FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI PROGRAMI EDEBİYAT VE TOPLUMSAL KÜLTÜR İLİŞKİLERİ ÇERÇEVESİNDE BARIŞ MANÇO’NUN ŞARKI SÖZLERİ YÜKSEK LİSANS MERYEM BETÜL KOÇAK İSTANBUL, 2021 FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI PROGRAMI EDEBİYAT VE TOPLUMSAL KÜLTÜR İLİŞKİLERİ ÇERÇEVESİNDE BARIŞ MANÇO’NUN ŞARKI SÖZLERİ YÜKSEK LİSANS MERYEM BETÜL KOÇAK (190101006) Danışman (Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Kevser Şerefoğlu Danış) İSTANBUL, 2021 BEYAN/ ETİK BİLDİRİM Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bağlı olduğum üniversite veya bir başka üniversitedeki başka bir çalışma olarak sunulmadığını beyan ederim. Meryem Betül KOÇAK İmza TEŞEKKÜR İlk okuyucum ve tez danışmanım Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Kevser Şerefoğlu Danış hocama lisanstan bu yana bana kattıkları ve bu tezin meydana gelmesine katkı sağladığı her aşaması için gönülden teşekkür ederim. Zeynep hocamın ufuk açıcı yorumları, desteği, rehberliği, yüksek enerjisi ve bana dair olumlu inancı olmasaydı bu tezi bitiremezdim. Lisans hayatım boyunca birçok birikim edinmemi sağlayan ve hayata dair bakış açımı güzelleştiren hocalarım Prof. Dr. M. Fatih Andı’ya, Doç. Dr. Dursun Ali Tökel’e ve Prof. Dr. Şaban Sağlık’a içten teşekkür ederim. Tez çalışmam boyunca desteğini esirgemeyen edebiyat öğretmenim Ümit Yaşar Özkan hocama, lisanstan bu yana bana yoldaşlık eden Kübra Ay’a ve teknik desteklerinden dolayı Nektel Demir abime teşekkürü borç bilirim. Bugün burada olmama vesile olan, her daim maddi ve manevi desteğini sarf eden, moralim bozulduğunda yüzümü güldüren, düştüğüm yerden kaldırıp elimi tutan biricik annem Havva Koçak’a, kardeşlerim Ayşe Gül Koçak’a ve M. Talha Koçak’a gönlümün en derin köşesinden teşekkür ederim. Burada ismini anamadığım ama gönlümden geçirdiğim kıymetli hocalarıma, arkadaşlarıma, sevdiklerime de teşekkür ederim. Pandemide yaşadığım maddi ve manevi zorluklara rağmen bu tezi sizlerle buluşturabildiğim için mutluyum. Tezimin yeni çalışmalara ilham ve güzelliklere vesile olmasını dilerim. Meryem Betül Koçak İmza EDEBİYAT VE TOPLUMSAL KÜLTÜR İLİŞKİLERİ ÇERÇEVESİNDE BARIŞ MANÇO’NUN ŞARKI SÖZLERİ Meryem Betül Koçak ÖZET Tarihsel ve toplumsal süreç içerisinde edebiyatın ve kültürün bir parçası olan müzik, halkın ortak hafızasını oluşturan bir bellek görevi görmüştür. Müziği önemli kılan, nağmelerin güfteyi iyi bir şekilde taşımasıdır. Nağmeden bağımsız olarak şarkı sözlerini birer “metin” olarak ele almak edebiyatın araştırma sahası içindedir. Bu bağlamda şarkı sözlerinin irtibat kurduğu anlam dünyası, Türk edebiyatı ve kültürü hakkında ipuçları sunmaktadır. Çalışmamızın hareket noktası, 1960’lı yılların sonundan 1999’a kadar Türkiye’de popüler müzik sahasında önemli bir isim olarak karşımıza çıkan Barış Manço’nun, şarkı sözlerinden yola çıkarak çağın ihtiyaçlarını geçmişle ilişkilendirdiğine dair izlenimlerimizdir. Bu çalışmada, popüler kültürün bireysel noktada hızla şekillendiği bir dönemde Manço'nun şarkıları ve şarkı sözlerinin ardında yatan felsefede geleneksel bir zemin olduğunu iddia ediyor, bunu