LOST C.S.I. FRIENDS THE BORGIAS BUFFY MODERN FAMILY GAME OF THRONESTWIN PEAKS HOMELAND WALKING DEADTHAT ‘70S SHOW DOWNTON ABBEY THE BIG BANG THEORY THE X-FILES BATTLESTAR GALACTICA DOCTORHOW I MET YOUR MOTHER WHO MARVEL’S AGENTS OF S.H.I.E.L.G DESPERATE HOUSEWIVES BREAKING BADSIX FEET UNDERTHE NEWSROOM SOPRANOS THE SIMPSONS DR HOUSE MAD MEN24 FUTURAMA GLEE TRUE BLOODBANSHEEALF SHERLOCK HOUSE OF CARDS FAMILY GUY UNDER THE DOME ARROW BATES HANNIBAL SKINS CALIFORNICATIONSTAR TREK HEROES WEEDS CRISIS CASTLE BONES VIKINGS CHUCK N.C.I.S. SERIALE W KONTEKŚCIE KULTUROWYM JĘZYK , ODBIÓR INTERPRETACJA , INSTYTU POLONISTYK T I LOGOPED I II Seriale w kontekście kulturowym Język, odbiór, interpretacja Redakcja Monika Cichmińska Alina Naruszewicz-Duchlińska Piotr Przytuła Olsztyn 2017 Recenzje: Mirosław Filiciak Mariola Marczak Elżbieta Rokosz-Piejko Bogusław Skowronek Projekt okładki: Piotr Przytuła Treść publikacji z wyłączeniem materiałów wizualnych, które zostały wykorzystane przez autorów jako przykłady i wizualizacje w celach badawczo-naukowych) udostęp- niana jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów. Zezwala się na wykorzystanie publikacji zgodnie z licencją – pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej oraz wskazania autorów jako właścicieli praw do tekstów. Tekst licencji jest dostępny na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-ncnd/3.0/pl/legalcode ISBN: 978–83–942720–7–4 Wydawca: Instytut Polonistyki i Logopedii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Ul. K. Obitza 1 10–725 Olsztyn e-mail: [email protected] Spis treści Anna Krawczyk-Łaskarzewska: Meandry recepcji ............................................ 5 Jacek Sobota: Bohater zwyczajny w świecie niezwyczajnym. Postawy moralne bohaterów serialu Fargo wobec nadzwyczajnych okoliczności rzeczywistości ..................................................................................... 8 Marek Lubański: Komercjalizacja fantazmatów? Psychoanaliza wobec fenomenu fascynacji (niektórymi) serialami telewizyjnymi ........................... 18 Dariusz Baran: Muzyczna strona serialu. Tematy przewodnie jako „sztuka wykorzystana w sztuce” ................................................................ 33 Monika Kresa: Nie tylko „koniec świata” – językowa kreacja Ryszarda Popiołka, bohatera serialu Dom w reż. Jana Łomnickiego .............. 48 Rafał Maćkowiak: Czym bawią nas Kiepscy, czyli o komizmie językowym w serialu Świat według Kiepskich .................................................... 61 Joanna Baum: Dyskurs akademicki w serialu Uniwerek (Универ, 2008–2011) ............................................................................................. 78 Martyna Gibka: Funkcja humorystyczna antroponimów w Jak poznałem waszą matkę ................................................................................ 89 Dagmara Miałkowska: Serial Ramajana. Ekranizacja narodowej epopei Indii .......................................................................................................... 104 Małgorzata Major: Revival lat 90. w serialu telewizyjnym. Między sentymentem, resuscytacją a esencją ................................................... 112 Spis treści Szymon Żyliński: Popularne seriale w mediach społecznościowych ........... 126 Dominika Agata Myślak: Nowomedialna wersja Sherlocka Holmesa ........... 141 Artur Majer: Nadawca – fan – twórca. O pewnym aspekcie komunikacyjnym w produkcji serialu O mnie się nie martw ........................ 155 Anna Krawczyk-Łaskarzewska: Seriale, światy, krytycy ............................... 171 Anna Krawczyk-Łaskarzewska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Meandry recepcji Język, odbiór, interpretacja to tytuł trzeciego tomu monografii Seriale w kon- tekście kulturowym w jej edycji z 2017 roku, a jednocześnie książka wieńcząca serię, której celem była pogłębiona refleksja na temat konwencji i dyskursyw- nych praktyk rządzących serialami oraz ich powiązań ze światem rzeczywi- stym, interpretacyjnych schematów, którym podlegają, i nowych, niekiedy trudnych do przewidzenia modeli ich odbioru. W pierwszej części tomu zebraliśmy teksty, w których telewizyjne fabuły postrzegane są przez pryzmat stosunkowo rzadko proponowanych obszarów tematycznych i dyscyplin. Dominują analizy skupione na wybranych aspek- tach systemów językowych i estetycznych, ale znalazły się tu również artykuły, w których o postawach bohaterów i motywacjach zauroczonej serialami wi- downi pisze się z punktu widzenia etyki i psychoanalizy. Natomiast druga część antologii traktuje przede wszystkim o recepcji seriali, zwłaszcza w kontekście mediów społecznościowych i nieustannie ewoluującej, nie zawsze przejrzystej relacji między twórcami, nadawcami i