno, 18.08.2018); Fd 24: Rybnik-Paruszowiec, na S od ul. 50o23'53"N.19o13'25"E Dąbrowa Górnicza, Mikołowskiej, wilgotna leśna droga piaskownia Kuźnica Warężyńska, część NE, oddziałowa, c. spor., 249 m (AS, 18.08.2018); inicjalny Rhynchosporion z Lycopodiella i Fd 90: 49o49'16"N.18o40'54"E Hażlach-Pod Drosera rotundifolia, c. spor., 275 m (ŁK, Rudnikiem, ściernisko, c. spor., 281 m (AS, 15.10.2015, ŁK i J. Kucharzyk, 2.08.2018); 28.09.2016); Fd 90: 49o48'15"N.18o39'55"E Fd 50: 50o08'21"N.18o34'54"E Rybnik- Hażlach-Strumień, ściernisko, c. spor., 287 m Świerki, ul. Jodłowa, zatorfiony brzeg stawu, (AS, 28.09.2016). c. spor., 255 m (AS, 4.10.2016). Wątrobowce Marchantiophyta !#(NT)*(NT)Fossombronia wondraczekii (Corda) Lindb. – Fd 05: *(NT)Blasia pusilla L. – Fd 34: o o 50o23'00,8"N.19o13'06,3"E Dąbrowa 50 35'46"N.19 18'48"E Myszków-Połomia, Górnicza, piaskownia Kuźnica Warężyńska, dno odkrywki żwirów dolnojurajskich (warstwy połomskie), 310 m (AS i ŁK, część środkowo-wschodnia, nagie gliny nad o o zatoką zbiornika, c. gem., 265 m (ŁK, 9.10.2018); Fd 50: 50 07'01"N.18 36'28"E 15.10.2015); Fd 50: 50o07'01"N.18o36'28"E Rybnik-Paruszowiec, na S od ul. Rybnik-Paruszowiec, na S od ul. Mikołowskiej, wilgotna leśna droga oddziałowa, c. spor., 249 m (AS, 18.08.2018); Mikołowskiej, wilgotna leśna droga o o oddziałowa, c. gem., 249 m (AS, 18.08.2018). Fd 90: 49 49'16"N.18 40'54"E Hażlach-Pod Rudnikiem, ściernisko, c. spor., 281 m (AS, *(NT)Calypogeia fissa (L.) Raddi – Fd 34: 28.09.2016); Fd 91: 49o46'27,0"N. o o 50 18'41"N.19 10'12"E Sosnowiec-Józefów, 18o49'37,7"E Górki Wielkie-Woleństwo, Las Józefowski, nieznacznie zatorfiony skraj ściernisko, 311 m (AS, 14.10.2017). śródleśnego zalewiska na terenach !*(NT)Frullania dilatata (L.) Dumort. – Fd pogórniczych, 280 m (ŁK, 6.07.2017); Fd 42: o o Katowice-Panewniki Wymysłów, oddz. 73-74, 04: 50 35'01"N.19 16'02"E Postęp, potok ocieniona skarpa nad potokiem, 257 m (AS, Kozaczka, kora Fraxinus excelsior nad o o potokiem, 289 m (AS, 21.09.2018); Fd 34: 29.10.2007); Fd 42: 50 14'03"N.18 54'04"E o o o o Ruda Śląska-Kochłowice, skarpa nad stawem 50 21'05"N.19 13'59"E, 50 20'59"N.19 13' w ośrodku wypoczynkowym przy ul. 43"E Dąbrowa Górnicza-Gołonóg, Las Księżycowej, 250 m (AS, 30.09.2016); Fd 90: Gołonoski i jego skraj nad Babią Ławą, na Hażlach, Las Parchowiec, zachodnia część, Acer platanoides i Salix fragilis, 275-278 m (ŁK, 12.01.2020, 31.03.2020); Fd 42: Stebel i Krajewski. Nowe i rzadkie gatunki mszaków województwa śląskiego. ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 53: 27-58 (2020) doi.org/ 10.5281/zenodo.3835311 ~ 30 ~ 50o17'39,1"N.18o58'58,8"E Chorzów, Park *(NT)Plectocolea hyalina (Lyell) Mitt. – Fd Śląski (Fot. 1D), kora Acer pseudoplatanus 34: 50o19'33,6"N.19o15'15,7"E Dąbrowa obok drogi ze stawu Hutnik do ośrodka Górnicza, Gołonóg-Jamki, mokre piaski w Przystań, 284 m (AS, 3.07.2019); Fd 44: wykopie na młace, 283 m (ŁK, 8.06.2014). o o 50 13'52,7"N.19 10'09,1"E Sosnowiec-Jęzor, !*(VU)Porella cordaeana (Huebener) Moore kora Populus sp. na granicy boru sosnowego i – Gd 02: 49o41'33"N.18o57'35"E Brenna, nieczynnej linii kolejowej, 249 m (AS, źródliska potoku Węgierski pod Halą Kotarz, 7.05.2019). głazy piaskowca, 818 m (AS, 14.04.2017). Gatunek uznany za wymarły w Górnośląskim Okręgu Węglowym (Jędrzejko 1985), !!#(NT)*(NT)Porella platyphylla (L.) Pfeiff. – o o odnaleziony później w rezerwacie „Las Ed 95: 50 43'45"N.19 17'10"E rezerwat Dąbrowa” koło Gliwic (Stebel 2000), obecnie „Sokole Góry”, przełęcz między Górami liczba jego stanowisk rośnie. Puchacza a Pustelnią, wychodnie wapieni oksfordu, Cephalanthero-Fagenion, 370 m !!#(VU)*(CR)Frullania tamarisci (L.) (ŁK, 12.05.2018); Fd 16: 50o33'02"N.19o28' Dumort. – Fd 12: Wisła, dolina Białej Wisełki, 07,1"E, 50o33'14,4"N. 19o28'49"E Włodowice kora Fagus sylvatica w buczynie, 675 m (AS, E, wychodnie wapieni oksfordu, Asplenietum 28.07.2000). trichomano-rutae-murariae, 370 m, 385 m *(VU)Gymnocolea inflata (Huds.) Dumort. – (ŁK, 8.06.2017); Fd 34: 50o19'37"N.19o16' Fd 05: 50o35'46"N.19o18'48"E Myszków- 03"E Dąbrowa Górnicza, Gołonóg-Jamki, koło Połomia, dno odkrywki żwirów stacji elektroenergetycznej, świeżo ścięty pień dolnojurajskich (warstwy połomskie), mokra Populus sect. Tacamahaca, 296 m (ŁK, gleba, zatorfienie, 310 m (AS i ŁK, 11.03.2018); Fd 90: 49o46'42"N.18o36'28"E 9.10.2018); Cieszyn, rezerwat „Kopce”, kora Acer campestre w grądzie, 271 m (AS, 18.10.2016); *(NT)Lophocolea minor Nees – Fd 22: o o 50o24'48"N.18o51'38"E Tarnowskie Góry- Fd 92: 49 47'34.5"N.18 57'10.9"E Jaworze, park, kora Quercus robur, przydroże, 388 m Bobrowniki Śląskie, nieczynne wyrobisko o o dolomitu (Fot.