Autorzy: Halina Klimczak – rozdziały I, II, VI; Halina Klimczak, Katarzyna Galant, Marta K=ciak – rozdział III; Halina Klimczak, Katarzyna Galant – rozdział IV; Ewa Krzywicka-Blum, Halina Klimczak, Andrzej Klimczak – rozdział V Opiniodawca prof. dr hab. Janusz Gołaski Redaktor merytoryczny dr hab. inb. Andrzej Borkowski Opracowanie redakcyjne dr Ewa Jaworska Korekta: mgr Elbbieta Winiarska-Grabosz, Janina Szydłowska Łamanie Teresa Alicja Chmura Projekt okładki Stanisław Rogowski Publikacja finansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wybszego Grant badawczy nr 4 T12E 021 28 Monografie LIII © Copyright by Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław 2008 ISBN 978-83-60574-25-6 WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU Redaktor Naczelny – prof. dr hab. Andrzej Kotecki ul. Sopocka 23, 50–344 Wrocław, tel. 071 328–12–77 e-mail: [email protected] Nakład 100 + 16 egz. Ark. druk. 9,75 Druk i oprawa: Wydawnictwo Tekst Sp. z o.o. ul. Kossaka 72, 85-307 Bydgoszcz SPIS TREUCI WstBp (Halina Klimczak) ..................................................................................................... 7 1. Charakterystyka warunków gospodarowania w województwie dolnoVl=skim (Halina Klimczak) ..................................................................................................... 9 1.1. Podział na regiony funkcjonalne i fizjograficzny ........................................................... 9 1.2. Warunki przyrodnicze i społeczne produkcji rolniczej ................................................ 11 1.2.1. Ukształtowanie terenu ..........................................................................................11 1.2.2. Gleby ..................................................................................................................12 1.2.3. Klimat .................................................................................................................12 1.2.4. Rolnictwo ............................................................................................................13 1.2.5. Charakterystyka demograficzna ............................................................................16 2. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (Halina Klimczak) .................................................................................................. 18 2.1. WstBp ........................................................................................................................... 18 2.2. Kryteria delimitacji ONW w Polsce ............................................................................. 19 2.3. Charakterystyka rozmieszczenia ONW na tle wybranych warunków Vrodowiskowych ........................................................................................................... 22 3. Opracowanie załobeL GIS dla inwentaryzacji i analizy rozmieszczenia zjawisk niekorzystnych dla rozwoju rolnictwa (Halina Klimczak, Katarzyna Galant, Marta K=ciak) ........................................... 29 3.1. Zakres informacyjny i dobór jednostek odniesienia systemu GIS ................................ 29 3.2. _ródła danych............................................................................................................... 31 3.3. Koncepcyjny i logiczny model danych ........................................................................ 32 4. Modelowanie kartograficzne w ocenie struktury przestrzennej elementów Vrodowiska dla potrzeb ONW (Halina Klimczak, Katarzyna Galant) ................................................................... 53 4.1. Przedmiot i zakres badaL struktury przestrzennej ........................................................ 53 4.2. Zastosowanie kartogramu dazymetrycznego do oceny zmiennoVci przestrzennej zjawisk ................................................................................................... 57 4.3. Zastosowanie analizy obrazu do wyznaczenia typów układów przestrzennych.............................................................................................................. 60 4.4. Entropia wzglBdna jako narzBdzie analizy zróbnicowania przestrzennego wybranych zjawisk ....................................................................................................... 74 4.5. Zastosowanie geometrii fraktalnej do modelowania kartograficznego struktury przestrzennej wybranych cech Vrodowiska przyrodniczego .......................... 82 4.6. Wielowska`nikowe analizy przestrzenne w studiach rozkładu zjawisk ....................... 92 5 5. Zastosowanie taksonomii w ocenie zmiennoVci warunków gospodarowania (Ewa Krzywicka-Blum, Halina Klimczak, Andrzej Klimczak) ............................. 96 5.1. WstBp ........................................................................................................................... 