Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales Cymorth chwilio | Finding Aid - Archif Plaid Cymru, (GB 0210 PLAMRU) Cynhyrchir gan Access to Memory (AtoM) 2.3.0 Generated by Access to Memory (AtoM) 2.3.0 Argraffwyd: Mai 03, 2017 Printed: May 03, 2017 Wrth lunio'r disgrifiad hwn dilynwyd canllawiau ANW a seiliwyd ar ISAD(G) Ail Argraffiad; rheolau AACR2; ac LCSH Wrth lunio y disgrifiad hwn dilynwyd canllawiau LlGC a seiliwyd ar ISAD(G)Ail Argraffiad; rheolau AACR2; ac LCSH https://archifau.llyfrgell.cymru/index.php/archif-plaid-cymru-2 archives.library .wales/index.php/archif-plaid-cymru-2 Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales Allt Penglais Aberystwyth Ceredigion United Kingdom SY23 3BU 01970 632 800 01970 615 709 [email protected] www.llgc.org.uk Archif Plaid Cymru, Tabl cynnwys | Table of contents Gwybodaeth grynodeb | Summary information .............................................................................................. 3 Hanes gweinyddol / Braslun bywgraffyddol | Administrative history | Biographical sketch ......................... 3 Natur a chynnwys | Scope and content .......................................................................................................... 4 Trefniant | Arrangement .................................................................................................................................. 5 Nodiadau | Notes ............................................................................................................................................. 5 Pwyntiau mynediad | Access points ............................................................................................................... 6 Disgrifiad cyfres | Series descriptions ............................................................................................................ 6 - Tudalen | Page 2 - GB 0210 PLAMRU Archif Plaid Cymru, Gwybodaeth grynodeb | Summary information Lleoliad | Repository: Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales Teitl | Title: Archif Plaid Cymru, ID: GB 0210 PLAMRU Virtua system control vtls003844369 number [alternative]: Project identifier ANW [alternative]: Dyddiad | Date: 1915-1999 / (dyddiad creu | date of creation) Disgrifiad ffisegol | 16.822 metrau ciwbig (1738 bocs, 27 cyfrol, 6 ffolder, 1 amlen). Physical description: Iaith | Language: Welsh Iaith | Language: English Dyddiadau creu, golygu a dileu | Dates of creation, revision and deletion: Nodyn | Note Crëwyd y teitl ar sail cynnwys yr archif. [generalNote]: Hanes gweinyddol / Braslun bywgraffyddol | Administrative history | Biographical sketch Nodyn | Note Ffurfiwyd Plaid Cymru ar 5 Awst 1925 mewn cyfarfod ym Mhwllheli. Ei nod ar y cychwyn oedd hyrwyddo'r iaith Gymraeg. Erbyn y 1930au yr oedd y blaid yn mabwysiadu agenda gwleidyddol ehangach gyda pholisïau economaidd a chyda'r bwriad o sicrhau newid cyfansoddiadol, a ddisgrifiwyd i gychwyn fel 'statws dominiwn'. Ymladdodd y blaid ei hetholiad gyntaf yn 1929, pan enillodd Lewis Valentine 609 o bleidleisiau yn sir Gaernarfon. Wrth i gefnogaeth i'r Blaid gynyddu, cyflwynwyd mwy o ymgeiswyr a dechreuodd ennill seddi ar gynghorau lleol. Gwynfor Evans oedd AS