PAMI¢å I SPR AWIEDLIWOÂå PISMO NAUKOWE POÂWI¢CONE HISTORII NAJNOWSZEJ PAMI¢å I SPRAWIEDLIWOÂå PISMO NAUKOWE POÂWI¢CONE HISTORII NAJNOWSZEJ 2 (18) 2011 Warszawa RADA PROGRAMOWA: prof. dr hab. Jerzy W. Borejsza, prof. dr hab. Czesław Brzoza, prof. dr hab. Jan Draus, prof. dr hab. Antoni Dudek, prof. dr hab. Jerzy Eisler, prof. dr hab. Andrzej Friszke, dr Janusz Gmitruk, dr Andrzej Grajewski, dr Franciszek Gryciuk, prof. dr hab. Cezary Kuklo, prof. dr hab. Witold Kulesza, dr hab. Janusz Kurtyka , prof. dr hab. Paweł Machcewicz, prof. dr hab. Grzegorz Mazur, dr Zbigniew Nawrocki, prof. dr hab. Andrzej Paczkowski, dr Sławomir Radoń , prof. dr hab. Wojciech Roszkowski, prof. dr hab. Włodzimierz Suleja, prof. dr hab. Tomasz Szarota, prof. dr hab. Ryszard Terlecki, Jędrzej Tucholski, prof. dr hab. Janusz Wrona, prof. dr hab. Wojciech Wrzesiński, dr hab. Jan Żaryn REDAKCJA: dr Władysław Bułhak, dr Małgorzata Choma-Jusińska (sekretarz redakcji), dr Łukasz Kamiński, dr Sławomir Poleszak (redaktor naczelny), dr Grzegorz Waligóra, dr hab. Rafał Wnuk, dr hab. Marek Wierzbicki, dr hab. Zdzisław Zblewski Projekt graficzny: Krzysztof Findziński Redaktor prowadzàcy: Magdalena Baj Opracowanie redakcyjne: Andrzej Brzozowski, Jacek Rajkowski Redakcja techniczna: Andrzej Broniak Korekta: Magdalena Pabich Skład i łamanie: Marcin Koc, Krzysztof Siwiec Druk i oprawa: Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy ul. K. Pułaskiego 6/10 26-600 Radom © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2011 ISSN 1427-7476 Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej 00-869 Warszawa, ul. Towarowa 28, tel. (22) 431 83 83, 431 83 86 faks (22) 431 83 80, e-mail: [email protected], www.ipn.gov.pl PAMI¢å I SPRAWIEDLIWOÂå 2(18) 2011 SPIS TREÂCI Od Redakcji (Małgorzata Choma-Jusiƒska) .......................................... 9 I. Esej n Jirˇi Suk, Rozłam pomi´dzy „totalitaryzmem” a „demokracjà” Czechosłowacki rok 1989 – mo˝liwoÊci ...................................................... 13 II. Dyskusja n Dragoş Petrescu, Rewolucje 1989 roku. Schemat wyjaÊniajàcy ........... 53 n Rok 1989 w paƒstwach Europy Ârodkowej. Dyskusja ......................... 81 III. Studia n Piotr Brzeziƒski, Agonia „przewodniej siły”. Kryzys PZPR w latach osiemdziesiàtych na przykładzie Gdaƒska i Gdyni ..................................... 103 n Mirosław Szumiło, Kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1986–1990. Szkic do potretu .................................. 129 n Paulina Codogni, Anatomia kl´ski – obóz władzy w kampanii wyborczej w 1989 roku. .......................................................................... 151 n Patryk Pleskot, Bonn – Warszawa – „SolidarnoÊç”. Dyplomacja RFN wobec PRL i „SolidarnoÊci” (styczeƒ–wrzesieƒ 1989 roku) ...................... 179 n Ilko-Sascha Kowalczuk, Rewolucja 1989 roku w NRD .................... 197 IV. Varia n Jan Daniluk, Obóz karny SS i policji w Maçkowach pod Gdaƒskiem ............................................................................................... 217 n Anuradha Bhattacharjee, Obywatele polscy z Nawanagar w Indiach ................................................................................................ 233 n Paweł Przybylski, Wybrane aspekty funkcjonowania PPR i aparatu polityczno-wychowawczego w „ludowej” Marynarce Wojennej lat 1944–1947 ....................................................................... 255 n Tomasz Rochatka, Aparat bezpieczeƒstwa w Wielkopolsce a wybory do sejmu w 1952 roku ............................................................. 275 n Michał Szychowski, Plastyczne i przestrzenne formy upami´tnienia ofiar byłego KL Lublin na terenie Paƒstwowego Muzeum na Majdanku w latach 1944–1969 ................................................................................ 299 n Krzysztof Tarka, Waldemar Sobczyk i „Nasz Znak” – dywersja w ruchu ludowym na emigracji ................................................................ 321 n Krzysztof Zajàczkowski, Zak∏ócona rocznica. Wizyta niemieckich weteranów w Gdaƒsku w 1979 roku w Êwietle dokumentów Słu˝by Bezpieczeƒstwa ............................................................................. 365 V. U sàsiadów n Wołodymyr Baran, Zachodnia Ukraina – poczàtek sowietyzacji (wrzesieƒ–grudzieƒ 1939). Spojrzenie historyka ukraiƒskiego .................... 383 n Prokop Tomek, Na falach Radia Wolna Europa. Historia Jaroslava i Pavla Pechácˇków ...................................................................... 411 VI. Dokumenty n Paweł Duber, Leon Janta Połczyƒski – fragmenty Wspomnieƒ z pierwszego półrocza wojny 1939–1940 ................................................ 