ROCZNIK PRASOZNAWCZY ROK X/2016 INSTYTUT DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ ROCZNIK PRASOZNAWCZY ROK X/2016 W Y D A A W N N Y I C C I Z F A O “ H ” S U A M A N I T WYŻSZA SZKOŁA HUMANITAS Sosnowiec 2016 Rada Naukowa: prof. dr hab. SlavomírMagál (Uniwersytet św. Cyryla i Metodego w Trnawie), prof. dr hab. Eugenia Korniłow (Sankt-Petersburski Humanistyczny Uniwersytet Związków Zawodo- wych), prof. dr hab. Aleksander Akopov (Południowy Federalny Uniwersytet w Rostowie nad Donem), prof. dr hab. Iwan Krupski (Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Fran- ki), prof. dr hab. Libor Pavera (Wyższa Szkoła Hotelarska, Praga), prof. zw. dr hab. Dariusz Rott (Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu), prof. dr hab.Tomasz Mielczarek (Uniwersy- tet Jana Kochanowskiego w Kielcach), prof. dr hab. Jurij Łuczyński (Kubański Uniwersytet Państwowy, Krasnodar), prof. dr hab. Zofia Sokół (Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu) Lista recenzentów współpracujących: prof. dr hab. Ignacy Fiut prof. zw. dr hab. Bogusława Dobek-Ostrowska prof. dr hab. Kazimierz Wolny-Zmorzyński prof. zw. dr hab. Iwona Hofman prof. zw. dr hab. Stanisław Michalczyk prof. dr hab. Ryszard Kowalczyk prof. dr hab. Katarzyna Pokorna-Ignatowicz prof. dr hab. Zbigniew Oniszczuk Redakcja: Marian Gierula – redaktor naczelny (medioznawstwo) Michał Kaczmarczyk – sekretarz; redaktor tematyczny (komunikacja społeczna) Dariusz Rott – redaktor tematyczny (formy, gatunki dziennikarskie; historia mediów) Katarzyna Walotek-Ściańska – redaktor tematyczny (język mediów) Damian Guzek – redaktor tekstów w języku angielskim Danuta Dziewięcka – redaktor językowy Wersja podstawowa: wersja drukowana Copyright by Oficyna Wydawnicza „Humanitas” ul. Kilińskiego 43 41-200 Sosnowiec tel.: 32 363 12 25 e-mail: [email protected] [email protected] ISSN 1897-5496 Sosnowiec 2016 Spis treści OD REDAKCJI ...............................................................................................................................7 ROZPRAWY I ARTYKUŁY Marek Jachimowski Komunikacja strategiczna a dziennikarstwo ............................................................................. 11 Tomasz Mielczarek Realizm – liberalizm – konserwatyzm. Tygodnik „Wprost” w latach 1982–2000 ................ 29 Wiktor A. Sidorow Пролегомены к ценностному анализу коммуникативных агрессий XXI века ............ 41 Aleksandr Koroczenskij У истоков британской медиакритики: Джордж Оруэлл как критик массовой прессы ..................................................................................... 55 Jan Nikołajew, Michał Urbas Prasa samorządowa w województwie zachodniopomorskim – wybrane aspekty socjokulturowe ............................................................................................. 67 MEDIA NA ŚWIECIE Marian Gierula Rynek prasowy Kazachstanu ........................................................................................................ 83 Aleksei Bykov Modern Russian media: current problems and development prospects ............................. 107 Viktoriya Havrylyuk Media regionalne na Ukrainie: charakterystyka rozwoju, problemy, perspektywy ............ 119 KOMUNIKATY I MATERIAŁY Katarzyna Brzoza Człowiek na okładkach wybranych polskich tygodników w 2015 roku .............................. 139 RECENZJE I SPRAWOZDANIA Magdalena Boczkowska O gatunkach ................................................................................................................................. 161 Joanna Gierula Kolejna konferencja w mieście nad Newą ................................................................................ 163 Katarzyna Brzoza, Monika Kornacka-Grzonka Media obywatelskie czy media partyjne? – sprawozdanie z konferencji naukowej .......... 165 Magdalena Boczkowska Konferencja Wyszehradzka w Humanitas .............................................................................. 