AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Mihaela Anca CIUCA NEO-KLASİK REALİZM BAĞLAMINDA TÜRKİYE - ROMANYA İKİLİ İLİŞKİLERİ (1990-2015) Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Antalya, 2017 AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Mihaela Anca CIUCA NEO-KLASİK REALİZM BAĞLAMINDA TÜRKİYE - ROMANYA İKİLİ İLİŞKİLERİ (1990-2015) Danışman Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Antalya, 2017 T.C. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, Mihaela Anca CIUCA’nın bu çalışması, jürimiz tarafından Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Programı tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Prof. Dr. Şenol KANTARCI (İmza) Üye (Danışmanı) : Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖZTÜRK (İmza) Üye : Yrd. Doç. Dr. Murat KILIÇ (İmza) Tez Başlığı: ”Neo-Klasik Realizm Bağlamında Türkiye-Romanya İkili İlişkileri (1990-2015)” Onay: Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Tez Savunma Tarihi : 19/06/2017 Mezuniyet Tarihi : 26/07/2017 (İmza) Prof. Dr. Ihsan BULUT Müdür AKADEMİK BEYAN Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Neo-Klasik Realizm Bağlamında Türkiye-Romanya İkili İlişkileri (1990-2015)” adlı çalışmanın, akademik kural ve etik değerlere uygun bir biçimde tarafımca yazıldığını, yararlandığım bütün eserlerin kaynakçada gösterildiğini ve çalışma içerisinde bu eserlere atıf yapıldığını belirtir; bunu şerefimle doğrularım. (İmza) Mihaela Anca CIUCA i İ Ç İ N D E K İ L E R ŞEKİLLER LİSTESİ .......................................................................................................... iii TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................................ iv KISALTMALAR LİSTESİ ................................................................................................. v ÖZET .................................................................................................................................. vii ÖNSÖZ ................................................................................................................................ ix GİRİŞ ................................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ÇOK KUTUPLU DÜNYA DÜZENİNDE TÜRKİYE-ROMANYA İLİŞKİLER 1.1 Çok Kutuplu Dünya Düzeni ve Yeni Aktörlerin Yükselişi .......................................... 12 1.2 Türkiye ile Romanya 1990’a Kadar İlişkiler ............................................................... 16 1.2.1 Romanya’nın Komünist Rejim Dönemi ................................................................ 20 1.3 Komünizmden Demokrasiye Dönüşüm Süreci ............................................................ 22 1.3.1 İç Siyasi Durumu ................................................................................................. 22 1.3.2 Dış Politika .......................................................................................................... 24 1.4 Türk-Romen İkili İlişkilerinin Yeni Dinamikleri ......................................................... 26 1.4.1 Ekonomik ve Ticari İlişkiler ................................................................................. 27 1.4.2 Siyasi İlişkiler ...................................................................................................... 32 1.4.3 Sosyo-Kültürel İlişkiler ........................................................................................ 34 İKİNCİ BÖLÜM NEO-KLASİK REALİZM PERSPEKTİFİ AÇISINDAN TÜRKİYE VE ROMANYA’NIN DIŞ POLİTİKALARI: 1990-2015 2.1 Neo-Klasik Realizm ve Dış Politika ............................................................................ 38 2.2 Neo-klasik Realizm Perspektifinden Romanya’nın Dış Politikası: 1990-2015 ............ 40 2.2.1 Uluslararası Sistemin Yapısı ................................................................................ 41 2.2.2 Elit Konsensüs, Uyum Seviyesi ve Toplumsal Birlik Düzeyi ................................ 43 2.2.3 Liderlerin Algıları ................................................................................................ 46 ii 2.3 Neo-klasik Realizm Perspektifinden Türkiye’nin Dış Politikası: 1990 -2015 .............. 49 2.3.1 Bağımsız Değişken: Uluslararası Sistemin Yapısı................................................. 49 2.3.2 Müdahaleci Değişkenler ....................................................................................... 50 2.3.3 Sivil toplumun Türk Siyaseti Üzerindeki Etkisi .................................................... 51 2.3.4 Dış Politika Perspektifindeki Değişiklikler 2002-2015 ......................................... 52 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE- ROMANYA KARŞILIKLI DESTEKLERİ 1990-2015 3.1 Romanya’nın NATO’ya Katılım Süreci ...................................................................... 