T.C BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI OSMANLI’DA YALANCI ŞAHİTLİK VE 1872 (1289) TARİHLİ TEZKİYE MAZBATA DEFTERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Arzu ÇATALKAYA Tez Danışmanı Doç. Dr. İlhami YURDAKUL Bilecik, 2017 10088859 T.C BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI OSMANLI’DA YALANCI ŞAHİTLİK VE 1872 (1289) TARİHLİ TEZKİYE MAZBATA DEFTERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Arzu ÇATALKAYA Tez Danışmanı Doç. Dr. İlhami YURDAKUL Bilecik, 2017 10088859 BEYAN “Osmanlı’da yalancı şahitlik ve 1872 (1289)” tarihli tezkiye mazbata defteri adlı yüksek lisans tezinin hazırlık ve yazımı sırasında bilimsel ahlak kurallarına uyduğumu, başkalarının eserlerinden yararlandığım bölümlerde bilimsel kurallara uygun olarak atıfta bulunduğumu, kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, tezi her hangi bir kısmını Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi veya başka bir üniversitede ki başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyân ederim. Arzu ÇATALKAYA 11.07.2017 ÖN SÖZ Osmanlı devleti 600 yılı aşkın bir süre hüküm sürmüş tarihe adını altın harflerle kazımış, bir cihan devletidir. Osmanlı devleti kendine özgü teşkilatını kurmuş, Türk tarihi, kültürü, gelenek ve göreneklerini içinde barındıran bir devlettir. Geçmişini bilmeyen, bugününü anlamlandıramaz ve geleceğe yön veremez. Bu bağlamda bir kültür ve medeniyetin inşası için en önemli unsur “dil” ve o dille yazılan ana kaynaklar olacaktır. Tarihçi bir toplumun dili hakkında bilgi edinmeden o toplum hakkında gerçekçi bilgilere ulaşamayacaktır, ulaşsa bile orijinal araştırmalar ortaya çıkmayacaktır. Bundan dolayı Türk tarih yazımında henüz yeterince izah edilmemiş bir konu olan huzûr murafaa davalarında yalancı şahitlik ve tezkiye belgelerini konu alan bir ana kaynağın değerlendirilmesini tez olarak hazırlamaya karar verdik. Tezimiz Osmanlıca transkriripti üzerine yapılmış bir çalışma olup transkripti yapılan defterimizin yazı türü “Ta’lik” yazı türüdür. Bu çalışma Osmanlı Türkçesi’ni geliştirmeme olanak sağlamasının yanı sıra Osmanlı ilmiye sınıfı, Osmanlı idari düzeni, sosyal ve iktisadi yaşamına dair bilgiler edinmemide sağlamıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin hukuk düzeni ve bu devletin asırlar boyunca nasıl ayakta kalmasını sağlayan mükemmel bir sistem oluşturduğunu görmemde de etkili olmuştur. Bu çalışmaya başladığım ilk günden itibaren benden her türlü yardımını esirgemeyen ve çalışmamın her aşamasında yanımda olan engin bilgi birikimi ve büyük deneyimleriyle bana yol gösteren hocam Doç. Dr. İlhami Yurdakul’a ve bu çalışmaları yaparken benim her zaman yanımda olan, maddi manevi desteğini esirgemeyen aileme teşekkürlerimi bir borç bilirim. Arzu ÇATALKAYA 11.07.2017 i ÖZET Bu çalışmada birinci el kaynaklar ele alınarak Osmanlı ilmiye teşkilatının en önemli unsurlarından biri olan şeyhülislamın huzûrunda görülen davaların bulunduğu bir “tezkiye defteri”nin transkripsiyonu yapılmıştır. Bu metnin ışığında görülen davaların içerikleri, mahkemede bulunan görevliler, şahitlerin meslekleri, şahitlerin davalara göre gizli veya açık şahitlikleri gibi konular ele alınarak detaylı bir araştırma yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Huzûr Murafaası, Şahitlik, İlmiye Teşkilatı, Şeyhülislam, Tezkiye ii ABSTRACT In this study, the transcription of a “tezkiye defteri” that includes the cases which were prosecuted before the Şeyhülislam, who was one of the most important members of the Ulema class are examined. This research also contains a detailed investigation of case records, court officers, occupations of witnesses, public or confidential testimonies accordîng to cases etc. Key words: Huzûr Murafaa, testimony, Ulema Class, şeyhülislam, tezkiya. iii İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ......................................................................................................................................... i ÖZET ............................................................................................................................................ ii ABSTRACT ................................................................................................................................ iii GİRİŞ ........................................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ŞEYHÜLİSLAMLIK VE HUZUR MURAFAASI 1.1 ŞEYHÜLİSLAMLIK MAKAMINDA GÖRÜLEN HUZÛR MURAFAASI DAVALARI .. 4 1.2 HUZÛR MURAFAASI DEFTERİNİN MUHTEVASI VE GÖRÜLEN DAVALAR ........... 8 1.3 HUZÛR MURAFASINDA BULUNAN GÖREVLİLER .................................................... 12 İKİNCİ BÖLÜM ŞAHİTLİK 2.1 ŞAHİTLER İÇİN HAZIRLANAN TEZKİYE BELGESİ .................................................... 