odbiorcami telewizyjnych produkcji. Sukcesy i porażki seriali wywołane są różnorakimi czynnikami i nie- uchronnie kierują uwagę na okoliczności, w jakich są one tworzone, dystry- buowane, oglądane i oceniane – na przestrzeń między historyczną konieczno- ścią i przygodnością, w której widzowie autentycznie emocjonują się telewizją i zmieniają pod jej wpływem, a ona sama zaczyna funkcjonować jako doku- ment epoki: zapis stanu umysłów, dążeń i obsesji ludzkich zbiorowości. Słowa Claudii Wassmann na temat filmów z powodzeniem można odnieść do seriali. One również stanowią wszak medium, za którego pomocą ukazujemy naszą kulturę i prywatne uczucia, a także tworzymy, przekraczamy i poddajemy ocenie społeczne normy. Mogą one nawet kreować nasze tożsamości. Są również czymś w rodzaju repozyto- rium dla historyków: podobnie jak literatura, konserwują i wytwarzają formy wyrazu i normy uczucia, zarówno poprzez tematykę, do której się odnoszą, jak i sposoby przedstawiania emocji (Wassmann 2015: 2). Ta telewizyjna moc nie ogranicza się tylko do rejestrowania dominujących tendencji i zmian. Seriale potrafią również narzucać widzom wizję przeszłości. 5 Anna Krawczyk-Łaskarzewska Przypadek Stranger Things udowadnia, że „jeśli stworzy się nostalgiczną pano- ramę ogólnego doświadczenia dzieciństwa w latach 80., każdy widz odnajdzie w niej swoje własne specyficzne przeżycia” (Fienberg 2016). Z drugiej strony, opisywany w tomie ubiegłoroczny minisezon Z Archiwum X wywołuje mie- szane uczucia między innymi dlatego, że skłania do pytań nie tylko o sens takich powrotów, ale także naturę wskrzeszanej przez serial przeszłości i jej współczesne postrzeganie. Eksploatowanie nostalgicznych impulsów nie za- wsze jest jednak motywowane wyłącznie względami komercyjnymi i tęsknotą za dawnymi, rzekomo lepszymi czasami – „nie musi być tylko biletem na po- dróż w jedną stronę”, a w najlepszych serialach 2016 roku sprawiło, że „ogląda- jąc się na przeszłość mogliśmy spojrzeć w głąb siebie” (Fienberg 2016). Szczególnie istotna w dobie tzw. peak TV wydaje się rola krytyków, któ- rzy dokonują wyboru spośród obfitej oferty seriali, a także naukowców zaj- mujących się telewizją w szerszym kontekście studiów nad kulturą i mediami. Powinnością obu tych grup jest analiza o bardziej obiektywnym charakterze, stroniąca od doraźności, daleko wykraczająca poza jałowy automatyzm konsu- menckich preferencji, błyskawicznych, powierzchownych osądów czy opatrzo- nych emotikonami polubień i „hejtów”: Internet jest jak Truman Show. Nie widzimy rzeczywistości, ani nawet jej sy- mulakrum. Widzimy to, co mamy widzieć – zgodnie z życzeniem algorytmów. Możemy przeszukiwać inne miejsca, możemy przewracać cyfrowe karty, ale gdy tylko pojawiamy się [gdzieś w Sieci], natychmiast rozpoczyna się budowa nowej, spersonalizowanej estrady (Menand 2016). Od widza, który pisze o telewizji z pozycji profesjonalisty, zalew fabular- nych treści wymaga szerokich kompetencji. Powinien widzieć więcej: analizować poszczególne produkcje uważnie, bez uprzedzeń, ujmować je w szerszej, zdystansowanej perspektywie, traktować z zachowaniem należytych proporcji – jako utwory naznaczone autorskim piętnem, ale funkcjonujące w świecie i uwikłane w jego mechanizmy i sprzeczności, nadwyżki i niedobory. Ściśle związany z tymi postulatami jest wciąż silny rozziew między najczęściej niezbyt wyszukanym językiem recenzentów i hermetycznym, napuszonym żargonem akademików. Tę osobliwą, bo w swej istocie nieracjonalną przypa- dłość być może mogłoby uleczyć wzajemne zbliżenie dyskursów naukowych i popularyzatorskich. Przywołajmy na koniec słowa Kate Darian-Smith i Sue Turnbull, które bronią subiektywnego oglądu i przestrzegają przed konsekwencjami pamięci wybiórczej, uwarunkowanej apriorycznymi założeniami i predylekcjami: 6 Meandry recepcji Biorąc po uwagę te oficjalne i alternatywne historie telewizji, istotne jest zasta- nowienie się nad tym, co jest pamiętane, przez kogo i dla jakich celów. Jeszcze istotniejsza jest konieczność rozważenia, jakie narracje i historie telewizji oraz jej treści, odbiór przez widownię i ogólniejsze znaczenia kulturowe mogą ulec marginalizacji albo nawet zapomnieniu (Darian-Smith, Turnbull 2012: 7). Pytając o relacje między telewizyjnym medium, historią i wspominaniem, Darian-Smith i Turnbull systematycznie konfrontują pamięć subiektywną z opisem, który aspiruje do naukowości: do wymiernych, niepodyktowanych emocjami czy ideologią uogólnień i wiarygodnych wniosków. Ich obserwacje inspirują do refleksji nad tym, jakie wspomnienia z doświadczania telewizji pierwszych dwóch dekad XXI wieku – okresu, który zapoczątkował faktyczny demontaż telewizyjnego oligopolu (Strangelove 2015: 231) – staną się udzia- łem współczesnych widzów. Natomiast redaktorkom