voet Trek je stoute schoenen aan & stapEr is zoveel te zien! de wereld ligt aan je voeten Hollands Mooiste Bijzondere wandelingen in eigen land Grenzeloos Schotse Stilte, sprookjesachtig Duitsland en Frans wadlopen Wandel Anders Hollands Mooiste Langs gedichten, Het nieuwe Elfstedenpad, ontdek de muurkunst en eetbare Maasvallei en dat héél lange Pieterpad planten Grenzeloos In de voetsporen van... Over de Franse zeebodem, door stil Schotland, Hugo de Groot ruig Italië en sprookjesachtig Duitsland Hemingway Wandel Anders The Sound of Music Pluk je wild in de Nederlandse natuur of wandel langs muren vol kunst In de voetsporen van... € 9,95 Het Parijs van Hemingway, op de vlucht met Hugo de Groot en The Sound of Music in Salzburg Wandelen En ook: hoe Nederland aan de wandel Lopen is genieten ging * mail & win * wandelweetjes Digitale fi etsroutegids 1 jaar voor slechts €9,95 Colofon Voetstap is een uitgave van Plus GRATIS Magazine 1 extra Hoofdredacteur Caroline van der Kooij gids Art direction & vormgeving It giet oan Lizeanne Voorhout Zeg je ‘tocht der tochten’, dan weet iedereen waar je het over hebt: Yvet Hollander de Elfstedentocht. Mijn vader was een van de dappere schaatsers die Eindredactie in 1958 hem reed. 200 kilometer lang, op houten Friese doorlopers. Esther Speelman Daarna verruilde hij het ijs voor de weg en werd jarenlang op Tweede Fotografie Pinksterdag de tocht door ons gezin op de fiets volbracht. Cover: 123RF Limited Nu was het alleen nog wachten op een Elfstedenpad om te voet af Uitgever te leggen, want wandelen is ongekend populair. Wist je dat er 10,5 Tjangja Galdeij miljoen Nederlanders wandelen voor hun plezier? Dat is bijna twee derde van de bevolking. Fijne bijkomstigheid is dat het ook nog eens Drukker Corelio Printing supergezond is, voor lichaam én geest. Het vorig jaar geopende Elfstedenpad voert zoveel mogelijk langs Distributeur het parcours van de beroemde schaatstocht. Het is 283 kilometer Aldipress, De Meern/ AMP lang en opgedeeld in 46 etappes. Onderweg kun je genieten van de uitgestrekte weidegebieden waar je het gevoel hebt dat je in SPN bv niemandsland loopt. En natuurlijk kom je langs alle elf steden, waar Amalialaan 126H 3743 KJ Baarn overigens van alles te beleven is. Ga bijvoorbeeld naar binnen in de Tel. (035) 692 52 00 Harlinger Aardewerk- en Tegelfabriek, waar nog met de hand tegeltjes www.plusonline.nl worden beschilderd. Of geniet van een kopje koffie in het oude Copyright © 2018 SPN Postkantoor in Leeuwarden. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen O ja, als je het Elfstedenpad gaat lopen, kun je net als de schaatsers zonder voorafgaand schriftelijke toestemming onderweg stempeltjes halen. Maar misschien wel het leukste van van de uitgever. deze tocht: of het nu vriest, regent of lekker warm is, it giet oan. Aan de informatie in dit blad kunnen geen rechten Fietsliefhebbers opgelet! Reageer snel en ontvang: worden ontleend. Caroline van der Kooij Neem nu een abonnement op de digitale • 1x gratis gids met 12 routes door heel Hoofdredacteur fietsroutegids, een initiatief van Fietsen123.nl Nederland. en de makers van Plus Magazine. • de mooiste fietsknooppuntroutes Kijk voor een impressie van het Elfstedenpad op blz. 18 U ontvangt dan elke maand per e-mail een maandelijks in uw e-mailbox. fietsroutegids met een ander thema, zoals • 144 routes