Piotr Stawecki, Czesław szafran Generałowie Wojska Polskiego 1918–1926 Przegląd Historyczno-Wojskowy 14(65)/2 (244), 165-174 2013 generałowie wojska polskiego 1918–1926 Andrzej Wojtaszak, Generalicja Wojska Polskiego 1918–1926, Warszawa 2012 Biografistyka dotycząca generałów Drugiej Rzeczypospolitej jest dość obfita. Za początek prac w tej dziedzinie można uznać opublikowanie w 1966 r. w „Wojskowym Przeglądzie Historycznym” (nr 1, s. 316–337) przez Mieczysława Cieplewicza inte- resującego źródła Generałowie polscy w opinii J. Piłsudskiego. Dziesięć lat później dwaj autorzy: Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski wydali w Londynie w 1976 r. słownik biograficzny pt.Generałowie Polski niepodległej. Jego poprawione i uzupełnione wydanie ukazało się w Warszawie w 1991 r. Śladem Generałów Pol- ski niepodległej poczęły się ukazywać słowniki cząstkowe: zawężone zarówno co do czasu, jak i przestrzeni (ujęcia regionalne). W 1990 r. Zbigniew Mierzwiński opubli- kował książkę Generałowie II Rzeczypospolitej. Szczególną inwencję w publikowa- niu słowników „regionalnych” przejawili historycy z Poznania i Koszalina. Bogusław Polak opublikował m.in. książkę Dowódcy Powstania Wielkopolskiego 1918–1919 (t. 1, Koszalin 1984) oraz był redaktorem opracowania Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945 (Koszalin 1991). W 1992 r. Andrzej Suchcitz ogłosił pracę Generałowie wojny polsko-sowieckiej 1919–1920. Mały słownik biograficzny (Białystok), a Wiktor Cygan – Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich (Warszawa). W 1994 r. pod redakcją Jacka Majchrowskiego, przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana, ukazała się cenna publikacja Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, której fragment (cz. 4, s. 119–147) poświęcono członkom najwyższych władz wojskowych międzywojennej Polski. W tymże roku jeden z niżej podpisanych wydał Słownik bio- graficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939 r.1. Jak czytamy na okładce recenzowanej książki, Andrzej Wojtaszak jest doktorem ha- bilitowanym, profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Szczecińskiego, historykiem i politologiem. Przez kilka lat pełnił obowiązki dyrektora Instytutu Politologii, a ostat- nio jest prodziekanem Wydziału Humanistycznego. Jest także autorem i współautorem ok. 60 publikacji, w tym 14 książek. Stopień naukowy doktora nauk humanistycznych uzyskał w 1992 r. na podstawie rozprawy pt. „Problemy narodowe w koncepcjach pro- gramowych PPS 1892–1921”. Ukazała się ona w 1997 r. pod tytułem Idee narodowe w myśli socjalistów w okresie walk o niepodległość Polski (1892–1921)”. W 2000 r. opublikował monografię pt. Generał broni Stanisław Szeptycki (1867–1950). Wydał też prace: Administracja polska a Armia Czerwona na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1948. Materiały interwencyjne Biura Łącznika Wojewody Szczecińskiego do władz wojskowych polskich i radzieckich w zbiorach Archiwum Państwowego w Szcze- cinie” (2002); Pomorze Zachodnie wobec Unii Europejskiej (2003) oraz anglojęzyczną wersję tej ostatniej książki: West Pomerania towards the European Union (2004). 1 Zob. recenzje: J. M. Majchrowski, G. Mazur, Generalicja II Rzeczypospolitej, „Zeszyty Historycz- ne” 1995 (Paryż), z. 113; A. Blum, Nowa książka o polskich generałach, „Tydzień Polski” (Londyn) 1995, nr z 11 lutego. 165 RECENZJE I OMÓWIENIA Rok potem Uniwersytet Szczeciński wydał Jego książkę pt. Generalicja Woj- ska Polskiego 1921–1926, stanowiącą kolejny tom (DCLXIII) 589 serii „Roz- praw i Studiów”. Recenzentami tej pozycji byli prof. dr hab. Karol Olejnik i prof. dr hab. Paweł Wieczorkiewicz. Omawianą tu książkę, opublikowaną 7 lat po rozprawie z roku 2005, można więc po- traktować jako drugie, zmienione i uzupełnione wydanie wcześniejszej pracy. Sugeruje to zresztą identyczny tytuł, w którym przesunięto jedynie cezurę początkową – z roku 1921 na 1918, włączając do zakresu chronologicznego książki okres formowania się wojska i prowadzenia przez nie walk o granice i niepodległość Rzeczypospolitej. Ten opasły tom ma dziwną, nietypową konstrukcję. Składa się mianowicie z dwóch odmiennych, rzec by można autonomicznych części: monograficznej oraz – jak sam autor o tym informuje – mającego tę część uzupełniać – Słownika biogra- ficznego generałów Wojska Polskiego 1921–1926. Rzuca się w oczy – nie wyjaśnio- ny ani przez autora, ani też przez redakcję – brak spójności między zakresem chro- nologicznym deklarowanym w tytule książki, a tym, który został określony w tytule Słownika.... Zdziwienie budzą też proporcje między częścią monograficzną książki, liczącą bez załączników 248 stron, a stanowiącym owo uzupełnienie Słownikiem…, mającym objętość prawie dwukrotnie większą – 453 strony. We wstępie monografii (s. 12–13) autor przedstawił problemy badawcze, które podjął w prezentowanym tekście. Przytoczmy