cyntaf Plaid Cymru, trwy ennill isetholiad Caerfyrddin yn 1966. Yn 1970 ymladdodd y blaid pob sedd yng Nghymru yn yr Etholiad Cyffredinol, gan ennill dros 175,000 o bleidleisiau. Yn 1974, enillodd y blaid dwy sedd, Caernarfon a Meirionnydd. Yn dilyn Etholiad Cyffredinol 2001 yr oedd ganddi bedair sedd. Dioddefodd ymgyrch datganoli y blaid ergyd dirfawr yn dilyn ei threchu yn Refferendwm 1979. Er hynny, agorodd Refferendwm 1997 y ffordd i Gynulliad Cymru. Enillodd Plaid Cymru 17 o'r 60 sedd yn etholiadau'r Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales Tudalen | Page 3 GB 0210 PLAMRU Archif Plaid Cymru, Cynulliad yn 1999, i'w gwneud yr ail gr#p fwyaf yn y Cynulliad. Hefyd yn 1999, enillodd Plaid Cymru dwy o'r pum sedd yn yr Etholiadau Ewropeaidd. Trefnir y blaid yn lleol yn ganghennau a phwyllgorau a elwir yn rhanbarthau, sydd yn cyfateb i etholaethau San Steffan neu ffiniau llywodraeth leol, a ffurfir o gynrychiolwyr o'r canghennau. Mae'r strwythur cenedlaethol yn cynnwys y Gynhadledd Flynyddol, y Cyngor Cenedlaethol, a ffurfir o gynrychiolwyr y canghennau a'r rhanbarthau, a Phwyllgor Gwaith Cenedlaethol, sydd yn rheoli cyllid a gweinyddiaeth y blaid. Cyflogir chwe aelod o staff, yn cynnwys ei phrif weithredwr, yn swyddfa genedlaethol Plaid Cymru yng Nghaerdydd,. Mae wyth swyddfa gyflogedig arall ar hyd a lled Cymru ynghyd â swyddfeydd etholaethol. Llywydd cyntaf Plaid Cymru oedd Lewis Valentine, a olynwyd gan Saunders Lewis, 1926-1939, J.E. Daniel, 1939-1945,Gwynfor Evans,1945-1981, Dafydd Wigley, 1981-1984 a 1991-2000, Dafydd Elis Thomas, 1984-1991, Ieuan Wyn Jones, 2000-2003 a Dafydd Iwan ers 2003. J. E. Jones (1905-1970) oedd yr ysgrifennydd cyffredinol a threfnydd, 1930-1962, ac ymunodd Elwyn Roberts ag ef ar ôl Yr Ail Ryfel Byd. Teitl swyddogol y blaid (ers 1999) yw is Plaid Cymru - The Party of Wales. Natur a chynnwys | Scope and content Cofnodion Plaid Cymru, 1915-1999, yn cynnwys cofnodion, agenda and gohebiaeth y pwyllgor gwaith a phwyllgorau eraill, 1925-1997; gohebiaeth gyffredinol, 1925-1998, gyda nifer o aelodau a swyddogion blaenllaw y blaid; cofnodion, gohebiaeth a phapurau eraill y gwahanol bwyllgorau rhanbarthol, 1925-1997, a changhennau,1930-1992; cofnodion a dogfennaeth y Cyngor Cenedlaethol, 1967-1997; cofnodion ariannol, yn cynnwys rhai papur newydd misol y blaid Y Ddraig Goch a Welsh Nation a Chronfa G#yl Ddewi, 1927-1996; rhaglenni a threfniadau ar gyfer cynadleddau ac Ysgolion Haf, 1933-1998; cofnodion aelodaeth, 1930-1996; papurau y Gr#p Ymchwil, [c.1960]-1995; papurau, yn cynnwys areithiau ac effemera, yn ymwneud ag etholiadau, 1929-1999; papurau yn ymwneud ag Adran y Menywod, 1924-1996, a'r Mudiad Ieuenctid, 1964-1998; papurau yn ymwneud â refferendwm datganoli 1979,1969-1983, a refferendwm 1997, a Chynulliad Cymru,1992-1998; papurau yn ymwneud â Y Ddraig Goch, Welsh Nation a chyhoeddiadau eraill, 1932-1996; deunydd printiedig gan Blaid Cymru ac eraill yn cynnwys llyfrau, cyfnodolion a phamffledi,1913-1996; torion o'r wasg, 1924-1996; cylchlythyron, 1938-1992; papurau yn ymwneud â'r Blaid Seneddol,1980-1996; papurau unigolion ac rhai ar wahanol bynciau amrywiol, 1926-1998 = Records of Plaid Cymru, 1915-1999, including