per jaar door heel Nederland bloesemroutes en kastelenroutes. Bovendien voor slechts €9,95. heeft elke gids een pagina met route-aanwijzingen Geschikt voor pc, tablet en smartphone, om uit te printen. Handig voor op het stuur! dus ook onderweg te raadplegen. Ga naar www.abonneeplein.nl/fi etsroutegids 3 WERF FIETSENBOEKJE_Voetstap.indd 2 30-01-18 13:21 12 18 Inhoud 40 18 34 72 Hoe het begon Hollands Mooiste Grenzeloos In de voetsporen Wandel Anders 6 De dominee die 12 Maasvallei 34 Lopen over zeebodem van… 80 Leidse muurpoëzie Nederland aan de Genieten tussen de Wist je dat je in Frankrijk 60 Hugo de Groot Zoveel gevels, zoveel wandel kreeg Dutch Mountains óók kunt wadlopen? Na zijn ontsnapping gedichten 18 Elfstedenpad 40 De Schotse Highlands uit Slot Loevestein 84 Wildplukken in het bos 84 Tips & Weetjes Je kon het al schaatsen Hier voel je je bíjna 66 Ernest Hemingway Er groeit allerlei eetbaars 10, 58, 78, 94 en fietsen, maar nu kun alleen op de wereld Langs zijn favoriete in het wild Wandel & Zo je het ook lopen! 46 Sprookjesachtig cafés in Parijs 90 Street art in Londen 95 Bij de Handjes 28 Pieterpad Duitsland 72 The Sound of Music Soms ligt de kunst De leukste wandelingen Van Pieterburen naar de Bakermat van de Van het klooster letterlijk op straat 46 met kinderen Sint-Pietersberg sprookjes van Grimm in Salzburg tot het 52 De Italiaanse Dolomieten beroemde prieeltje Wit in de winter, groen in de zomer 4 5 12 18 Inhoud 40 18 34 72 Hoe het begon Hollands Mooiste Grenzeloos In de voetsporen Wandel Anders 6 De dominee die 12 Maasvallei 34 Lopen over zeebodem van… 80 Leidse muurpoëzie Nederland aan de Genieten tussen de Wist je dat je in Frankrijk 60 Hugo de Groot Zoveel gevels, zoveel wandel kreeg Dutch Mountains óók kunt wadlopen? Na zijn ontsnapping gedichten 18 Elfstedenpad 40 De Schotse Highlands uit Slot Loevestein 84 Wildplukken in het bos 84 Tips & Weetjes Je kon het al schaatsen Hier voel je je bíjna 66 Ernest Hemingway Er groeit allerlei eetbaars 10, 58, 78, 94 en fietsen, maar nu kun alleen op de wereld Langs zijn favoriete in het wild Wandel & Zo je het ook lopen! 46 Sprookjesachtig cafés in Parijs 90 Street art in Londen 95 Bij de Handjes 28 Pieterpad Duitsland 72 The Sound of Music Soms ligt de kunst De leukste wandelingen Van Pieterburen naar de Bakermat van de Van het klooster letterlijk op straat 46 met kinderen Sint-Pietersberg sprookjes van Grimm in Salzburg tot het 52 De Italiaanse Dolomieten beroemde prieeltje Wit in de winter, groen in de zomer 4 5 Hoe het begon De eerste wandelaar Ooit was wandelen een chique tijdverdrijf Wij vinden het heel gewoon: een frisse neus halen Nederlanders wandelen tijdens een ochtendwandeling, met vrienden een etappe van het Pieterpad afleggen, wandeltoch- nog niet zo lang. Nou ja, ten maken in een onbekende omgeving tijdens een weekend weg. Veruit de meeste Nederlanders de elite wilde weleens wandelen regelmatig en het lijkt alsof er alleen flaneren onder een loofgang. maar meer wandelaars bijkomen. Het is dan ook de Tekenaar Piet meest laagdrempelige vorm van lichaamsbeweging, Schipperus bijna iedereen kan het. Toch is een wandeling voor maakte de Maar een flink stuk lopen prachtige litho’s het plezier niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. Nog een monument oprichten voor het verdwijnende voor de boeken voor je plezier werd pas