58 3.2 Türk-Romen Güvenlik İşbirliği ................................................................................... 64 3.2.1 Askeri Gücü ......................................................................................................... 64 3.2.2 Türkiye’nin Romanya'nın NATO Üyeliğine Olan Desteği ................................. 66 3.2.3 Ortak Bölgesel Girişimler ..................................................................................... 71 3.3 Romanya’nın Avrupa Birliği’ne Giriş Süreci .............................................................. 73 3.3.1 Romanya’nın Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Yönelik Desteği ................... 75 3.4 Karadeniz’de Önemli Jeopolitik Aktörler .................................................................... 79 3.4.1 Avrupa Birliği ...................................................................................................... 81 3.4.2 NATO .................................................................................................................. 83 3.4.3 Rusya Federasyonu .............................................................................................. 84 3.4.4 Türkiye ................................................................................................................ 86 3.5 Karadeniz’de Bölgesel Jeopolitik Aktör Olarak Romanya'nın Rolü ............................. 87 3.6 Karadeniz’de Değişen Güç Dengelerinin Önemi ......................................................... 89 3.7 İşbirliğindeki Başlıca Sorunlar .................................................................................... 91 SONUÇ ............................................................................................................................... 94 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 98 ÖZGEÇMİŞ ..................................................................................................................... 115 iii ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1 Romanya'nın Türkiye'den İthal Ettiği Ürünler...........................................................29 Şekil 1.2 Romanya’nın Türkiye’ye İhraç Ettiği Ürünler.........................................................29 Şekil 3.1 Türkiye-Romanya Askeri Savaş Teknolojisi.............................................................66 iv TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1 Büyük Ekonomiler için IMF Büyüme Projeksiyonları.............................................14 Tablo 1.2 Türkiye-Romanya Dış Ticaret Değerleri 1991-2015 ……………..…………........28 Tablo 1.3 Romanya’ya Yapılan İhracatta Fasıllar....................................................................30 Tablo 2.1 Romanya’da Siyasi Değişiklikler.............................................................................44 Tablo 3.1 Dünyanın en Büyük Ordularının Sıralaması 2014....................................................65 Tablo 3.2 Türkiye –Romanya Askeri Antlaşmaları..................................................................70 v KISALTMALAR LİSTESİ AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AGİT Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı AGSP Avrupa Güvenlik Savunma Politikası BAB Batı Avrupa Birliği BİOEM Barış İçin Ortaklık Projesi BLACKSEAFOR Karadeniz Deniz İş Birliği Görev Grubu BM Birleşmiş Milletler BO Barış İçin Ortaklık BOEM Barış İçin Ortaklık Eğitim Merkezi BRİKS Brezilya, Rusya Federasyonu, Hindistan Çin ve Güney Afrika BTE Bakü Tiflis Erzurum (Doğalgaz Boru Hattı) CEECs Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri (Central and East European Countries) ÇHC Çin Halk Cumhuriyeti DEIK Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu DTO Dünya Ticaret Örgütü FSN Popülist Ulusal Kurtuluş Cephesi GSYH Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü (Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova) KEI Karadeniz Ekonomik İşbirliği KFOR Kosova Barış Gücü MAK Muharebe Arama Kurtarma MPFSEE Güney Doğu Avrupa Çok Uluslu Barış Kuvveti (Multinational Peace Force Southeast Europe) NATO Kuzey Atlantik İttifakı (North Atlantic Treaty Organisation) NSF Milli Kurtuluş Örgütü (National Salvation Front) PCR Romen Komünist Partisi (Partidul Comunist Roman) PD Romanya Demokrat Partisi PEOP Köstence-Trieste -Pan-Avrupa Petrol Boru Hattı PfP Barış için Ortaklık (Partnership for Peace) vi PNL Milli Demokrat Parti PRM Büyük Romanya Partisi PSD Romanya Sosyal Demokrat Partisi PSM Sosyalist İşçi Partisi PUR Romanya Humanist Partisi RF Rusya Federasyonu RG Resmi Gazete RO Romanya SEDM Güney Doğu Avrupa Savunma Bakanları SETA Siyasi, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Vakfı SRI Romanya İstihbarat Servisi SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği STA Serbest Ticaret Anlaşması