LA SALIDA AL MAR Diplomatieke onderhandelingen tussen Chili en Bolivia over de Boliviaanse maritieme aspiratie (1879-1979) Roel van Engelen MA Internationale Betrekkingen in Historisch Perspectief Universiteit Utrecht juli 2007 LA SALIDA AL MAR Diplomatieke onderhandelingen tussen Chili en Bolivia over de Boliviaanse maritieme aspiratie (1879-1979) Roel van Engelen Masterscriptie Internationale Betrekkingen in Historisch Perspectief Studentnummer 0111198 [email protected] Begeleider: Dr. R.E.M. van Vuurde Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit Utrecht juli 2007 1 Inhoudsopgave Voorwoord............................................................................................................................................ 4 1. Inleiding............................................................................................................................................ 6 1.1. Anti-Chileense sentimenten in de Boliviaanse ‘Gasoorlog’.............................................. 6 1.2 Onderwerp en probleemstelling van het onderzoek.......................................................... 7 1.3 Literatuur .................................................................................................................................. 8 1.4 Opzet en indeling van de scriptie.......................................................................................... 9 2. Geschiedenis van de Boliviaanse insluiting (1810-1884) ....................................................... 11 2.1 Inleiding .................................................................................................................................. 11 2.2 Oorsprong van grensconflicten in Latijns Amerika.......................................................... 11 2.3 Het vaststellen van de grenzen rondom de Despoblado de Atacama ................................ 12 2.4 Ontdekking van de rijkdommen van Atacama; rivaliteit over de grens ....................... 15 2.5 De aanleiding van het conflict.............................................................................................. 18 2.6 De oorlog................................................................................................................................. 19 2.7 Legitieme interventie of expansionistische campagne? ................................................... 22 3. De moeizame weg naar de vrede (1884-1904)........................................................................... 26 3.1 Inleiding .................................................................................................................................. 26 3.2 Eerste Boliviaanse pogingen om een einde te maken aan de geografische insluiting. 26 3.3 De akkoorden van 1895: voor het eerst dicht bij een uitweg naar zee ........................... 28 3.4 De Vrede van 1904: formeel einde van de Boliviaanse maritieme aspiratie ................. 34 4. Tussen de Vrede en het Verdrag van Lima (1904-1929) ......................................................... 41 4.1 Inleiding .................................................................................................................................. 41 4.2 De latente Boliviaanse onvrede over de insluiting............................................................ 41 4.3 De Boliviaanse petitie in de Volkenbond, 1920-1921 ........................................................ 43 4.4 Opnieuw uitzicht op zee: het voorstel van Kellogg, 1926................................................ 46 4.5 Het Verdrag van Lima: de Boliviaanse insluiting verzegeld........................................... 53 2 5. De Boliviaanse corridor en de Lauca-crisis (1947-1962) ......................................................... 55 5.1 Inleiding .................................................................................................................................. 55 5.2 De periode 1929-1945: minder aandacht voor de maritieme kwestie ............................ 55 5.3 De onderhandelingen over de Boliviaanse corridor (1947-1951).................................... 57 5.4 De Lauca-crisis (1962-1963)................................................................................................... 66 6. De Omhelzing van Charaña en de OAS (1975-1979) .............................................................. 71 6.1 Inleiding .................................................................................................................................. 71 6.2 De jaren 1962-1974: mislukte Chileense toenaderingen ................................................... 71 6.3 De staatsgreep van Pinochet: nieuwe toenadering tot Bolivia........................................ 72 6.4 Onderhandelingen over een Boliviaanse uitweg naar zee, 1975-1978 ........................... 