UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI • ZESZYTY NAUKOWE NR 146 Nr 26 IN ŻYNIERIA ŚRODOWISKA 2012 TADEUSZ CHRZAN * PRZEMYSŁAW BŁOCH** , ŁUKASZ ZAWORSKI ** SPOŁECZNO-EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA BUDOWY KOMBINATU WĘGLOWO-ENERGETYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM S t r e s z c z e n i e Z przeprowadzonej analizy wynika, że kolejne zło ża surowców energetycz- nych si ę wyczerpuj ą. Nale ży uruchamiać nowe kopalnie na nowych zło żach. Nowe du że zło ża w ęgla brunatnego znajduj ą si ę w województwie lubuskim w okolicach miejscowo ści Gubin-Mosty-Brody. W pracy wskazano społecz- no-ekonomiczne uwarunkowania budowy kopalni i elektrowni w wojewódz- twie lubuskim. Dzi ęki tej inwestycji wzro śnie poziom uprzemysłowienia re- gionu, a w ślad za tym oczekiwanym efektem jest wzrost jego zamo żno ści. Słowa kluczowe: węgiel brunatny, kopalnie odkrywkowe, elektrownie. WST ĘP Obecnie w Polsce wydobywa si ę w ęgiel brunatny w Kopalni W ęgla Brunat- nego Bełchatów, Turów, Konin, Adamów. Dotychczasowe zło ża stopniowo si ę wyczerpuj ą, a niektóre kopalnie jak Adamów w najbli ższej przyszło ści zostan ą zamkni ęte. Spowoduje to, że nast ąpi zmniejszenie produkcji energii elektrycz- nej na bazie węgla brunatnego. Dla utrzymania dotychczasowych wyników wydobycia górnictwa, a tak że dla wytworzenia takiej samej ilo ści energii elek- trycznej z w ęgla brunatnego zachodzi potrzeba przyst ąpienia do budowy nowej kopalni i elektrowni. Energia elektryczna (mierzona jako watogodzina, Wh) z węgla brunatnego [Chrzan 2010] jest ta ńsza o 18,2% od energii elektrycznej z węgla kamiennego o 96% z gazu i o 253% z elektrowni wodnych. W regionie Lubuskim znajduj ą si ę z asoby bilansowe zło ża w ęgla brunatnego szacowane na 4 mld ton. Zło że Gubin, z uwagi na korzystne parametry geologiczno-górnicze oraz du że zasoby w ęgla umo żliwia budow ę nowego zagł ębia paliwowo- * Instytut Budownictwa, Uniwersytet Zielonogórski ** doktorant budownictwa, Uniwersytet Zielonogórski Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania budowy … 91 energetycznego. Jak podkre śla Polska Grupa Energetyczna (PGR) w przyszło ści zagł ębie to mo że stanowi ć wa żne źródło energii w krajowym systemie elektroe- nergetycznym. Nowa kopalnia i elektrownia powstałaby na zło żu w ęgla brunat- nego w miejscowo ściach Gubin-Mosty-Brody (GMB). Stanowi to szans ę na szybkie uprzemysłowienie regionu i znaczny napływ gotówki dla samorz ądu i gmin oraz zmniejszenia bezrobocia w województwie. PROGNOZOWANIE WYDOBYCIA WĘGLA BRUNATNEGO W Polsce wydobywa si ę obecnie corocznie około 60 mln Mg w ęgla brunat- nego. Obecny poziom wydobycia b ędzie utrzymywał si ę tylko do 2022 roku. Po tym okresie nast ąpi spadek wydobycia w ęgla brunatnego w Polsce, co spowo- duje wzrost ceny energii elektrycznej. W zwi ązku z t ą sytuacj ą nale ży podj ąć działania w celu eksploatacji nowych złó ż w ęgla brunatnego. W śród du żych polskich złó ż w ęgla brunatnego do zagospodarowania proponowane s ą zło ża węgla brunatnego poło żone w rejonie Legnicy (14,5 miliarda ton) oraz zło że Gubin-Mosty-Brody 2 miliardy ton. Zło że Gubin-Mosty-Brody (GMB) poło żo- ne jest przy granicy z Niemcami. Na tym samym geologicznie zło żu w