P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŁĄG (166) Warszawa 2007 Autorzy: ALICJA MA ĆKÓW*, ANNA BLI ŹNIUK**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, STANISŁAW WOŁKOWICZ** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny: JACEK KO ŹMA** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – Alicja Ma ćków .......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Alicja Ma ćków ............................................ 3 III. Budowa geologiczna – Alicja Ma ćków ................................................................................ 6 IV Zło Ŝa kopalin – Alicja Ma ćków ............................................................................................ 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Alicja Ma ćków .......................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Alicja Ma ćków .................................... 13 VII. Warunki wodne – Alicja Ma ćków ..................................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 14 2. Wody podziemne...................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 17 1. Gleby – Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko .................................................................... 19 2. Osady – Izabela Bojakowska .................................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Stanisław Wołkowicz ............................................ 24 IX. Składowanie odpadów – Alicja Ma ćków ........................................................................... 24 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Alicja Ma ćków ............................................................... 26 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Alicja Ma ćków .............................................................. 27 XII. Zabytki kultury – Alicja Ma ćków ..................................................................................... 32 XIII. Podsumowanie – Alicja Ma ćków .................................................................................... 33 XIV. Literatura......................................................................................................................... 34 I. Wst ęp Arkusz Ł ąg Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 wykonany został w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA zgodnie z Instrukcj ą opra- cowania Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja ..., 2005). Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w układzie współrz ędnych 1942, przy wykorzystaniu materiałów archiwalnych Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ł ąg (Ma ćków, 2002). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, urz ędach marszałkowskich w Bydgoszczy i Gda ńsku, Instytucie Upraw i Nawo Ŝenia Gleb w Puławach, Regionalnej Dy- rekcji Lasów Pa ństwowych w Toruniu oraz wojewódzkich urz ędach ochrony zabytków w Gda ńsku i Toruniu (delegatura w Bydgoszczy). Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiatowych i urz ędach gmin, zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Ł ąg wyznaczaj ą współrz ędne 18º00’-18º15’ długo ści geograficznej wschodniej i 53º40’-53º50’ szeroko ści geograficznej północnej. 3 Obszar ten poło Ŝony jest na granicy województw pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Województwo pomorskie reprezentuje cz ęść gminy i miasta Czersk w powiecie chojnickim, oraz fragmenty gmin Czarna Woda, Kaliska, Osieczna i Lubichowo w powiecie starogardzkim. Do województwa kujawsko-pomorskiego nale Ŝą tereny gmin Śliwice, Tuchola i Cekcyn w po- wiecie tucholskim oraz Osie w powiecie świeckim. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) obszar arkusza poło Ŝony jest w prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie obejmuj ąc cz ęść mezoregionu Bory Tucholskie w makroregionie Pojezierze Południowo- pomorskie (fig. 1). Omawiany obszar charakteryzuje si ę młodoglacjaln ą rze źbą terenu i poło Ŝony jest na wysoko ści 90,2-143,8 m n.p.m. Znaczn ą jego powierzchni ę zajmuje rozległy sandr dorzecza Wdy, utworzony na przedpolu moren czołowych zlodowace ń północnopolskich. Piaszczyst ą nizin ę sandrow ą urozmaicaj ą liczne jeziora polodowcowe, zagł ębienia wytopiskowe, a tak Ŝe wydmy o wysoko ści do 5,5 m. Teren północno-zachodni jest w przewadze płask ą wysoczy- zn ą morenow ą z obni Ŝeniami wytopiskowymi, a tylko w pobli Ŝu Ł ągu wznosi si ę wzgórze morenowe martwego lodu o wysoko ści wzgl ędnej do 12 m. Niewielk ą północn ą cz ęść zajmu- je dolina Wdy o szeroko ści 150-550 m. Obszar arkusza poło Ŝony jest na granicy dwóch regionów klimatycznych: Dolnej Wisły i Chełmi ńsko-Toru ńskiego (WO Ś, 1999). Średnia temperatura roczna wynosi około 7,1ºC. Naj- cieplejszym miesi ącem jest lipiec (16,7ºC), a najzimniejszym stycze ń (-3,2ºC). W ci ągu roku wyst ępuje średnio 130 dni z przymrozkami (wrzesie ń-maj) i 50-70 dni z pokryw ą śnie Ŝną. Suma roczna opadów atmosferycznych kształtuje si ę w granicach 577-611 mm, a okres wegetacyjny trwa 210-220 dni. Wiatry s ą na ogół silne, z przewag ą zachodnich i południowo-zachodnich. W granicach arkusza wyst ępuj ą zwarte kompleksy le śne, nale Ŝą ce do Borów Tuchol- skich. Zajmuj ą one około 75% powierzchni. Na omawianym obszarze przewa Ŝaj ą gleby małourodzajne, rozwini ęte na piaskach san- drowych. Gleby chronione dla rolniczego u Ŝytkowania w klasie I-IVa, występuj ą tylko w rejonie Ł ągu i Czerska, tworz ąc izolowane płaty na glinach zwałowych. W podmokłych obni Ŝeniach terenu spotykane s ą ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, grupuj ące si ę w cz ęś ci północno-zachodniej. Pod wzgl ędem gospodarczym obszar arkusza ma charakter le śny. Znajduje si ę tu kilka niewielkich miejscowo ści, w przewadze poło Ŝonych w śród kompleksów le śnych. Do wi ęk- szych nale Ŝą : Śliwice i Osieczna (siedziby urz ędów gmin) oraz Szlachta i Ł ąg. Jest to teren mało uprzemysłowiony, z niewielkimi o środkami przemysłu drzewnego (Czarna Woda, 4 Szlachta). Przemysł wydobywczo-przetwórczy kopalin reprezentowany jest przez kopalni ę piasków kwarcowych „Szlachta” i cegielni ę produkuj ącą wyroby wapienno-piaskowe. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ł ąg na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice makroregionu; 2 – granica mezoregionu; 3 – wi ększe jeziora Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.51 – Pojezierze Kaszubskie; 314.52 – Pojezierze Starogardz- kie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.67 – Równina Charzykowska; 314.69 – Pojezierze Kraje ń- skie; 314.71 – Bory Tucholskie; 314.72 – Dolina Brdy; 314.73 – Wysoczyzna Świecka Sie ć dróg jest dobrze rozwini ęta. W północno-zachodniej cz ęś ci arkusza przebiega krótki odcinek drogi krajowej nr 22, prowadz ącej z Kostrzyna przez Starogard Gda ński do Elbl ąga. Pozostałe drogi maj ą charakter lokalny, ł ącz ąc mi ędzy innymi Śliwice z Tuchol ą, Osiekiem i Czerskiem. Wa Ŝnym dla regionu w ęzłem kolejowym jest miejscowo ść Szlachta, w której zbiegaj ą si ę trasy: Ko ścierzyna-Bydgoszcz, Czersk-Kwidzy ń i Chojnice-Świecie. W północnej cz ęś ci terenu, równolegle do drogi krajowej, przebiega odcinek dalekobie Ŝnej linii kolejowej Piła-Tczew. 5 III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Ł ąg opracowano na podstawie Szczegółowej ma- py geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ł