minutes, agendas and correspondence of the executive and other committees, 1925-1997; general correspondence, 1925-1998, with many prominent party members and officials; minutes, correspondence and other papers of the various regional committees, 1925-1997, and branches, 1930-1992; minutes and records of the National Council, 1967-1997; financial records, including those of the party's monthly newspaper Y Ddraig Goch and Welsh Nation and Cronfa Gwyl Dewi, 1927-1996; arrangements for and programmes of conferences and Summer Schools, 1933-1998; membership records, 1930-1996; papers of the Gr#p Ymchwil (research group), [c.1960]-1995; papers, including speeches and ephemera, relating to elections, 1929-1999; papers relating to the Adran Menywod (Women's Section), 1934-1996, and the Mudiad Ieuenctid (Youth Movement), 1964-1998; papers relating to the 1979 devolution referendum, 1969-1983, and the 1997 referendum and Welsh Assembly, 1992-1998; papers relating to Y Ddraig Goch, Welsh Nation and other publications, 1932-1996; printed matter by Plaid Cymru and others including books, periodicals and pamphlets, 1913-1996; press cuttings, 1924-1996; circulars, 1938-1992; papers relating to the Parliamentary Party, 1980-1996; papers of individuals and to various miscellaneous topics, 1926-1998. Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales Tudalen | Page 4 GB 0210 PLAMRU Archif Plaid Cymru, Nodiadau | Notes Nodiadau teitl | Title notes Ffynhonnell | Immediate source of acquisition Adneuwyd gan Blaid Cymru, Caerdydd, Aberystwyth a Llundain, 1967-1998, a thrwy law J. E. Jones, Caerdydd, 1953-1960, Elwyn Roberts, 1966-1988, Dafydd Williams, 1974-1997, Nans Jones, Caerdydd, 1983, Gwyneth Roberts, Abergynolwyn, 1988, Gwynfor Evans, 1988, Cynog Dafis, 1997, Karl Davies, 1997, Siôn Jobbins, Aberystwyth, 1998, a Ioan Bellin, 1998. Adneuwyd grwpiau eraill gan Olwen Jones, Caernarfon, trwy law Elwyn Roberts, 1982 Trefniant | Arrangement Trefnwyd fel a ganlyn: y pwyllgor gwaith; gohebiaeth gyffredinol; siroedd/rhanbarthau; canghennau; y Cyngor Cenedlaethol; cyllid; cynadleddau ac ysgolion haf; aelodaeth; ymchwil; etholiadau; adran y menywod; refferendwm 1979; pynciau cyffredinol; cyhoeddiadau; deunydd printiedig; torion o'r wasg; mudiad ieuenctid; cylchlythyron; refferendwm 1997; y blaid seneddol; papurau unigolion; papurau amrywiol. Cyfyngiadau ar fynediad | Restrictions on access Mae cynnwys yr archif dan embargo am ddeng mlynedd. Rhaid cael caniatâd yr ysgrifennydd cyffredinol yn swyddfa Plaid Cymru, Caerdydd, cyn cael gweld deunydd sydd o fewn y cyfnod hwn. Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau diweddar yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru lofnodi'r ffurflen 'Papurau modern - gwarchod data'. Amodau rheoli defnydd | Conditions governing use Amodau hawlfraint arferol. Rhestrau cymorth | Finding aids Ceir copïau caled o'r catalogau yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Mae'r catalogau ar gael ar lein. Disgrifiadau deunydd | Related material Ceir dwy gaset yn LlGC, Archif Genedlaethol Sgrin a Sain Cymru CM 8088-9. Mae deunydd pellach Plaid Cymru i'w cael yn LlGC: Cynog Dafis, Dafydd Elis Thomas, Dafydd Wigley