kopalni Jänschwalde wydobywa się po stronie niemieckiej 15 milionów ton w ęgla rocz- nie, który jest spalany w elektrowni o mocy 3000 MW [Kasztelewicz 2008]. Aby utrzyma ć wydobycie w ęgla brunatnego i ceny energii elektrycznej na do- tychczasowym poziomie to nale ży do 2022 r. wybudowa ć now ą kopalni ę i elek- trowni ę (GMB), poniewa ż w 2022 r. jak wynika z tre ści rysunku 1 kopalnia Adamów zako ńczy wydobycie. Budowa nowych kopal ń w ęgla brunatnego i elektrowni ma olbrzymie znaczenie dla polskiej energetyki tak, aby mogły one w przyszłości zastąpi ć produkcj ę energii elektrycznej pochodz ącej z dzi ś eks- ploatowanych rejonów. Planowane do uruchomienia kopalnie mog ą przez dłu- gie lata dostarcza ć surowiec do produkcji taniej energii elektrycznej, spowodo- wa ć rozwój gospodarczy nowego regionu oraz zapewni ć naszemu krajowi bez- piecze ństwo energetyczne. Cykl budowy kopalni i elektrowni wynosi około 12 lat. Dlatego te ż budow ę kopalni GMB nale ży rozpocz ąć jak najszybciej, aby zapewni ć utrzymanie po roku 2022 dotychczasowego wydobycia w ęgla brunat- nego. ZASOBY BILANSOWE ZŁO ŻA WĘGLA BRUNATNEGO W REGIONIE LUBUSKIM Zasoby bilansowe zło ża w ęgla brunatnego w regionie lubuskim pokazano na mapie poni żej [Kasztelewicz 2012]. Podano ilo ść zasobów bilansowych w po- szczególnych zło żach w ęgla brunatnego oraz kategorie udokumentowanych złó ż. Zasoby geologiczne bilansowe s ą ilo ści ą kopaliny w granicach zło ża 92 T. Chrzan, P. Błoch, Ł. Zaworski (w tonach lub metrach sze ściennych), której jako ść odpowiada aktualnym kryte- riom gospodarczego wykorzystania, a zło że spełnia kryteria geologiczno- górnicze bilansowo ści umo żliwiaj ące jego eksploatacj ę. Zasoby pozabilansowe – kopalina, która nie spełnia kryteriów bilansowo ści. Zło ża s ą dokumentowane na podstawie kategorii rozpoznania zło ża, czyli w kategorii A, B, C1, C2 i D. 1) Kategoria D –granice zło ża, jego budow ę geologiczn ą i zasoby okre śla si ę na podstawie odosobnionych wyrobisk, interpretacji geologicznej danych geofizycznych przy zastosowaniu ekstrapolacji; bł ąd oszacowania średnich warto ści parametrów zło ża i zasobów mo że przekracza ć 40%; Rys. 1. Prognozowane wydobycie w ęgla brunatnego w Polsce, oś x lata, o ś y miliony ton Fig. 1. Prediction of brown coal mining in Poland, x-oxis –years, y-oxis milions tons [Porozumienie Producentów W ęgla Brunatnego 2006]. 2) W kategorii C2 – granice zło ża kopaliny okre śla si ę na podstawie danych z wyrobisk, odsłoni ęć naturalnych metod ą interpolacji, poznane s ą główne Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania budowy … 93 cechy formy, budowy i tektoniki zło ża; wst ępnie s ą okre ślone warunki geo- logiczno-górnicze eksploatacji; jako ść kopaliny jest rozpoznana na podsta- wie systematycznego opróbowania w pełnym zakresie mo żliwych zastoso- wa ń kopaliny, przy czym bł ąd oszacowania średnich warto ści parametrów zło ża i zasobów nie mo że przekracza ć 40%; 3) W kategorii C 1 – granice zło ża kopaliny okre śla si ę na podstawie danych z wyrobisk rozpoznawczych, z odsłoni ęć naturalnych lub bada ń geofizycz- nych metod ą interpolacji, stopie ń rozpoznania zło ża jest wystarczaj ący do opracowania projektu zagospodarowania zło ża, w tym do szczegółowego