96 5.2. Zakres badaL, załobenia metodyczne ........................................................................... 97 5.2.1. Model I ................................................................................................................98 5.2.2. Model II ........................................................................................................... 101 5.3. Analiza obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego ....................................... 106 5.3.1. Model IA .......................................................................................................... 106 5.3.1.1. Zastosowanie taksonomii metod= Warda do charakterystyki przydatnoVci rolniczej obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego (model IA) .................................................................... 107 5.3.1.2. Zastosowanie taksonomii wrocławskiej do charakterystyki przydatnoVci rolniczej obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego (model IA) .................................................................... 113 5.3.1.3. Ocena efektywnoVci metod .................................................................... 115 5.3.2. Model IIA ......................................................................................................... 116 5.3.2.1. Model IIA, IID: porównanie wyników typologicznego rozkładu dla 133 gmin, metod= Warda z rozkładem według modelu IA ................................................................................ 118 5.3.3. Zastosowanie metody taksonomii wrocławskiej w analizie przydatnoVci rolniczej wiejskich obszarów województwa dolnoVl=skiego, warianty IB i IC ................................................................................................ 121 5.4. Analiza przydatnoVci rolniczej nizinnych obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego, połobonych ponibej 500 m. n.p.m. ............................. 124 5.5. Analiza przydatnoVci rolniczej nizinnych obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego, połobonych ponibej 350 m. n.p.m. ............................. 126 5.5.1. Zastosowanie taksonomii do okreVlenia warunków produkcji rolnej nizinnych obszarów województwa dolnoVl=skiego – modele IA – IID .................. 127 5.5.2. Zastosowanie taksonomii do okreVlenia przydatnoVci rolniczej nizinnych obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego – modele zorientowane na znaczenie cech ludnoVciowych IIB i IB .......................................................... 129 5.5.3. Zastosowanie taksonomii do okreVlenia przydatnoVci rolniczej nizinnych obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego – modele zorientowane na znaczenie cech gospodarczych IIC i IC ..................................... 131 5.5.4. Zastosowanie taksonomii do okreVlenia przydatnoVci rolniczej nizinnych obszarów wiejskich województwa dolnoVl=skiego – modele zorientowane na znaczenie cech naturalnych IID i ID ......................................... 132 5.6. Wnioski koLcowe ....................................................................................................... 134 6. Podsumowanie (Halina Klimczak) ................................................................................................. 135 7. Literatura .............................................................................................................. 138 Zał=czniki .................................................................................................................... 145 6 WSTAP W studiach rozkładu przestrzennego: zjawisk, grup obiektów, wybranych cech jakoVciowych i iloVciowych, tworz=cych splot lokalnych warunków gospodarowania, wabn= rolB odgrywaj= róbnego typu ujBcia obrazowe. Speniaj= one funkcjB – nie tylko inwentaryzacji badanych zjawisk i mobliwoVci analizy wizualnej ich układu przestrzen- nego, ale stanowi= takbe materiał `ródłowy do iloVciowych charakterystyk tych ukła- dów, dla których z kolei mobna opracowa4 pochodne modele równieb w postaci map. Taki sposób prezentacji jest w badaniach struktury przestrzennej zjawisk bardzo wabny poznawczo, a równoczeVnie zrozumiały dla odbiorcy. TB właVnie metodykB zastosowano do rozpoznania i scharakteryzowania warun- ków gospodarowania na obszarach wiejskich i czBVciach wiejskich gmin miejsko- -wiejskich w województwie dolnoVl=skim. Rozpoznanie warunków Vrodowiskowych dotyczy nie tylko elementów naturalnych Vrodowiska, ale teb społeczno-ekono- micznych. Uwarunkowania te były podstaw= opracowania systemu delimitacji jednostek podziału administracyjnego (gmin i obrBbów ewidencyjnych) na obszarach wiejskich do „obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania” (ONW). Prowadzone obec- nie działania, z wykorzystaniem pomocy finansowej Unii Europejskiej, maj= na celu wyrównanie szans rozwoju tych obszarów. Badaniami objBto 133