je za nim kolejno: 1. Rola genera- łów w okresie kształtowania bytu państwowego; 2. Ocena generałów według mar- szałka Józefa Piłsudskiego z grudnia 1922 r.; 3. Przedstawienie wpływu konfliktu o „kształt” naczelnych władz wojskowych na korpus generałów; 4. Wpływ „wojny wewnętrznej” zwolenników i przeciwników Marszałka na „charakter” (chodzi chy- ba o organizację) naczelnych władz wojskowych; 5. Polityka personalna wobec kor- pusu generałów; 6. Wpływ „czynników zewnętrznych”, w tym przede wszystkim Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce na rozwój tegoż korpusu. Część monograficzna książki została wzbogacona licznymi, rzadko w takiej mnogości występującymi w pracach historycznowojskowych, materiałami uzu- pełniającymi. Zawierają one 13 kolorowych wykresów, 41 tabel i 17 aneksów. Poświęćmy im zatem nieco uwagi. Dwa z tych wykresów (Struktura narodowościowa armii austro-węgierskiej w 1910 r. [w %] i Struktura narodowościowa ludności Cesarstwa Rosyjskiego w woj- sku carskim w 1893) wychodzą poza zakres chronologiczny omawianego opracowa- nia i mają co najmniej dyskusyjny związek z generalicją Wojska Polskiego. Kolejne wykresy (s. 251–254) dotyczą rodowodu generałów: z Legionów Polskich i byłych armii zaborczych. W stosownych wykresach autor przedstawił procentowy udział tych czterech grup w stanie ogólnym generałów. Nie uwzględnił w tym jednak gene- rałów z Armii gen. Hallera, stanowiących 2,8% ogółu. Ze sporządzonego w 1921 r. zestawienia statystycznego generałów z okresu 1914–1918 wynika, że było wśród nich więcej hallerczyków (czterech) niż przybyłych z armii niemieckiej (trzech). Stąd też obliczenia podane w wykresach należy uznać za błędne. Zbędne wydają się tabele: nr 1 (s. 25): Liczba Polaków absolwentów austriac- kich akademii wojskowych w latach 1868–1918, oraz nr 3 (s. 30): Stosunek liczby rekrutów Królestwa Polskiego do corocznego kontyngentu imperium rosyjskiego w latach 1905–1912. Podobnie jak dwa wspomniane wcześniej wykresy wychodzą one bowiem poza zakres chronologiczny książki i nie mają związku z jej treścią. 166 RECENZJE I OMÓWIENIA Dziwnie brzmi tytuł tabeli 10 (s. 61): Generałowie Wojska Polskiego wywodzący się z Armii Polskiej dowodzonej przez generała Józefa Hallera (awanse do 1926 r.). Otóż armia taka nie istniała. Prezydent Francji Raymond Poincaré 4 czerwca 1917 r. wydał bowiem dekret, na którego podstawie sformowano Armię Polską we Francji – formację uznaną przez państwa koalicji za sojuszniczą i współwalczącą. Generał Józef Haller dopiero 4 października 1918 r. został mianowany wodzem naczelnym armii. Wiosną 1919 r. armia przybyła z Francji do Polski, a w sierpniu, jako tzw. Armia generała Hallera (AgH), zjednoczyła się z formowanym w kraju Wojskiem Polskim. Wątpliwości budzi też tytuł tabeli 11 (s. 73): Generalicja Wojska Pol- skiego wywodząca się z Wojska Wielkopolskiego (awanse do maja 1926 r.). Użyte w nim określenie „Wojsko Wielkopolskie” jest niepoprawne, gdyż nazwa formacji, o którą autorowi chodziło brzmiała: „Armia Wielkopolska”. Armia ta, tworzona od stycznia 1919 r. przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej i dowodzona przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, była siłą zbrojną dawnej dzielnicy pruskiej, począt- kowo niezależną od władz w Warszawie. Rozpoczęty w czerwcu tegoż roku proces jej integracji z Wojskiem Polskim został ostatecznie zakończony w marcu 1920 r. Spośród tabel, a zwłaszcza tych, w których autor wykorzystał dokumenty Oddziału V Sztabu Generalnego WP, wiele należy uznać za wartościowe i odkrywcze. Przykła- dem są trzy z nich o kolejnych numerach: 27, 28 i 29. Tytuły wielu innych tabel są niestety sformułowane nieprecyzyjnie. Dotyczy to m.in. tabel o numerach: 32, 33 i 36 (s. 202, 210–211, 215–216). Zostały one zatytułowane: Udział generałów (generali- cji) Wojska Polskiego w najwyższym dowództwie... (odpowiednio w roku 1922, 1923, 1924). Otóż instytucji o nazwie „najwyższe dowództwo” nie było. Istniało natomiast (od 12 listopada 1918 do 10 lutego 1921 r.) Naczelne Dowództwo Wojska Polskie- go (NDWP). Pierwszym obowiązującym aktem prawnym czasu pokojowego, doty- czącym organizacji najwyższych władz wojskowych, był dekret Naczelnego Wodza z 7 stycznia 1921 r. Powoływał on do życia na wzór francuski dwustopniową Radę Wojenną (pełną i ścisłą) oraz Ministerstwo Spraw Wojskowych. Skład Rady był na- stępujący: prezydent RP, minister spraw wojskowych – jako pierwszy wiceprzewod- niczący, generał przewidziany na naczelnego wodza – jako drugi wiceprzewodniczą- cy, szef Sztabu Generalnego, wiceminister spraw wojskowych, zastępca szefa Szta- bu Generalnego, 5 inspektorów armii przewidzianych na dowódców armii podczas wojny oraz 3 generałowie powoływani co roku przez ministra spraw wojskowych. W strukturze tej nie było więc organu pod nazwą „najwyższe dowództwo”. Andrzej Wojtaszak podzielił generałów WP w owym