P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz GARWOLIN (599) Warszawa 2010 r. Autorzy: Barbara Radwanek-Bąk*, Marta Chwistek*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Gra Ŝyna Hrybowicz**, Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2010 Spis tre ści I. Wst ęp (M. Chwistek )......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza ( M. Chwistek ) ............................................ 4 III. Budowa geologiczna ( B. Radwanek-Bąk, M. Chwistek )................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin ( B. Radwanek-Bąk, M. Chwistek ) .............................................................. 9 1. Zło Ŝa piasków oraz piasków i Ŝwirów ..................................................................... 11 2. Zło Ŝa kopalin ilastych ceramiki budowlanej............................................................. 15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin ( M. Chwistek ) .......................................................... 17 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin ( B. Radwanek-Bąk, M. Chwistek )....... 19 VII. Warunki wodne ( B. Radwanek-Bąk)............................................................................... 20 1. Wody powierzchniowe ............................................................................................. 20 2. Wody podziemne ...................................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska .................................................................................................. 24 1. Gleby (P. Kwecko) .................................................................................................... 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec ) ........................................... 27 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz )........................................................................... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego ( M. Chwistek ) ............................................................... 37 XI. Ochrona przyrody ( M. Chwistek ).................................................................................... 38 XII. Zabytki kultury ( M. Chwistek ) ........................................................................................ 44 XIII. Podsumowanie ( M. Chwistek, G. Hrybowicz)) ............................................................... 45 XIV. Literatura ........................................................................................................................ 47 I. Wst ęp Arkusz Garwolin Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Od- dziale Karpackim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie (plansza A) oraz w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B) w 2010 roku, zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środo- wiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). W czasie opracowywania wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Garwolin (Doroz i in., 2004), wykonanym w Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym w Kielcach. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz. Plansza A zawiera informacje doty- cz ące wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów: hydro- geologii, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Plan- sza B zawiera nowe tre ści zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona powierzchni Ziemi”, w skład której wchodz ą informacje dotycz ące geochemii środowiska oraz składowania odpa- dów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Informacje środowiskowe przedstawione na mapie stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w mapie tre ści mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów za- gospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mog ą stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpa- dach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Materiały archiwalne wykorzystane do opracowania mapy zebrane zostały mi ędzy in- nymi w instytucjach, urz ędach administracji gminnej, powiatowej, wojewódzkiej i urz ędzie marszałkowskim w Warszawie, na terenie województwa mazowieckiego oraz w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Zgromadzone materiały sprawdzono i uzupełniono w terenie. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa wykonywana jest w wersji cyfrowej, a dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Garwolin rozci ąga si ę mi ędzy 21 o30’–21 o45’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 51 ° 50’–52 °00’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym poło Ŝony jest na terenie województwa mazowieckie- go. Prawie w cało ści nale Ŝy do powiatu garwoli ńskiego obejmuj ąc: miasto i gmin ę Garwolin, miasto i gmin ę Pilawa, oraz fragmenty gmin: Łaskarzew, Parysów, Górzno, Miastków Ko- ścielny i Borowie. Niewielkie fragmenty na północy nale Ŝą do gmin Osieck i Kołbiel w po- wiecie otwockim oraz Latowicz w powiecie Mi ńsk Mazowiecki. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym J. Kondrackiego (Kondracki, 2002) oma- wiany obszar nale Ŝy do makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej i mezoregionu Równi- ny Garwoli ńskiej. Południowo-wschodnia cz ęść tego arkusza le Ŝy w makroregionie Nizina Południowopodlaska, w mezoregionie Wysoczyzna śelechowska (fig.1). Równina Garwoli ńska jest piaszczysto-gliniast ą równin ą denudacyjn ą, przeci ętą w po- przek dopływami Wisły Świdrem i Wilg ą. Jest ona łagodnie pochylona ku południowemu- zachodowi. Równina Garwoli ńska graniczy od północnego wschodu z Obni Ŝeniem W ęgrow- skim, od południowego wschodu z Wysoczyzn ą śelechowsk ą, falist ą równin ą z osta ńcowymi wzniesieniami o wysoko ści do 180 m n.p.m. Omawiany teren znajduje si ę w strefie przej ściowej dwóch regionów klimatycznych kontynentalnego i oceanicznego. Na obszarze arkusza przewa Ŝa zachodnia cyrkulacja powie- trza. Amplitudy temperatur s ą wi ększe od przeci ętnych w Polsce, lato jest długie i wczesne, zimy za ś chłodniejsze i dłu Ŝsze. Nasłonecznienie w tym rejonie szacunkowo w ci ągu roku wynosi około 120 dni i nale Ŝy do najwi ększych w Polsce, za ś zachmurzenie jest ni Ŝsze od średniego. Średnia roczna amplituda temperatury dla obszaru Garwolina wynosi około 7,5°C. Opady przewa Ŝaj ą w półroczu letnim. Suma średnich rocznych opadów z wielolecia wynosi 550 mm. Średnia liczba dni z opadem śnie Ŝnym wynosi około 40 dni. Wysoko ść pokrywy śnie Ŝnej w sezonie średnio wynosi 8 cm, a utrzymuje si ę ona średnio 55 dni. Okres wegeta- cyjny trwa od ko ńca marca do ko ńca wrze śnia i wynosi około 210 dni, a temperatura w tym okresie 14 oC (Lorenc, 2005). Na obszarze arkusza Garwolin przewa Ŝaj ą u Ŝytki zielone (około 50% powierzchni tere- nu) i grunty orne (około 30%), a lasy stanowi ą zaledwie poni Ŝej 20% pokrycia terenu. Głów- nym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, gdzieniegdzie z du Ŝym udziałem olchy i grabu. Wi ększe powierzchnie gruntów ornych skoncentrowane s ą w centrum obszaru arkusza, drobniejsze w pozostałych cz ęś ciach. Przewa Ŝaj ą gleby w klasach III–IVa. S ą to gleby bru- 4 natne, spotyka si ę równie Ŝ czarne ziemie. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego roz- przestrzenione s ą nierównomiernie i zajmuj ą tylko około 10% powierzchni arkusza Garwolin. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Garwolin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002). 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej (318.7): 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.77 – Rów- nina Kozienicka, 318.79 – Równina Garwoli ńska Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej (318.9): 318.92 – Wysoczyzna Kałuszy ńska, 318.93 – Obni- Ŝenie W ęgrowskie, 318.95 – Wysoczyzna śelechowska Wi ększe obszary ł ąk wyst ępuj ą: na zachód od miejscowo ści Wygoda, na północ i pół- nocny zachód od Kozłowa, na południe od Garwolina oraz na północny wschód od Koloni Unin. Rejon Garwolina przekształca si ę z typowo rolniczego na przemysłowo-rolniczy. Atu- tem dla rozwoju przemysłu jest blisko ść wielkiej aglomeracji warszawskiej, poło Ŝonej około 60 km na północny zachód od powiatu garwoli ńskiego. Na omawianym obszarze działaj ą 5 liczne firmy handlowe, produkcyjne i transportowe, przede wszystkim przedsi ębiorstwa z kapitałem zagranicznym. Do najwi ększych mo Ŝna zaliczy ć: fabryk ę kosmetyków „Avon Ope- rations Polska” w Garwolinie, fabryk ę opakowa ń sztucznych „Carnaudmetalbox” w Woli Rębkowskiej oraz Fabryk ę