AAuuddyytt ttuurryyssttyycczznnyy rreeggiioonnuu pprrzzyyggrraanniicczznneeggoo EEuurroorreeggiioonnuu NNiieemmeenn (Pojjeziierze Suwallsko- Augustowskiie ii Ziiemiia Sejjneńska) Opracowanie dofinansowane ze środków Departamentu Turystyki MINISTERSTWA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ 2003/2004 Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna Polska Agencja Rozwoju Turystyki Audyt Turystyczny regionu przygranicznego Euroregionu Niemen - Pojezierze Suwalsko-Augustowskie i Ziemia Sejneńska „Audyt turystyczny” został przygotowany przez zespół Krajowej Markowej Infrastruktury Turystycznej, pod kierownictwem Tomasza Majki, w składzie: 1. Jacek Debis 2. Adam Mikołajczyk 3. Patrycja Janiszewska 4. Katarzyna Wyszogrodzka 5. Joanna Grudzińska 6. Magda Wawrowska 7. Wojciech Batura (ekspert zewnętrzny PART) Dokument powstał także dzięki uwagom i opniom ekspertów zewnętrznych (M. Ambrosiewicza, J. Brzozowskiego, T. Chuchnowskiego, A. Gregoruka, St. Buchowskiego, Luboszy Wesołowskiej, Teresy Świrupskiej), pracownikom SIRT: prezes Elżbiecie Niedziejko i koordynatorowi projektu ze strony SIRT Juliuszowi Zubkiewiczowi oraz przedstawicielowi PROT – dr Grzegorzowi Chocianowi. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. istnieje na polskim rynku inwestycji turystycznych od roku 1993. Celem Spółki jest pomoc w tworzeniu i realizacji projektów wspierających rozwój infrastruktury turystycznej w Polsce. W ramach PART S.A. powstał program Krajowej Markowej Infrastruktury Turystycznej (KMIT). Głównym celem programu KMIT jest koordynowanie prawidłowego rozwoju i współtworzenie krajowej markowej infrastruktury turystycznej. Program swoim zasięgiem obejmuje zarówno inwestycje w gminach, regionach jak i ogólnokrajowe inicjatywy proturystyczne. Z pakietu usług KMIT wyodrębniono specjalną ofertę skierowaną do samorządów i władz lokalnych o nazwie „Atrakcyjny Region”. Program ten ma służyć wykreowaniu silnych marek regionów poprzez wykorzystanie i podkreślenie charakterystycznych walorów naturalnych oraz wybranych atrakcji turystycznych. Dzięki skutecznemu i efektywnemu markowaniu objęte programem regiony, będą mogły zaistnieć nie tylko na polskiej, ale i na europejskiej mapie turystycznej. Zapraszamy do współpracy Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. ul. Stawki 2, 00–193 Warszawa tel. (0 22) 860 67 79/80 fax. (0 22) 860 67 82 2 Audyt Turystyczny regionu przygranicznego Euroregionu Niemen - Pojezierze Suwalsko-Augustowskie i Ziemia Sejneńska Spis treści 3 METODOLOGIA ...................................................................... 5 3.2. WYDZIELENIE ANALIZOWANEGO REGIONU ................................... 5 4 UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI .............. 12 4.2. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE ............................................... 12 4.3. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE .............................................. 16 5 ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA REGIONU ............... 20 5.2. WALORY NATURALNE ................................................................. 20 5.3. WALORY I ATRAKCJE HISTORYCZNO-KULTUROWE ...................... 36 5.4. DOMINUJĄCE FORMY TURYSTYKI Z WYSZCZEGÓLNIENIEM GŁÓWNYCH OŚRODKÓW TURYSTYCZNYCH .................................. 46 5.5. DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA .................................................. 50 5.6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I STAN OCHRONY ŚRODOWISKA ............................................................................... 56 5.7. WNIOSKI ..................................................................................... 59 6 STAN ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO ..... 61 6.2. BAZA NOCLEGOWA ..................................................................... 61 6.3. BAZA GASTRONOMICZNA ............................................................ 74 6.4. SZLAKI TURYSTYCZNE ................................................................ 78 6.5. BAZA TOWARZYSZĄCA .............................................................. 104 6.6. WNIOSKI ................................................................................... 117 7 RUCH TURYSTYCZNY I DOMINUJĄCE FORMY TURYSTYKI .......................................................................... 119 7.2. TRENDY W TURYSTYCE ............................................................. 119 7.3. CHARAKTERYSTYKA RUCHU TURYSTYCZNEGO W REGIONIE ..... 123 7.4. DOMINUJĄCE FORMY TURYSTYKI .............................................. 125 7.5. WNIOSKI ................................................................................... 137 8 ZAPLECZE INSTYTUCJONALNO- ORGANIZACYJNE............................................................... 138 8.2. SAMORZĄDY BRANŻY TURYSTYCZNEJ ....................................... 138 8.3. PRZEDSIĘBIORSTWA TURYSTYCZNE I INNE JEDNOSTKI .............. 