okre ślenia formy, budowy, tektoniki zło ża i jako ści kopaliny w zło żu, wa- runków geologiczno-górniczych eksploatacji, oraz do dokonania oceny wpływu przewidywanej eksploatacji na środowisko, przy czym bł ąd osza- cowania średnich warto ści parametrów zło ża i zasobów nie mo że przekra- cza ć 30%; Rys. 2. Poło żenie złó ż w ęgla brunatnego w rejonie lubuskim [Kasztelewicz 2012] Fig. 2. Location of lignite deposits in the region Lubuskie [Kasztelewicz 2012] 94 T. Chrzan, P. Błoch, Ł. Zaworski 4) W kategorii B – granice zło ża kopaliny okre śla si ę w sposób u ści ślony na podstawie specjalnie wykonanych w tym celu wyrobisk rozpoznawczych lub bada ń geofizycznych, wymagane jest okre ślenie formy i budowy zło ża, pod- stawowych cech tektoniki w sposób jednoznaczny, jako ść i własno ści tech- nologiczne kopaliny powinny by ć potwierdzone wynikami prób w skali pół- technicznej lub przemysłowej, przy czym bł ąd oszacowania średnich warto- ści parametrów zło ża i zasobów nie mo że przekracza ć 20%; 5) Kategoria A – maksymalny bł ąd szacowania podstawowych parametrów zło żowych wynosi 10%. Rozpoznanie budowy zło ża jest oparte na wynikach prowadzonej eksploatacji. Bierze si ę pod uwag ę wybudowanie dwóch wieloodkrywkowych kopalni węgla brunatnego, 1-KWB Cybinka na zło żach Cybinka, Rzepin i Torzym oraz 2 KWB Gubin na zło żach Gubin, Żarki i Mosty [Kasztelewicz 2012]. Pa ństwo- wy Instytut Geologiczny w latach 2010-2012 przeprowadził dodatkowe prace w kategorii od D do B, które udokumentowały zasoby bilansowe zło ża Gubin- Zasieki-Brody na 2,019 miliarda ton. Kopalnia Cybinka wydobywałaby 19,5 mln. ton w ęgla brunatnego na rok a kopalnia Gubin 26 mln ton na rok, razem 45,5 mln ton na rok. CZYNNIKI CHARAKTERYZUJĄCE KAPITAŁ INTELEKTUALNY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW [RANKING ] Kapitał intelektualny województwa Lubuskiego wyra żony w postaci ni żej wymienionych czynników w stosunku do średniej krajowej i ogółu ludno ści województwa (O.L.) wynosi n % i plasuje nasze województwo w śród 16 woje- wództw na miejscu n-tym. Poni ższ ą analiz ę opracowano na podstawie danych GUS z 2007 roku. 1. Studenci szkół wy ższych stanowi ą 3,4 % O.L. – miejsce 16 w śród woje- wództw, 2. Nauczyciele akademiccy 6.5% O.L. – 8 miejsce, 3. Studenci studiów podyplomowych 0,4% O.L. – 4 miejsce, 4. Studenci studiów doktoranckich 0,12% O.L. – 1 miejsce, 5. Liczba linii telefonicznych 2,7% na O.L. – 14 miejsce, 6. Liczba odbiorników radiowych 3,0% na O.L. – 13 miejsce, 7. Liczba odbiorników telewizyjnych 3,0% na O.L. – 13 miejsce, 8. Nakłady na badania i rozwój 0,4% nakładów krajowych – miejsce 15, 9. Pracownicy krajowego sektora badawczo-rozwojowego 1,0% – 16 miejsce, 10. Nakłady na dz. Innowacyjn ą 1,0% nakładów krajowych – 16 miejsce, 11. Podmioty gospodarcze w systemie Regon 10,5% na O.L. – 3 miejsce, 12. Linie produkcyjne z automatyzowane 410 sztuk – 13 miejsce, 13. Komputery steruj ące procesami 671 sztuk – 14 miejsce, Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania budowy … 95 14. Produkt krajowy brutto 2,4% produktu krajowego – 14 miejsce. Jak wynika z przedstawionej analizy województwo Lubuskie jest jednym z najbiedniejszych województw w kraju o niskim kapitale intelektualnym. PROGNOZOWANE