АЗЯРБАЙЖАН МИЛЛИ ЕЛМЛЯР АКАДЕМИЙАСЫ НАХЧЫВАН БЮЛМЯСИ НАХЧЫВАНСКОЕ ОТДЕЛЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА NAKHCHIVAN SECTION OF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN ISSN 2218-4783 ЯБЯРЛЯР Х İCTİMAİ VƏ HUMANİTAR ELMLƏR SERİYASI ИЗВЕСТИЯ СЕРИЯ ОБЩЕСТВЕННЫХ И ГУМАНИТАРНЫХ НАУК NEWS THE SERIES OF SOCIAL AND HUMANITIES SCIENCES Cild 10, № 1 3 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NAXÇIVAN BÖLMƏSİ ISSN 2218-4783 ХƏBƏRLƏR İctimai və humanitar elmlər seriyası № 1 Naxçıvan, “Tusi”– 2014 4 Redaksiya heyəti: Akademik İ.M.Hacıyev (baş redaktor), AMEA-nın müxbir üzvü V.B.Baxşəliyev (məsul katib), akademik İ.Ə.Həbibbəyli , akademik N.M.Vəlixanlı , AMEA-nın müxbir üzvü Ə.A.Quliyev , AMEA-nın müxbir üzvü Q.İ.Qədirzadə, AMEA-nın müxbir üzvü Y.M.Mahmudov , AMEA-nın müxbir üzvü V.H.Əliyev , AMEA-nın müxbir üzvü Ə.X.Nuriyev , tarix elmləri doktoru, professor F.Y.Səfərli, filologiya elmləri doktoru A.N.Bağırov , iqtisad elmləri doktoru, professor A.İ.Şirəliyev , tarix elmləri doktoru, professor Mətin Hülagu (Türkiyə), filologiya elmləri doktoru, professor Mustafa Kaçalin (Türkiyə), filologiya elmləri doktoru, F.Y.Xəlilov. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin “Xəbərlər”i, 2014, № 1, 306 s. Jurnal 25 noyabr 2004-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçmişdir (şəhadətnamə № 1140) © “Tusi” nəşriyyatı, 2014 5 MÜNDƏRİCAT TARİX İsmayıl Hacıyev. Naxçıvanın muxtariyyət statusu və müasir dövr.....................9 Fəxrəddin Səfərli. Heydər Əliyevin Naxçıvan dövr fəaliyyəti (22 iyul 1990- 2 sentyabr 1991-ci illər)............................................................................ ....... .. ..25 Musa Quliyev. Görkəmli sərkərdə Ehsan xan Kəngərli – Naxçıvanski hərbi rəssam, akademik V.D.Maşkovun çəkdiyi rəsm əsərində.........................34 İlhami Əliyev. XVIII əsrin əvvəllərində Rusiyanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsində ermənilərin rolu və bunun Naxçıvana təsiri.......................... ....40 Yaşar Rəhimov. Nikolay Sokolskinin “Naxçıvan SSR-in öyrənilməsinə dair materiallar” əsəri Naxçıvan bölgəsi tarixinin mənbəyi kimi..............................46 İbrahim Kazımbəyli. Tarixi Azərbaycan ərazilərinə ermənilərin köçürülməsi və miqrasiyalar (XIX-XX əsrin əvvəlləri)..........................................................53 Nizami Süleymanov . Səfəvi dövlətində büdcə-maliyyə siyasətinin formalaşması ...60 Elnur Kəlbizadə. İohann Şiltberqerin “Səyahət kitabı” Azərbaycanın Naxçı- van bölgəsinin tarixi coğrafiyasına dair mənbə kimi............................... ...........70 Gülşən Hüseynova. Hüseyn Xan Naxçıvanskinin rus-yapon müharibəsində iştirakına dair......................................................................................................77 Sevinc Abbasova. Heydər Əliyev və Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin əsas istiqamətləri........................................................... ..........83 Təranə Behbudova. 1877-1878-ci il Rusiya-Osmanlı müharibəsinin Şimali Azərbaycanın ictimai-siyasi şəraitinə təsirinə dair.............................................94 Dilarə Nağıyeva-Muxtarova. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində Şimali Azərbaycanda xeyriyyəçilik hərəkatının tarixindən.........................................100 ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFİYA Vəli Baxşəliyev. Eramızdan əvvəl VI-I minilliklərdə Naxçıvanın əhalisi və etnik-mədəni proseslər.............................................................................. ..... ...106 Kamil İbrahimov, Abbas Seyidov, Cəmilə Həsənova. Mədəni irs və ar- xeoloji abidələrin öyrənilməsində yenilik: “Gis sistemi”nin İçərişəhər qoru- ğunda tətbiqi.....................................................................................................117 Zeynəb Quliyeva. Arpaçay vadisinin erkən tunc dövrü abidələrindən aşkar edilən daş məmulatı.............. .. ... .. ......... .. ..................................... ......................125 Ruhiyyə Rzayeva. Sirabçay və Qahabçay hövzəsinin boyalı keramika məmulatı...........................................................................................................132 Tоğrul Xəlilov. İlikliqaya nekropolunda aparılan arxeoloji tədqiqatlar..........141 AZƏRBAYCAN DİLİ 6 Adil Bağırov. Osmanlı arxiv sənədlərində əksini tapan Naxçıvan oykonim- lərinin tarixi-filoloji təhlili................................................................................147 Firudin Rzayev. Naxçıvanda Lulubəy boyları və onların dili (Naxçıvan oy- konimləri əsasında)...........................................................................................156 Ülviyyə Məmmədova. Dildə diferensiasiya prosesini şərtləndirən bəzi amillər..164 FOLKLOR VƏ ƏDƏBİYYAT Əbülfəz Quliyev. Məhəmməd Ağa Şahtaxtlının tərcüməçilik