Krzysztof A. Kuczyński WŚRÓD LUDZI I KSIĄŻEK Rozprawy - wspomnienia - wywiady Włocławek 2011 Krzysztof A. Kuczyński WŚRÓD LUDZI I KSIĄŻEK Rozprawy - wspomnienia - wywiady Włocławek 2011 WYDAWNICTWO PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ WE WŁOCŁAWKU Wśród ludzi i książek. Rozprawy – wspomnienia – wywiady Redaktor Naczelny dr Ernest Kuczyński Recenzent Prof. dr hab. Lech Kolago Uniwersytet Warszawski © Copyright by Krzysztof A. Kuczyński ISBN 978-83-60607-24-4 Złożono do druku – kwiecień 2011 Skład, druk i oprawa: Wydawnictwo PRINTPAP ul. Starorudzka 10/12, 93-418 Łódź tel. 042 645 0339, fax, 042 645 2346 e-mail: [email protected], www.printpap.pl Mojej żonie Zofii, z podziękowaniem za uśmiech i wsparcie w ciągu wielu, wielu lat... Spiis treścii Wstęp .......................................................................................................................... 9 1. W kręgu „Czarodzieja z Darmstadt” ................................................................ 11 2. Nad fenomenem przekładu literackiego Karla Dedeciusa. Próba rekonesansu .............................................................................................. 27 3. Tomik poezji stał się legendą… ........................................................................ 37 4. Kontakty Karla Dedeciusa z profesorem Kazimierzem Wyką w świetle wspomnień i korespondencji ............................................................................. 43 5. „Drogi Panie Karolu!” – z listów Egona Naganowskiego do Karla Dedeciusa ............................................................................................. 61 6. Z prac Archiwum Karla Dedeciusa w Słubicach ............................................ 85 7. Karl Dedecius i Henryk Bereska. Podobieństwa i różnice w warsztacie translatorskim ...................................................................................................... 93 8. Dwa wywiady z Karlem Dedeciusem .............................................................. 101 9. Po 43 latach ks. Prof. Bonifacy Miązek wraca do Polski ................................ 111 10. Przyjaciel w sutannie .......................................................................................... 115 11. Dwa jubileusze Księdza Infułata Bonifacego Miązka .................................... 119 12. Wychodzenie z cienia ......................................................................................... 129 13. Księga namiętności Gerharta Hauptmanna ........................................................ 139 14. Gerhart Hauptmann oraz jego kontakty z Maxem Pinkusem i Janem Kasprowiczem ....................................................................................... 147 15. Pod urokiem Gerharta Hauptmanna ............................................................... 159 16. Dawne demony ciągle nie śpią .......................................................................... 173 17. Powiernictwo Pruskie czyli krucjata na rzecz niemieckich „wypędzonych” 183 18. Spór niemiecko – litewski o archiwalia królewieckie w zbiorach wileńskiej Akademii Nauk ................................................................................ 193 19. Marcel Reich – Ranicki. Geniusz nielubiany i niepokorny ........................... 201 20. Eseistyka Henryka Bereski ................................................................................ 209 7 21. W kręgu niemiecko – śląskich zainteresowań katowickiego pisarza i krytyka Wilhelma Szewczyka ......................................................................... 215 22. Ernst Theodor Amadeus Hoffmann w Płocku ................................................ 233 23. Zakon Krzyżacki widziany oczami Ślązaka. O dramacie Josepha von Eichendorffa ............................................................. 237 24. Uroczystości jubileuszowe Profesora Stefana H. Kaszyńskiego .................. 243 25. O twórczości austriackiego polonofila i polskiego germanisty oraz ich literackiej przyjaźni .............................................................................. 245 26. Leopold Beck, przyjaciel wiedeńskich literatów ............................................ 277 27. Stefana M. Kuczyńskiego śląskie lata w służbie Klio .................................... 285 28. Moje spotkania z profesorem Michałem Cieślą .............................................. 297 29. Olga Dobijanka – Witczakowa. In memoriam ................................................ 301 30. Początki łódzkiej germanistyki ......................................................................... 305 31. Profesor Dieter Arendt z Giessen ..................................................................... 311 * * * 1. 60 lat minęło, czyli rozmowa z prof. dr. hab. Krzysztofem A. Kuczyńskim o blaskach i cieniach w zawodzie uczonego (rozm. M. Znyk) ....................... 