PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WĄSOSZ (653) Warszawa 2004 Autorzy: Jacek Gruszecki*, Dariusz Radecki*, Alicja Maćków*, Józef Lis** Anna Pasieczna**, Izabela Bojakowska**, Stanisław Wolkowicz** Główny koordynator Mapy: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska** * Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp – J. Gruszecki.............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Gruszecki ............................................... 3 III. Budowa geologiczna – J. Gruszecki . ................................................................................. 6 IV. Złoża kopalin - J. Gruszecki ............................................................................................... 8 1. Gaz ziemny........................................................................................................................ 8 2. Iły ceramiki budowlanej.................................................................................................. 10 3. Kruszywo naturalne......................................................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - J. Gruszecki.............................................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - J. Gruszecki........................................ 14 VII. Warunki wodne - J. Gruszecki......................................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 15 2. Wody podziemne............................................................................................................. 15 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 18 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ............................................................................................. 18 2. Osady wodne - I. Bojakowska………………………………………………………… 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz................................................ 22 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków …………………………………………………… 24 X. Warunki podłoża budowlanego - J. Gruszecki................................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - J. Gruszecki .................................................................. 33 XII. Zabytki kultury – D. Radecki........................................................................................... 37 XIII. Podsumowanie – D. Radecki.......................................................................................... 38 XIV. Literatura........................................................................................................................ 40 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Wąsosz Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Wąsosz Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1998 w Przedsiębiorstwie Geologicznym PROXIMA S.A. Oddział Poznań (Miętkiewicz, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Dolnośląskim Urzędzie Wojewódz- kim we Wrocławiu, jego Delegaturze w Legnicy, Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu, Delegatura w Lesznie. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Wąsosz wyznaczają współrzędne: 16o30’-16o45’ długości geograficz- nej wschodniej i 51o30’-51o40’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten położony jest w województwach: wielkopolskim i dolnośląskim. Wojewódz- two wielkopolskie obejmuje niewielki fragment gminy Bojanowo powiatu rawickiego. Pozo- stała część obszaru arkusza leży w województwie dolnośląskim obejmując częściowo gminy: 3 Góra, Wąsosz, Jemielno powiatu górowskiego oraz niewielką powierzchnię gminy Wińsko powiatu wołowskiego. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza należy do prowincji Niż Środkowoeuropejski podprowincji Niziny Środkowopolskie. W jego granicach znajdują się fragmenty: mezoregionu Wysoczyzna Leszczyńska makroregionu Nizina Połu- dniowowielkopolska, mezoregionu Kotlina Żmigrodzka makroregionu Obniżenia Milicko- Głogowskie oraz mezoregionów Obniżenie Ścinawskie i Wzgórza Trzebnickie należące do makroregionu Wał Trzebnicki (fig. 1). Ukształtowanie powierzchni terenu jest zróżnicowane. Północną jego część stanowi wysoczyzna morenowa o wysokościach bezwzględnych kształtujących się w granicach: 90,1- 165,7 m n.p.m., opadająca w kierunku południowo-zachodnim ku dolinie Baryczy, która sta- nowi największe obniżenie dolinne na obszarze arkusza (80-90 m n.p.m.) i przebiega przez cały obszar z południowego wschodu na północny zachód. W części południowej znajdują się Wzgórza Wińskie wzniesione 140-150 m n.p.m. będące moreną spiętrzoną, na której zostały nałożone młodsze formy akumulacyjne. W efekcie tych procesów powstał bardzo urozmaico- ny krajobraz wzgórz i pagórków o wysokościach względnych od kilku do kilkudziesięciu metrów. Zachodnią część omawianego terenu obejmuje Obniżenie Ścinawskie (dolina Gryży- cy i Tynicy), którego głównymi formami morfologicznymi są dwa rzeczne tarasy zalewowe. Według regionalizacji klimatycznej (Okołowicz, 1982) obszar arkusza Wąsosz należy do regionu Śląsko-Wielkopolskiego charakteryzującego się średnią roczną temperaturą po- wietrza 8oC. Suma opadów rocznych mieści się w granicach 500-550 mm, a liczba dni mroź- nych wynosi około 60-70 i jest mniejsza od przeciętnej w Polsce. Okres wegetacyjny trwa 220 dni. Lasy zajmują około 25% powierzchni. Zwarte kompleksy leśne przeważają w zachod- niej części arkusza. Gleby chronione dla rolniczego użytkowania, w klasie I-IVa przeważają na obszarach wysoczyzn morenowych, a mniej urodzajne gleby występują w granicach doliny Baryczy. Obszar arkusza jest rejonem słabo zurbanizowanym i nieuprzemysłowionym. Znajdują się tu dwie aglomeracje miejskie: będąca siedzibą władz powiatowych Góra (południowa część miasta) i Wąsosz. Drobny przemysł związany jest z przetwórstwem rolno-spożywczym, reprezentowany przez lokalne mleczarnie, gorzelnie, piekarnie. 4 Fig. 1. Położenie arkusza Wąsosz na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierze Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierza Leszczyńskie Mezoregion Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 – Pojezierze Iławskie Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 − Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 − Wysoczyzna Kaliska Makroregion: Obniżenie Milicko-Głogowskie Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.32 – Pradolina Głogowska, 318.33 − Kotlina Żmigrodzka Makroregion: Wał Trzebnicki Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.42 − Wzgórza Dalkowskie, 318.43 − Obniżenie Ścinawskie, 318.44 − Wzgórza Trzebnickie Makroregion: Nizina Śląska Mezoregion Niziny Śląskiej: 318.51 − Wysoczyzna Rościsławicka Podprowincja: Niziny Sasko-Łużyckie Makroregion: Nizina Śląsko-Łużycka Mezoregion Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.76 − Wysoczyzna Lubińska 5 Na terenie arkusza Wąsosz sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Są to drogi o nawierzchniach bitumicznych, z których najważniejsze to: droga Leszno-Góra-Rawicz oraz Leszno-Góra-Wińsko. Lokalna lina kolejowa łącząca Ścinawę z Rawiczem w latach dzie- więćdziesiątych została zlikwidowana. III. Budowa geologiczna Budowa geologiczna obszaru arkusza została przedstawiona na podstawie Szczegóło- wej Mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Wąsosz wraz z objaśnieniami