fəaliyyəti........170 Fərman Xəlilov. Mirzə Əli Möcüzün yazdığı son məktublarından biri haqqında............................................................................................. ...............178 Ramiz Qasımov, Zülfiyyə İsmayıl. Xalq şairi Məmməd Arazın yaradıcılı- ğında milli istiqlal motivləri......................................................... .... .......... .. .....183 Aygün Orucova. Cəlil Məmmədquluzadənin rus ədəbiyyatına müraciəti və münasibəti....................................................................................... .. ................191 Əli Həşimov. Güllü Məmmədovanın “Kalbalı xan” romanında Naxçıvan həqiqətlərinin bədii təqdimi..............................................................................197 Nərgiz İsmayılova. Hüseyn Cavidin “İblis” və Joze Saramaqonun “İsanın incili” əsərlərində “İblis” surətləri....................................................................205 Səbuhi İbrahimov. Naxçıvan əlyazmalarında sufizmin fəlsəfi mahiyyəti (XIX əsrin axırı – XX əsrin əvvəlləri)..............................................................212 Fəxrəddin Eylazov. Naxçıvanlı müəlliflərin AMЕA Naxçıvan Bölməsi Əlyazmalar fоndunda saxlanılan əlyazmaları haqqında...................................223 Rafiq Babayev. Mətn: struktur və mahiyyət (Naxçıvan materialları əsasında)....229 Elxan Yurdoğlu-Məmmədov . Azərbaycan folklorşünaslıq elmi və Eynəli bəy Sultanovun folklorşünaslıq görüşləri.........................................................237 İNCƏSƏNƏT Əli Qəhrəmanov. Musiqi mədəniyyətimizin cəfakeşi: Kərbəlayi Baxşəli.. ....245 Ələkbər Qasımov. Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının tərəqqisində yerli müəlliflərin rolu (1964-1990-cı illər)... .... ..251 Vidadi Muradov. Qərbi Azərbaycanın xalçaçılıq tarixindən səhifələr (Göy- çə, Qırxbulaq, Əştərək, Aparan, Dərəçiçək, Talın, Zəngəzur mahallarında to- xunan xalça nümunələri əsasında)....................................................................262 İnara Məhərrəmova. Məmməd Quliyevin “Aldanmış ulduzlar” opera- sında janr sintezi və ifadə vasitələri axtarışları………………... ….……….…269 İQTİSADİYYAT Tеymur Аbbаsоv. Аqrаr bаzаrın inkişаfındа sаhibkаrlıq fəаliyyətinin döv- lət tənzimlənməsi və idаrə еdilməsi...................................................... ............282 Asəf Qəribov. Azərbaycanın Beynəlxalq ticarət əməkdaşlığının inkişaf perspektivləri....................................................................................................289 7 Cavadxan Qasımov. Məşğulluq və işsizlik bütün dövrlərdə aktualdır...........398 СОДЕРЖАНИЕ ИСТОРИЯ Исмаил Гаджиев. Статус автономии Нахчывана и современность..... ........... .9 Фахраддин Сафарли. Нахчыванский период деятельности Гейдара Алиева (22 июля 1990-2 сентября 1991 гг.)……................................ .... ......... ...... ............25 Муса Кулиев. Великий полководец Эхсан хан Кенгерлинский-Нахчы- ванский на картине военного художника, академика В.Д.Машкова…............34 Ильхами Алиев. Роль армян в оккупации Азербайджанских земель Рос- сией в начале XVIII века и ее последующее влияние на Нахчыван....... .. ..... ....40 Яшар Рагимов. Книга Н.Сокольского «Материалы по изучению Нахи- чеванской ССР» как источник истории Нахчывана…............................. ...........46 Ибрагим Казымбейли. Переселение и миграция армян на историчес- кие Азербайджанские земли (ХIX и начало XX века)................................... .....53 Низами Сулейманов. Формирование бюджетно-финансовой полити- ки в Сефевидском государстве.............................................................................60 Эльнур Кельбизаде. «Книга путешествий» Иоганна Шильтбергера как ис- точник по истории и географии Нахчыванского региона Азербайджана...........70 Гюльшан Гусейнова. Об участии генерала Гусейн хана Нахичеванс- кого в русско-японской войне................ .......... ......... ......... ....................... ............ .77 Севиндж Аббасова. Гейдар Алиев и основные направления государст- венной женской политики в Азербайджанской Республике............. ..... ....... ..... 83 Тарана Бехбудова. О влиянии российско-османской войны 1877-1878 гг. на общественно-политическую ситуацию в северном Азербайджане...... .....94 Дилара Нагиева-Мухтарова. Из истории меценатства в Северном Азербайджане в конце XIX-начале ХХ веков...................................................100 АРХЕОЛОГИЯ И ЭТНОГРАФИЯ Вели Бахшалиев. Население и этнокультурные процессы в Нахчыва- не в VI-I тысячелетиях до нашей эры.................................................. ..... ..........106 Камил Ибрагимов, Аббас Сеидов. Инновации в изучении культурно- го наследия и археологических памятников: реализация «системы ГИС» в заповеднике Ичеришехер.................................................................................117