73 6.5 De resolutie van de OAS, 1979............................................................................................. 84 7. Conclusie......................................................................................................................................... 87 7.1 Inleiding .................................................................................................................................. 87 7.2 Terugblik: vier momenten van toenadering en kansen op een oplossing..................... 88 7.3 Diverse obstakels voor Chileens-Boliviaanse toenadering .............................................. 89 7.4 Slotopmerkingen.................................................................................................................... 98 8. Epiloog. Een blik op de toekomst ............................................................................................ 100 Overzicht van geraadpleegde werken......................................................................................... 106 Interviews, conferenties en toespraken ...................................................................................... 110 3 Voorwoord “¡Antofagáh…ta! ¡Antofagáh…ta!” Met een zwaar accent van de Chileense hoofdstad kondigt de steward in de nachtbus uit Santiago om kwart voor zeven ‘s ochtends aan dat we ons overstapstation bereikt hebben. Slaperig wrijven we onze ogen uit. De bus is gestopt in een drukke chaotische terminal die in niets doet denken aan het schone, georganiseerde centrale busstation van Santiago dat we gistermiddag verlieten. We zijn aangekomen in het voormalige Boliviaanse kustgebied. De gloednieuwe en onberispelijke asfaltweg van Antofagasta naar Calama voert door een landschap dat hemelsbreed verschilt met de omgeving die we bij het laatste daglicht van gisteren aan ons voorbij zagen trekken. De groene heuvels en weiden van de Centrale Vallei van Chili hebben plaatsgemaakt voor een dorre woestijn, een uitgestrekte zandvlakte. Opvallend is het grote aantal vervallen en in onbruik geraakte spoorlijnen; ontelbare onbewaakte overwegen verraden een verstreken tijdperk van grote economische activiteit in dit gebied. Wat de omgeving betreft heeft dit gebied niets gemeen met de rest van Chili; ook verschilt het sterk met de hoogvlakten en tropische regenwouden die het tegenwoordige Bolivia kenmerken. Het land is desolaat en droog en lijkt nergens bij te horen. De bus raast verder over de stoffige vlakte en ik verbaas me over het feit dat juist dit gebied al meer dan een eeuw het onderwerp is van zo veel politieke spanningen, van een slepende kwestie tussen drie landen die nog altijd niet is opgelost. Voor u ligt mijn afstudeerscriptie, een historisch overzicht van de diplomatieke onderhandelingen tussen Chili en Bolivia over de Boliviaanse maritieme aspiratie. Deze scriptie is het resultaat van een onderzoek dat in het najaar van 2006 begon in Santiago de Chile. Tijdens mijn stage bij de Nederlandse ambassade in de Chileense hoofdstad en mijn aansluitende rondreis door de regio waarop dit onderzoek betrekking heeft, heb ik me uitgebreid kunnen oriënteren op het onderwerp van mijn onderzoek. Terug in Nederland heb ik enkele maanden literatuuronderzoek verricht, waarvan deze scriptie het eindproduct is. Met het afronden van mijn scriptie komt een einde aan een periode van intensief onderzoek, die niet altijd even aangenaam was maar waarop ik toch met een tevreden gevoel kan terugkijken. Tevens vormt deze scriptie de afronding van mijn masteropleiding Internationale Betrekkingen in Historisch Perspectief aan de Universiteit Utrecht. Deze master, in combinatie met de voorafgaande bacheloropleiding Taal- en Cultuurstudies, 4 markeert een belangrijke periode in mijn leven waarin ik veel geleerd heb en waarin ik langzaam maar zeker heb ontdekt waar mijn werkelijke interesses liggen. Graag richt ik een woord van dank tot de mensen die op verschillende manieren een bijdrage hebben geleverd aan het proces van totstandkoming van deze scriptie. Zonder de medewerking van deze personen had het eindresultaat van mijn onderzoek er zonder twijfel heel anders uit gezien. Allereerst dank ik Hero de Boer, ambassadeur van Nederland in Chili, voor de inspiratie en motivatie die hij in me heeft losgemaakt en voor zijn suggesties om mijn stukken leesbaarder te maken. Daarnaast dank ik tweede ambassadesecretaris Edo Driessen en de ambassade in Santiago in het algemeen voor het bieden van de mogelijkheid me op het onderwerp te oriënteren. In Santiago ben ik verder dank verschuldigd aan José Miguel Capdevila, José Rodríguez Elizondo, Joaquín Fermandois, Claudio Garrido en Sergio Villalobos, voor hun bereidheid tot het geven van interviews en hun uitgebreide visies