16 2.2 YARGIDA ŞAHİTLİK ......................................................................................................... 19 2.3 ADİL VEYA YALANCI ŞAHİTLİK ................................................................................... 23 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM METİN 3.1 TEZKİYE MAZBATA DEFTERİ ÖZET TABLOSU ......................................................... 29 3.2 OSMANLI’DA YALANCI ŞAHİTLİK VE 1872 (1289) TARİHLİ TEZKİYE MAZBATA DEFTERİ .................................................................................................................................... 40 SONUÇ ..................................................................................................................................... 172 KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 174 EKLER ..................................................................................................................................... 177 Transkripsiyon Alfabesi Elif ا Be ب Pe پ Te ت Se ث Cim ج Çim چ Ha ح Hı خ Dal د Zel ذ Re ر Ze ز Je ژ Sin س Şın ش Sat ص Dat ض Tı ط Zı ظ Ayın ع Gayın غ Fe ف Kaf ق Kef ك Lam ل Mim م Nun ن Vav و He ه Lamelif ﻻ Ye ى GİRİŞ Hukuk; toplum içerisinde yaşayan insanların birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü kullanmasını sağlayan kurallar bütünüdür. Hukuk, ilkçağdan günümüze kadar hemen hemen her toplumun kullandığı bir yasa düzenidir. Osmanlı Devleti’de kendi hukuk sistemini oluşturmuş ve bu hukuk sistemini uygulamış idi. Osmanlı hukuk sistemi şer’î, örfi ve cemaatler hukuku olarak üçe ayrılmakta idi. Osmanlı hukuku, onun asırlar boyunca ayakta kalmasını sağlamıştır. Padişahlar bile, hukukun önünde boyun eğmişlerdir. Adalete verilen bu ehemmiyet, Osmanlı Devleti’nin her zaman çağdaşlarından bir adım önde olmasını sağlamıştır. Diğer dinlere mensup halk bile Osmanlı Devleti’nin bu hoşgörüsü içerisinde huzûr içinde yaşamıştır. Adalete bu denli önem verilen bir devletin hukuk sistemini incelemek aslında o devletin nasıl var olduğunu ve yüzyıllar boyu nasıl ayakta kaldığını öğrenmemizi sağlayacaktır. Bu çalışmada Osmanlı devleti’ni daha iyi anlamak ve onun hukuk sisteminin ne denli ince detaylar ile işlendiğini görmek maksadıyla 1872 (1289) tarihli tezkiye mazbata defterinin transkripsiyonu yapıldı ve şeyhülislam huzûrunda görüşülen davaların değerlendirilmesi üzerinde duruldu. Osmanlı’da şeyhülislam huzurunda görülen huzur murafaa davaları henüz tarihçiler ve araştırmacılar tarafından pek fazla gün yüzüne çıkarılmamıştır. Buradan yola çıkarak huzur murafaa davaları üzerine bir çalışma yapılmıştır. Osmanlı devleti’nde mahkemelerin nasıl işlediğini, mahkemelerde verilen kararları, mahkemelerde uygulanan cezaları ve mahkeme huzûruna çıkarılan şahitlerin hukuk sistemi içerisindeki önemini, incelemeden Osmanlı Devleti’nin siyasi idari ve sosyal tarihini tam olarak anlamak mümkün olmayacaktır. Bu bağlamda tez konusu olan tezkiye mazbata defterindeki mahkemeye intikal eden dava konularının içeriğine, bu davalara katılan şahitlerin mesleklerine, yaşam tarzlarına ve davalarda bulunan mahkeme görevlilerine bakılarak Osmanlı Devleti’nin siyasi, iktisadi ve hukuk çerçevesinde daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. 1 Osmanlı devleti bir islam devletidir ve Osmanlı bürokrasisinde din adamının yeri her zaman ayrı tutulmuştur. Osmanlı devletinde din adamlığı görevini üstlenen şeyhülislamın Osmanlı bürokrasisindeki yeri ve önemi, şeyhülislamlık kurumun geçirdiği aşamalar ve zaman içerisinde yetki alanın genişlemesi tezimizin birinci bölümünde yerini almıştır. Bunun akabinde bu bölümde şeyhülislam huzurunda görülen huzur murafaasının tanımı yapılmıştır. Huzur murafaasına intikal eden davalar ve bu davalarda bulunan görevlilerde bu bölümde ele alınmıştır. Ayrıca huzur murafaaları davalarına bakan dönemin şeyhülislamı Turşucuzade Ahmed Muhtar Efendi hakkında da bilgi verilmiştir. Defterimiz 46 varaktan oluşmakta ve içerisinde 89 dava kaydı bulunmaktadır. Bu dava kayıtlarının içerisinde en fazla dava kaydı otuz iki dava ile hürlük davalarıdır. Hürlük davalarında en fazla dikkat çeken ise Çerkeslerin yoğunluk göstermesidir. Kafkasya’nın Rus işgaline uğramasından sonra Osmanlı Devleti’ne sığınan Çerkesler sahip oldukları pek çok gelenek göreneklerinin yanı sıra kölelik sistemlerini de yerleştirildikleri bölgelerde de devam ettirmek istemişlerdir. Ama Osmanlı Devleti Çerkesler gelmeden önce kölelik sistemini kaldırmış ve kendisine sığınan tüm Çerkesleri eşit statüte kabul etmişti. Hal böyle olunca bu durum kölelere sahip kişiler tarafından pek kabul görmedi ve beraberinde sorunları getirdi. Bizim tezimizde de görüldüğü üzere mahkemelere çok fazla konu intikal etmiştir. Bu durum üzerine Osmanlı Devleti Tezkire-i Samiyye talimatnamesi ile yaşanan sorunları çözmeye çalışmıştır. Tezimizde hürlük davalarından sonra en fazla