ZAVOD INSTITUTE ZA ZA[TITU FOR NATURE PRIRODE CONSERVATION SRBIJE OF SERBIA ZA[TITA PRIRODE 58/1–2 PROTECTION OF NATURE 58/1–2 YUISSN–0514–5899 UDK:502/504 Beograd/Belgrade 2008 ^ASOPIS ZAVODA ZA ZA[TITU PRIRODE SRBIJE JOURNAL OF THE INSTITUTE FOR NATURE CONSERVATION OF SERBIA 11070 Novi Beograd, Dr Ivana Ribara 91 21000 Novi Sad, Radni~ka 20a 18000 Ni{, Vo`dova 14 E-mail: [email protected] Za izdava~a/For Publisher prof. dr Lidija Amixi} Redakcioni odbor/Editorial board Akademik Stevan Karamata dr William Wimbledon, Velika Britanija dr Jan ^erovsky, ^e{ka prof. dr Milutin Qe{evi} prof. dr Vladimir Stevanovi} dr Milan Bursa} prof. dr Lidija Amixi} dr Du{an Mijovi} dr Biqana Pawkovi} mr Sr|an Belij, sekretar Glavni urednik/Chif Editor dr Milan Bursa} Tehni~ki urednik/Technical editor Sne`ana Korolija Fotografija na predwoj korici / Photo on front cover Beloglavi sup Gyps fulvus — foto: B. Gruba~ Fotografija na zadwoj korici / Photo on back cover Mediteranski pauk Segestria florentina, female — foto: M. Komnenov Priprema za {tampu/Prepres Davor Pal~i} [email protected] [tampa/Print HELETA d.o.o. Ju`ni bulevar 5, Beograd Tira`/Press 800 SADR@AJ / CONTENTS Sr|an Belij GEODIVERZITET I GEONASLE\E U RAZVOJU GEOMORFOLOGIJE I ZA[TI- TI PRIRODE GEODIVERSITY AND GEOHERITAGE IN THE DEVELOPMENT OF GEOMOR- PHOLOGY AND NATURE CONSERVATION ....................................... 5 Dragan Ne{i}, Dragan Pavi}evi}, Sini{a Ogwenovi} REZULTATI SPELEOMORFOLO[KIH I BIOSPELEOLO[KIH ISTRA@I- VAWA JAME VRTA^EQE (LEDENA PE]INA) THE RESULTS OF SPELEOMORPHOLOGICAL AND BIOSPELEOLOGICAL STUDIES OF THE PIT VRTA^ELJE (LEDENA PE]INA)............................. 15 Sr|an Belij, Sava Simi} KATEGORIJA HIDROLO[KOG NASLE\A U SISTEMU GEONASLE\A I ZA- [TITE PRIRODE U SRBIJI CATEGORY OF HYDROLOGIC HERITAGE IN THE SYSTEM OF GEOHERITAGE AND NATURE PROTECTION OF SERBIA .......................................... 27 Ivan Novkovi} GEONASLE\E ZLATIBORSKOG OKRUGA GEOHERITAGE OF ZLATIBOR DISTRICT ....................................... 37 Sava Simi} VODE VAQEVSKE KOLUBARE-INTEGRALNI DEO ZA[TI]ENIH PRIROD- NIH DOBARA VALJEVSKA KOLUBARA WATER RESOURCES — INTEGRAL PART OF THE PROTECTED NATURAL PROPERTIES .............................................. 53 Sr|an Belij, Bo{ko Milovanovi}, Sava Simi}, Milorad Kli~kovi} ZA[TITA SUTESKE SIKOLSKE REKE SA VODOPADOM NA MOKRAWSKOJ STENI PROTECTION OF THE SIKOLSKA RIVER GORGE WITH WATERFALL AT MO- KRANJSKA STENA ................................................................. 71 Zoran Krivo{ej, Danijela Prodanovi}, Lidija Amixi}, Predrag Lazarevi} Ulmus minor Mill. var. tortuosa (Host) Hayek (ULMACEAE) NOVI TAKSON U DEN- DROFLORI SRBIJE Ulmus minor Mill. var. tortuosa (Host) Hayek (ULMACEAE) A NEW TAXON IN THE DENDROFLORA OF SERBIA ........................................................ 93 4 Sadr`aj / Contents Vida Stoj{i}, Anka Dini}, \or|e Grozdani}, Radovan Paunovi}, Mirjana Kalini} STAWE I ZA[TITA ME[OVITE [UME HRASTOVA SA GRABI]EM (Carpino orientalis- Quercetum B. Jov. 1960) U DOLINI ^EREVI]KOG POTOKA NA FRU[KOJ GORI SITUATION AND PROTECTION OF THE MIXED FOREST OF OAKS WITH THE EASTERN HORNBEAM (Carpino orientalis-Quercetum B. Jov. 1960) IN THE ^E- REVI]KI POTOK VALLEY ON THE FRU[KA GORA Mt ............................ 