427 VII. Recenzje i polemiki n Grabie˝ z kaukasko-rosyjskim rozmachem, 1944–1953 [Recenzja ksià˝ki Bogdana Musiała Stalins Beutezug. Die Plünderung Deutschlands und der Aufstieg der Sowjetunion zur Weltmacht, Berlin 2010] (Aleksander Gogun) ................................................................................. 445 n Jacek Kutzner, 303. Dywizjon MyÊliwski Warszawski im. Tadeusza KoÊciuszki w bitwie o Wielkà Brytani´, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2010 (Grzegorz Âli˝ewski) ..................................................... 450 n Anna Gra˝yna Kister, Pretorianie. Polski Samodzielny Batalion Specjalny i Wojska Wewn´trzne 18 X 1943 – 26 III 1945, Warszawa 2010 (Radosław Kurek) ......................................................... 454 n Uwagi do recenzji prof. Józefa Półçwiartka (Bogusław Wójcik) ........ 461 Memory and Justice 1 (18) 2011 CONTENTS Editorial (Małgorzata Choma-Jusiƒska) ................................................. 9 I. Essay n Jirˇi Suk, The Turning-point between ‘Totalitarianism’ and ‘Democracy’: Hypothetical Outcomes to Events in Czechoslovakia in 1989 ..................... 13 II. Discussion n Dragoş Petrescu, The Revolutions of 1989. An Explanatory Framework ................................................................................................ 53 n Year 1989 in Central- and East-European States. Discussion ............... 81 III. Studies n Piotr Brzeziƒski, The expiration of the ‘leading force’: The 1980s PUWP crisis in Gdaƒsk and Gdynia ........................................................ 103 n Mirosław Szumiło, The PUWP leadership in the years 1986–1990: A sketch for a portrait ............................................................................... 129 n Paulina Codogni, Anatomy of defeat: The authorities’ camp in the 1989 electoral campaign ................................................................ 151 n Patryk Pleskot, Bonn–Warsaw–Solidarity: West German diplomacy’s relations with the People’s Republic of Poland and Solidarity ................... 179 n Ilko-Sascha Kowalczuk, The 1989 Revolution in the GDR ............... 197 IV. Varia n Jan Daniluk, The SS and the Police penal camp in Maçkowy near Gdaƒsk............................................................................................. 217 n Anuradha Bhattacharjee, Polish citizens in Nawanagar, India ........... 233 n Paweł Przybylski, Selected aspects of the functioning of the PWP and the political-educational apparatus within the Polish Navy in the years 1944–1947 ........................................................................... 255 n Tomasz Rochatka, Security apparatus in Wielkopolska province and parliamentary elections in 1952 ........................................................ 275 n Michał Szychowski, Commemorating the victims of the former KL Lublin through art and spatial design at the site of the State Museum in Majdanek in the years 1944–1969 ....................................................... 299 n Krzysztof Tarka, Waldemar Sobczyk and „Nasz Znak” – Sabotage in the People’s/Peasants’ Movement Abroad ............................................. 321 n Krzysztof Zajàczkowski, An disrupted anniversary: The German veterans’ visit to Gdaƒsk in 1979 in light of security apparatus documents .. 365 V. At neighbours n Wołodymyr Baran, Western Ukraine – the beginning of the Sovietisation (September–December 1939). From the Perspective of the Ukrainian Historician ........................................................................... 383 n Prokop Tomek, On the Waves of Radio Free Europe. The story of Jaroslav and Pavel Pechácˇek.................................................................. 411 VI. Documents n Paweł Duber, Leon Janta Połczyƒski, From the memoirs of the first half year of the war, 1939–1940 ....................................................... 427 VII. Reviews and polemics n Plundering with the Caucasian panache, 1944–1953 [Review of Bogdan Musiał’s book Stalins Beutezug. Die Plünderung Deutschlands und der Aufstieg der Sowjetunion zur Weltmacht, Berlin, 2010] (Aleksander Gogun) ................................................................................. 445 n Jacek Kutzner, 303. Dywizjon MyÊliwski Warszawski im. Tadeusza KoÊciuszki w bitwie o Wielkà Brytani´, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2010 (Grzegorz Âli˝ewski) ..................................................... 450 n Anna Gra˝yna Kister, Pretorianie. Polski Samodzielny Batalion Specjalny i Wojska Wewn´trzne 18 X 1943 – 26 III 1945, Warsaw 2010 (Radosław Kurek) .................................................................................... 454 n Some comments to prof. Józef Półçwiartek review (Bogusław Wójcik) .................................................................................. 461 Obraz podziemnej „Solidarności”