141 8.4. SYSTEM INFORMACJI TURYSTYCZNEJ ........................................ 146 8.5. ZATRUDNIENIE, KWALIFIKACJE I KSZTAŁCENIE KADR DLA TURYSTYKI ................................................................................ 151 8.6. WNIOSKI ................................................................................... 153 9 AKTYWNOŚĆ MARKETINGOWA W ZAKRESIE TURYSTYKI .......................................................................... 154 9.2. ORGANIZACJA PROMOCJI ........................................................... 154 9.3. ELEMENTY PROMOCJI ................................................................ 156 9.4. WNIOSKI ................................................................................... 165 10 ANALIZA S.W.O.T. .............................................................. 166 3 Audyt Turystyczny regionu przygranicznego Euroregionu Niemen - Pojezierze Suwalsko-Augustowskie i Ziemia Sejneńska 10.2. ANALIZA SILNYCH I SŁABYCH STRON ANALIZOWANEGO OBSZARU W ZAKRESIE ROZWOJU TURYSTYKI............................. 167 10.3. ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ ANALIZOWANEGO OBSZARU W ZAKRESIE ROZWOJU TURYSTYKI ............................................ 169 11 ZAŁĄCZNIKI ........................................................................ 172 11.2. BIBLIOGRAFIA ........................................................................... 172 4 Audyt Turystyczny regionu przygranicznego Euroregionu Niemen - Pojezierze Suwalsko-Augustowskie i Ziemia Sejneńska 3 Metodologia Turystyka jest jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarki. Dążąc do rozwoju gospodarczego wiele krajów, prowincji i regionów rozwinęło markowe programy rozwoju turystyki. Podstawą do generowania takich działań jest wyznaczenie obszaru oraz zbadanie jego potencjału turystycznego. Obecnie rozwój turystyki następuje głównie w obszarach turystycznych, charakteryzujących się dużymi walorami środowiska geograficznego i kulturowego. Aby jednak z obszaru atrakcyjnego turystycznie stworzyć tzw. strefę rekreacyjną - miejsce pobytu turysty, z jego walorami geograficznymi i kulturowymi, ale także świadczonymi usługami, muszą nastąpić odpowiednie inwestycje infrastrukturalne. Szacuje się, że takie zintegrowane strefy rekreacyjne będą głównym motorem dla popytu turystycznego w XXI w. – popytu w znacznej części europejskiego.1 Audyt turystyczny ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie, czy analizowany obszar – w tym przypadku Pojezierze Suwalsko-Augustowskie i Ziemia Sejneńska jest wystarczająco atrakcyjny pod względem występujących na nim walorów naturalnych i antropogenicznych, by w przyszłości stać się „strefą rekreacyjną”. Wnioski przedstawione w niniejszym opracowaniu oparte są na: 1) analizie walorów naturalnych obszaru; 2) analizie walorów antropogenicznych ze szczególnym uwzględnieniem walorów etnograficznych i historycznych; 3) ocenie stanu ochrony środowiska; 4) ocenie dostępności komunikacyjnej Regionu, z uwzględnieniem napływu turystów z głównych obszarów zbytu, w tym turystów zagranicznych; 5) analizie istniejącej infrastruktury turystycznej i paraturystycznej. W opracowaniu wykorzystano informacje pozyskane przez konsultantów PART korzystających z następujących źródeł i metod: 1) analizy źródeł wtórnych na podstawie publikacji i opracowań historycznych, folderów turystycznych, stron internetowych strategii rozwoju województwa podlaskiego, ankiet PART i opracowań SIRT, danych IT; 2) wywiadów pogłębionych z turystami, gestorami bazy turystycznej, przedstawicielami poszczególnych gmin; 3) wizji lokalnych, połączonych z metodą ekspercką. Dokładny wykaz materiałów znajduje się w załączniku 1. 3.2. Wydzielenie analizowanego regionu Analizowany obszar Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego i Ziemi Sejneńskiej jest częścią Euroregionu Niemen i położony jest w północno-wschodniej części Polski 1 J. Kołodziejski, Hipoteza kształtowanie polityki przestrzennej państwa, CVP, Warszawa 1998 r. 5 Audyt Turystyczny regionu przygranicznego Euroregionu Niemen - Pojezierze Suwalsko-Augustowskie i Ziemia Sejneńska (rysunek 1). W dalszej części opracowania obszar ten będzie nazywany Regionem lub Suwalszczyzną2. Rysunek 1. Położenie analizowanego obszaru Warszawa Euroregion Niemen Gdańsk Szczecin Białystok Poznań Warszawa Wrocław Kraków Źródło: Opracowanie własne PART S.A. W skład wydzielonego obszaru objętego analizą wchodzą 4 powiaty położone w województwie podlaskim: powiat suwalski - gmina Suwałki - gmina Bakałarzewo - gmina Filipów - gmina Jeleniewo - gmina Przerośl - gmina Raczki - gmina Rutka-Tartak - gmina Szypliszki - gmina Wiżajny powiat augustowski - gmina Augustów - gmina Bargłów Kościelny 2 Patrz strona 8 6 Audyt Turystyczny regionu przygranicznego Euroregionu Niemen - Pojezierze Suwalsko-Augustowskie i Ziemia Sejneńska - gmina Lipsk - gmina Nowinka - gmina Płaska - gmina Sztabin powiat sejneński