delillendirmeye çalışıyoruz. Özellikle Cumhuriyet sonrası oluşan yeni düzlemde, 'Musiki İnkılabı’nın da etkisiyle ortaya çıkan popüler müzik tarihinde Barış Manço şarkı sözlerinin gelenekle ve Türk kültürüyle kurduğu ilişki üzerinde detaylı biçimde durmak elzemdir. Anahtar Kelimerler: Edebiyat, Kültür, Gelenek, Popüler Müzik, Barış Manço, Musiki İnkılabı v LYRICS OF BARIŞ MANÇO WITHIN THE FRAMEWORK OF LITERATURE AND SOCIAL CULTURE RELATIONS Meryem Betül Koçak ABSTRACT Music, which is a part of literature and culture in the historical and social course, has served as a memory that forms the collective memory of the people. What makes music important is how the tunes convey the lyrics well. It is within the research field of literature to consider song lyrics as a "text" regardless of the tune. Within this context, the world of meaning that the lyrics communicate with, offers clues about the Turkish literature and culture. Based on his lyrics, the starting point of our study is our impression that Barış Manço, who was an important name in the field of popular music in Turkey from the late 1960s to 1999, relates the needs of the era to the past, based on his lyrics. In this study, we claim and try to prove that there is a traditional ground in the philosophy behind Manço's songs and lyrics in a time when popular culture was rapidly being shaped at the individual level. In the history of popular music which emerged with the influence of the 'musical reform', especially in the new order formed after the Republican period, it is essential to emphasize on the relationship of Barış Manço's lyrics with tradition and the Turkish culture. Keywords: Literature, Culture, Tradition, Popular Music, Barış Manço, Musical Reform vi ÖNSÖZ Bir müzik eserini temelde güfte ve beste çalışmaları olmak üzere iki kısım üzerinden incelemek mümkündür. Müzikoloji alanındaki çalışmalar bir müzik eserinin daha çok müzikal tarafı üzerine yoğunlaşırken müzik eserinin içeriğe dönük kısmını yani güftesini daha çok edebiyat araştırmacıları ele almaktadır diyebiliriz. Aslında edebiyat ve müziğin birbiriyle bağlantısı ve iç içe geçmiş hâli eski Türklerdeki şaman geleneğinden, divan, halk ve modern şiire kadar geniş bir alana uzanmaktadır. Bu sebepten dolayı müzikoloji ve türkoloji alanındaki araştırmacıların beraber yapacakları çalışmalar her iki alana da ışık tutacaktır. Edebiyat bir topluma, halka, millete dair birtakım ipuçları sunmaktadır. Bu sayede anlam kodlarını çözümlemek, bu kodların geçmişten bugüne hangi evrelerden geçerek geldiğini ve bugüne nasıl aktarıldığını gözlemlemek verileri analiz etme imkânını sunmaktadır. Toplumsal kültür halkın beğenisini, geçmişini, birikimini ortaya koymaktadır. Popüler kültürün alt başlığında inceleyebileceğimiz popüler müzik ise toplumsal kültüre ve halkın beğenisine dair bazı ipuçları vermektedir. Bu bağlamda popüler yani halkın zevkine uygun, halk tarafından sevilen müziğin irdelenmesi gerekmektedir. Barış Manço hem yaşadığı dönemde hem de vefatının ardından bugüne kadar 7’den 70’e kadar sevilerek dinlenen isimlerden biridir. İngilizce ve Fransızca’yı ana