99 Geza Ceku{ UPOREDNI PREGLED DENDROFLORE SUBOTI^KIH GROBAQA COMPARISON OF THE DENDROFLORA OF SUBOTICA`S CEMETERIES .......... 111 Batislav Gruba~ BELOGLAVI SUP Gyps fulvus U SRBIJI: DISTRIBUCIJA I BROJNOST, TREND, OPASNOSTI I PROBLEMI ZA[TITE U SAVREMENOM PERIODU GRIFFON VULTURE Gyps fulvus IN SERBIA: DISTRIBUTION, POPULATION SIZE, TRENDS, THREATS AND CONSERVATION PROBLEMS, WITH SPECIAL REFERENCE TO PRESENT PERIOD ................................................. 123 Slobodan Puzovi} GNE@\EWE PTICA NA VISOKONAPONSKIM DALEKOVODIMA U SRBIJI BREEDING OF BIRDS ON HIGH VOLTAGE POWER LINE IN SERBIA .............. 141 Nenad Sekuli}, Jasmina Mijovi}-Magdi} IHTIOFAUNISTI^KA ISTRA@IVAWA œMRTVE TISEŒ ICHTHYOFAUNISTICAL INVESTIGATIONS OF THE “MRTVA TISA” ............. 157 Marjan Komnenov, Dragan Pavi}evi} PRVI NALAZ PAUKA Segestria florentina (Rossi, 1790) (Araneae,Segestridae)USRBIJI FIRST RECORD OF THE SPIDER Segestria florentina (ROSSI, 1790) (Araneae, Segestriidae) FROM SERBIA ....................................................... 169 ZA[TITA PRIRODE Br. 58/1–2 strana 5–14 Beograd, 2008 UDK: 551.4.01(497.11) PROTECTION OF NATURE & 58/1–2 page 5–14 Belgrade, 2008 Scientific paper Sr|an Belij1 GEODIVERZITET I GEONASLE\E U RAZVOJU GEOMORFOLOGIJE I ZA[TITI PRIRODE Izvod: Formirawem Nacionalnog saveta za geonasle|e Srbije sa 16 radnih grupa i velikim brojem eksperata u wima i ukqu~ivawe u rad Evropske ProGEO asocijacije za konzervaciju geonasle- |a otvoreno je relativno novo, interesantno i atraktivno poqe delovawa u okviru geo-struka i „po- voqnija klima“ i predispozicije za organizovaniji pristup i aktivniji odnos prema geo-vrednosti- ma u na{oj prirodi i wihovoj efikasnijoj za{titi. Pokretawem Projekta œInventar objekata geonasle|a SrbijeŒ po preporuci Evropske asocija- cije za konzervaciju geonasle|a sa ciqem da se prikupe podaci o predlozima za objekte geonasle|a ko- ji odslikavaju najva`nije momente u razvoju zemqine kore teritorije Srbije, sa preporukom da se re- prezentativni primeri posebnih vrednosti za{tite i sa~uvaju za budu}e generacije, otvoreno je ogromno novo poqe rada i bezbrojne mogu}nosti za primenu nauke u praksi. Radne grupe za geomorfologiju i speleologiju prikupile su podatke za {iri spisak objekata koji po nekom od kriterijuma ispuwavaju minimum uslova da budu uvr{teni u spisak objekata geona- sle|a (210+80), od ukupno 650 koji bi bili upisani u Registar za{ti}enih vrednosti prirodne ba- {tine Srbije. Kqu~ne re~i: geomorfologija, geodiverzitet, geonasle|e, Nacionalni savet Abstract: By establishing the National Council for the Geoheritage of Serbia, with 16 working groups and a large number of experts, and by involvement in the activities of the ProGEO — European Association for the Conservation of the Geological Heritage, a relatively new, interesting, and attractive activity filed was crea- ted in scope of the geo-professions, along with more favourable conditions and predispositions for a better organised approach and a more active relationship towards the geo-assets in our nature and for their more effective protection. Following the recommendation of the ProGEO — European Association for the Conservation of the Geological Heritage, the Project "Inventory of the Geoheritage Objects in Serbia" was launched, with the pur- pose to collect data on proposals for the geoheritage objects that reflect the most important moments in the de- velopment of the Earth’s crust on the territory of Serbia, with a recommendation to protect representative examples of particular value and save them for future generations. 