maar anderhalve eeuw geleden was het een chique Nederland, zoals hij het zelf formuleert. Samen met van Jacobus e tijdverdrijf, voorbehouden aan de elite. tekenaar Piet Schipperus, die prachtige litho’s voor Craandijk. eind 19 eeuw een trend. de boeken maakt, gaat hij op pad. En wel dankzij een dominee Verboden toegang Monumentenzorg staat in de kinderschoenen en Wanneer Jacobus Craandijk in 1878 van ‘s-Gra- het zal nog meer dan dertig jaar duren voordat de die aanstekelijk over zijn veland naar Hilversum wandelt, beklaagt hij zich Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten erover dat hij geen toegang heeft tot het landgoed wordt opgericht. Veel moois dreigt verloren te eigen wandelingen schreef. Gooilust. Hij moet genoegen nemen met een pad gaan. Maar een voordeel van de vooruitgang is dat langs een vaart en het uitzicht op het wandelbos Nederland een spoorwegnet krijgt. Verre uithoeken Tekst Flip van Doorn llustraties iStock (Whitemay) van de buitenplaats. Deze ‘wandelende dominee’ is van het land worden steeds makkelijker bereikbaar. dan al een bekende verschijning. Hij werkt aan het Craandijk maakt van die mogelijkheid dankbaar vierde deel van zijn Wandelingen door Nederland gebruik. Maar de hekken van de ‘s-Gravelandse met pen en potlood, kloeke salontafelboeken waarin buitenplaatsen blijven voor hem gesloten. hij landschappen en kastelen beschrijft. Daar heeft Bij Arnhem treft hij een jaar later een gastvrije land- hij een goede reden voor. De industriële revolutie heer. De eigenaar van landgoed Mariëndaal heeft is op stoom, de bevolking groeit snel en rond de alleen keurige porseleinen bordjes opgehangen steden verrijzen nieuwe buitenwijken en industrie- met daarop het verzoek niet in bomen of banken gebieden. Met zijn wandelverslagen wil Craandijk te snijden. De dominee is er zeer over te spreken. 6 7 Hoe het begon De eerste wandelaar Ooit was wandelen een chique tijdverdrijf Wij vinden het heel gewoon: een frisse neus halen Nederlanders wandelen tijdens een ochtendwandeling, met vrienden een etappe van het Pieterpad afleggen, wandeltoch- nog niet zo lang. Nou ja, ten maken in een onbekende omgeving tijdens een weekend weg. Veruit de meeste Nederlanders de elite wilde weleens wandelen regelmatig en het lijkt alsof er alleen flaneren onder een loofgang. maar meer wandelaars bijkomen. Het is dan ook de Tekenaar Piet meest laagdrempelige vorm van lichaamsbeweging, Schipperus bijna iedereen kan het. Toch is een wandeling voor maakte de Maar een flink stuk lopen prachtige litho’s het plezier niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. Nog een monument oprichten voor het verdwijnende voor de boeken voor je plezier werd pas maar anderhalve eeuw geleden was het een chique Nederland, zoals hij het zelf formuleert. Samen met van Jacobus e tijdverdrijf, voorbehouden aan de elite. tekenaar Piet Schipperus, die prachtige litho’s voor Craandijk. eind 19 eeuw een trend. de boeken maakt, gaat hij op pad. En wel dankzij een dominee Verboden toegang Monumentenzorg staat in de kinderschoenen en Wanneer Jacobus Craandijk in 1878 van ‘s-Gra- het zal nog meer dan dertig jaar duren voordat de die aanstekelijk over zijn veland naar Hilversum wandelt, beklaagt hij zich Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten erover dat hij geen toegang heeft tot het landgoed wordt opgericht.