dili gibi iyi bilen Manço yurt dışında eğitim almış ve Almanca, İspanyolca, İtalyanca, Japonca vb. dillerdeyse derdini anlatabilecek kadar konuşabilmektedir. Hatta Japonya konserine çıkmadan önce iki hafta içerisinde Japonlarla anlaşabilecek kadar Japonca öğrendiği bilinmektedir. Japon halkıyla İngilizce yerine kendi dilinde anlaşmayı tercih etmesi ve bu yönde gayret etmesi onun sadece Türk halkına değil evrensel anlamda insanlara verdiği önemi de göstermektedir. Manço, Batılı bir eğitim almasına rağmen eğitiminin ardından Türkiye’ye dönerek ömrünün sonuna kadar Türk kültürünü anlatmaya, aktarmaya çaba göstermiştir. Manço’nun Dede Korkut’tan Fuzulî’ye, Pir Sultan Abdal’dan Selahattin vii Pınar’a kadar geniş ilgisi, bilgisi ve aktarımı Manço’nun gelenek ile modern arasında nerede durduğunu sorgulamaya ve bu çalışmayı yapmaya teşvik etmiştir. Barış Manço’nun her ne kadar sevildiği ve şarkılarının arka planının derin olduğu bilinse de şarkı sözlerinin edebiyat ve toplumsal kültüre dair bağını içeren müstakil ve ayrıntılı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmanın hem disiplinlerarası bir bakışa kapı aralamasına hem de Manço’nun kültür dünyasına yakından ışık tutmasına vesile olmasını dileriz. Çalışmamızın giriş bölümünde kültür kavramına değindik. Kültürün göstergesi olan edebiyatı kısaca ele aldıktan sonra edebiyatın halkla olan ilişkisini, halk kavramının nasıl algılandığını ve tanımladığını sorgulamaya çalıştık. Halk kavramıyla “popülizm”, “popülist” ve “popüler” terimlerini irdeledik. Popüler ve popülist kavramlarının ayrımını yaptıktan sonra “halk beğenisi”, “kitle kültürü”, “yüksek kültür”, “popüler kültür” kavramlarına değindik. Şarkı sözleri incelemesinin edebiyat alanına girip girmediğini tartıştık. Çalışmamızın problemlerini belirttik. Birinci bölümde popüler müzik tarihini araştırdık. Bu bölümü “Musiki İnkılabının Düşünce Temelleri ve Çelişkiler”, “Popüler Müziğe Doğru”, “Popüler Müziğin Doğuşu ve Seyri” olmak üzere üç kısımda inceledik. Popüler müzik tarihini incelerken Sultan II. Mahmud’dan başlayıp 1990’lı yıllara kadar gelerek geniş bir yelpazede sunmaya çalıştık. Buradaki temel amaçlarımız müzik geleneğimizdeki değişimin, dönüşümün, kırılmanın seyrini görebilmek; Barış Manço’nun müziğinin nasıl bir ortama doğduğunu incelemek; Manço’nun müziğinin hem çağı ve çağdaşları içindeki konumunu hem de Manço’nun kendi müzik seyri içindeki gidişatını gözlemlemekti. Çalışmamızın ana kısmı ikinci ve üçüncü bölümden oluşmaktadır. İkinci ve üçüncü bölümde Manço’nun kendi yazdığı şarkı sözleri üzerinden onun edebiyat ve toplumsal kültürle bağını sorgulamaya çalıştık. Şarkı sözlerini metin olarak ele alırken klasik bir şiir tahlili yapmayı değil, kavramlar eşliğinde metinlere yaklaşmayı tercih ettik. Ek kısmında ise 45’lik plakların ve albüm parçalarının listesini ilave ettik. Barış Manço’nun kendi yazdığı şarkı sözlerini A’dan Z’ye sıralayarak ekledik. viii Böylece Manço şarkılarının diskografisini oluşturduk ve şarkı sözlerini bir araya getirerek okuyucunun kolay erişimini amaçladık. Ayrıca Manço’nun Türkçe şarkı sözlerinin yanında İngilizce