1 Mr Sr|an Belij, geomorfolog, Zavod za za{titu prirode Srbije, Dr Ivana Ribara 91, Novi Beograd e-mail: [email protected] 6 Sr|an Belij The working groups for geomorphology and speleology have collected data for a wider list of objects that, according to any criterion, fulfil the minimal conditions to be included into the inventory of geoheritage objects (210+80), from total of 650 and enlisted in the Register of Protected Natural Heritage Assets of Serbia. Key words: Geomorphology, Geodiversity, Geoheritage, National Council RAZVOJ GEOMORFOLOGIJE Sagledavaju}i kroz istoriju kako se geomorfologija razvijala, mo`e se uo~iti jasna razvojna putawa od zapisa u filozofskim, astronomskim i matemati~kim radovima an- ti~kih mislilaca, kineskih i arapskih pionira prirodnih nauka, mra~nog sredweg veka i o`ivqavawe nau~nih misli u renesansi, sve burniji razvoj i parcijalizacija nauka na nove discipline, prelazak sa deskriptivne u genetsku nauku, da bi krajem 19. i po~etkom 20. veka dobila poseban zamah sa brojnim novim disciplinama i usmerewima, po~ev od laboratorij- ske, eksperimentalne i in`ewerske, do najnovijeg globalnog usmerewa sredinom 20. veka ka multidisciplinarnim istra`ivawima pod okriqem klimatske geomorfologije, da bi se to nadgradilo u drugoj polovini 20. veka op{tom ekologizacijom prirodnih nauka i dominaci- jom ekolo{kog pristupa u kompleksnim istra`ivawima. U okviru te op{te ekologizacije, geonauke pronalaze svoje mesto kako kroz geoekologiju i ekogeomorfologiju, tako i otvara- wem novih oblasti istra`ivawa i primene nauke u praksi kroz geodiverzitet i geonasle|e. U najstarijoj fazi razvoja nau~ne misli, geomorfologiju je, kao i geografiju, nemogu- }e odvojiti od filozofskih, astronomskih i matemati~kih ideja i radova prvih nau~nika, putnika i istra`iva~a. Taj period je bez preciznih instrumenata i rezultati ostaju neodre- |eni i ~esto samo deo filozofske dedukcije (J. Cviji}, 1996). Pionirima pisane re~i, gde su prepoznati geografski i geomorfolo{ki sadr`aji, smatra se plejada anti~kih mislilaca, od Homera, Talesa iz Mileta, Anaksimandera, Hekatesa, Kratesa, Herodota, Pitagore, Era- tostena, Aristotela, Eudoksisa, preko Strabona, Plinija, Ptolomeja i Agripe, a odvojeno od wih i kineski pioniri prirodnih nauka od [u Jinga, Ban ^aoa, ^ang ^ua do [en Kuoa koji se smatra ocem geomorfologije i koji je jo{ u 11. veku dao hipotezu o nastanku reqefa prema razli~itim agensima. U ranom sredwem veku geografsko znawe u Evropi nazaduje, a svetionik novih otkri}a dr`e arapski geografi Al-Biruni, Al-Masudi, Al-Idrizi, Ibn Batut, Ibn Kaldun, kao i vi- kin{ki moreplovci na dalekom severu. Prvi latinski prevod Ptolomeja objavqen u Vi}en- ci 1471. godine, Merkatorova obrada Ptolomejevih