315 2. Czy Gerhart Hauptmann w cieniu Carla? (rozm. T. Dubicki) ......................... 329 3. Spłacamy nasz dług… Rozmowa z profesorem Krzysztofem A. Kuczyńskim, redaktorem naczelnym „Rocznika Karla Dedeciusa” (rozm. S. Bąkowicz) ............................................................................................... 337 4. Moim żywiołem jest książka (rozm. K. Niemczyk) ........................................... 341 5. Tęsknię za ziemią śląską… (rozm. K. Niemczyk) ............................................... 345 8 Wstęp Jeśli przyjąć, że wybór rozproszonych prac badawczych danego uczonego w dużej mierze jest reprezentatywny dla głównych nurtów jego naukowych zain- teresowań, to niniejszy tom może być uznany za próbkę moich fascynacji literatu- rą i kulturą Niemiec i Austrii XX wieku, a także ich relacji bilateralnych z naszym krajem. Właśnie niemiecko – austriacko - polskie powinowactwa literackie są najważ- niejszym tematem przewodnim moich prac, właściwie od początków działalności na Uniwersytecie Łódzkim u progu lat 70-tych minionego stulecia. Myślę, że na wybór tego właśnie ramowego zagadnienia miało wpływ kilka czynników (o czym mówię w jednym z wywiadów zamieszczonych w książce), m.in. spę- dzenie młodych lat na wielokulturowym Dolnym Śląsku oraz „terminowanie” na początku kariery akademickiej u cenionego znawcy tematyki niemiecko-polskiej w literaturze XIX wieku profesora Arno Willa. Z czasem miałem możliwość przekonać się, że właśnie zagadnienia relacji niemiecko-polskich są niezwykle ważną komponentą ogółu prac polskiej huma- nistyki, zaś nie zawsze tematyka niemiecko-polska była (i poniekąd jest w dal- szym ciągu) najtrafniej badana i opisywana przez uczonych znad Szprewy i Renu. Ale najważniejszym chyba powodem mojego wieloletniego interesowania się literackimi powinowactwami niemiecko-polskimi było napotkanie tak kapitalne- go zagadnienia badawczego, jakim był i pozostał dla mnie tłumacz wszechczasów Karl Dedecius i jego niepowtarzalny dorobek translatorski i eseistyczny. Kolejnym blokiem zagadnieniowym z tegoż zakresu jest także wspaniała po- stać kapłana, slawisty i poety księdza profesora Bonifacego Miązka, wieloletniego pracownika naukowego Uniwersytetu Wiedeńskiego. Jest on kolejnym ogniwem kilkuwiekowego już austriacko-polskiego pogranicza kulturowego, wcześniej sygnowanego m.in. nazwiskami Tadeusza Rittnera, Otto Forst de Battaglii czy Franza Theodora Csokora. I wreszcie kultura niemieckiego Dolnego Śląska przed 1945 r., gdzie w Jeleniej Górze, już po wojnie przyszedłem na świat. I chociaż od ponad pół wieku miesz- kam w Łodzi, rzucony tam kaprysem losu wraz z rodzicami, po dziś dzień za swoją „małą ojczyznę” uważam krainę Liczyrzepy – Karkonosze, a także piękny Wrocław, do którego ciągle mi tęskno… Odzwierciedleniem mojego pochodzenia ze Śląska jest zainteresowanie literaturą niemiecko-śląską, przede wszystkim ży- ciem i twórczością Carla i Gerharta Hauptmannów. Wiele moich studiów i szkiców (nie licząc monografii) zawarłem już we wcześniejszych książkach, jak np. Prawda i mit (1990), Wielobarwność pogranicza (2001), Między Renem a Wisłą (2002), Krajobrazy pamięci (współautor, 2006) czy Od Gerharta Hauptmanna do Otto Forst de Battaglii (2006). Przeglądając jednak biblio- grafię prac z ostatnich lat stwierdziłem, że może warto niektóre z nich zebrać 9 Wstęp w postaci zwartego tomu i zaprezentować polskiemu czytelnikowi. Są to bowiem publikacje na tak interesujące niewątpliwie tematy, jak działalność Powiernictwa Pruskiego czy głośnej (niestety) Eriki Steinbach. W tomie widnieją również posta- cie Güntera Grassa i Marcela Reich-Ranickiego, a także ważne sylwetki polskiej i niemieckiej nauki i kultury, jak prof. prof. Olga Dobijanka-Witczakowa, Sven Ekdahl, Michał Cieśla czy Wilhelm Szewczyk. Pozwoliłem sobie także na zawarcie kilku bardziej osobistych tekstów, jak np. szkic o śląskich wątkach w naukowym życiorysie mojego Ojca profesora Stefana M. Kuczyńskiego, autora licznych prac o Zakonie Krzyżackim. Oprócz wspo- mnianych już koryfeuszy niemiecko-austriackiego-polskiego pogranicza jak Karl Dedecius i Bonifacy Miązek, uwagę moją poświęcam także bliskim mi kolegom – uczonym, świetnym reprezentantom germanistycznego fachu: profesorowi Diete- rowi Arendtowi z Giessen oraz profesorowi Stefanowi H. Kaszyńskiemu z Uni- wersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Temu ostatniemu uczonemu w kon- tekście cenionego pisarza i tłumacza z Wiednia Oskara Jana Tauschinskiego. W książce czytelnik odnajdzie również kilka wywiadów, zarówno przepro- wadzonych przeze mnie (z Karlem Dedeciusem), jak i z moją skromną osobą. Ta druga grupa wywiadów zdaje się być o tyle usprawiedliwiona, że właśnie w wywiadach mogłem wypowiedzieć się o wielu sprawach