170 Stanisław Michalczyk, Katarzyna Brzoza Konferencja naukowa: „Media, ludzie, środowisko – świadomość ekologiczna społeczeństwa XXI wieku” Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, 12-13 maja 2016 r. ................................................... 171 OD REDAKCJI Oddajemy do rąk Czytelników kolejny numer naszego czasopisma. Można po- wiedzieć, że jubileuszowy, bo po raz 10. Podsumowując te dziesięć lat, można stwier- dzić, że czasopismo znalazło swoje miejsce w krajobrazie medioznawczej dyskusji nad komunikowaniem periodycznym i funkcjonowaniem systemów medialnych w bar- dzo wielu aspektach. Wydaje się jednak, że to, co wyróżnia „Rocznik Prasoznawczy”, to próba przybliżenia polskiemu środowisku medioznawczemu problemów teorii i praktyki funkcjonowania mediów i dziennikarstwa w Rosji i krajach byłego Związku Radzieckiego. Publikacje z tego obszaru zarówno przedstawicieli wielu ośrodków ba- dających media i dziennikarstwo w Rosji, jak i polskich badaczy stwarzają niewątpli- wie szerszą płaszczyznę do badań porównawczych nad zmianami w funkcjonowaniu mediów masowych jak i komunikacji w ogóle. Pozostając w tej tradycji, w obecnym numerze również proponujemy także tego typu publikacje. Numer otwiera artykuł Marka Jachimowskiego, który podejmuje problem ko- munikacji strategicznej w kontekście jej wpływu na dziennikarstwo. Polecam ten materiał, gdyż rozważania dotyczą tematyki nowej, która nie ma jeszcze zbyt ob- szernej literatury. Dotyczy zjawisk relacji między różnymi formami komunikacji w skali makro oraz miejsca w tych procesach dziennikarza i jego autonomii, a także zagrożeń związanych z tym zjawiskiem. Przedmiotem rozważań Tomasza Mielczar- ka, znanego badacza transformacji polskiego systemu medialnego po 1989 roku, jest tygodnik „Wprost”. Autor podejmuje próbę analizy zmian ideowych tego tygodnika wraz z transformacją polskiego życia społeczno-politycznego. Materiał, bardzo do- brze udokumentowany, będzie z pewnością cennym uzupełnieniem zrozumienia ewolucji polskiego systemu prasowego na przykładzie ważnej grupy typologicznej tygodników opinii, której ważnym pismem jest „Wprost”. Przedstawiciel rosyjskiego medioznawstwa Wiktor Sidorow z Uniwersytetu Petersburskiego podejmuje zagad- nienie komunikacyjnej agresji w mediach masowych i jej wpływu na funkcjonowa- nie dyskursu medialnego. Materiał, oparty o wieloaspektowe badania empiryczne, dobrze dokumentuje formy, cechy i funkcje tego typu działań komunikacyjnych. Wskazuje także, jak tego typu zachowania medialne wpływają negatywnie na poli- tyczną komunikację w sferze wirtualnej wymiany myśli i dyskusji. Problem krytyki medialnej stał się przedmiotem rozważań Aleksandra Koroczynskiego, głównego przedstawiciela rosyjskiej myśli medioznawczej podejmującego to zagadnienie. Autor podejmuje szczegółową analizę nad rolą twórczości George’a Orwella jako krytyka współczesnego mu angielskiego systemu medialnego. Artykuł jest wart zainteresowania, gdyż krytyka medialna jako obszar refleksji medioznawczej jest stosunkowo rzadko podejmowana w polskiej literaturze przedmiotu. Problema- 8 ROCZNIK PRASOZNAWCZY ROK X tyka funkcjonowania prasy samorządowej w wymiarze socjokulturowym stała się przedmiotem refleksji badawczej Jana Nikołajewa i Michała Urbasa. Artykuł oparty na wieloletnich badaniach regionu zachodniopomorskiego pogłębia niewątpliwie naszą wiedzę nad stanem i funkcjonowaniem prasy lokalnej w polskim systemie medialnym. W obecnym numerze została wydzielona część poświęcona mediom na świecie. Składają się na nią trzy artykuły poświęcone systemom medialnym Rosji, Kazach- stanu i Ukrainy. Materiał Aleksieja Bykowa, przedstawiciela petersburskiej szkoły medioznawczej, charakteryzuje współczesne tendencje zmian w rosyjskim systemie medialnym. Oparty jest na najnowszych danych, co zwiększa jego naukową wartość i daje możliwość wykorzystania w aktualnych badaniach nad zmianami zachodzą- cymi w różnych systemach medialnych w Europie i świecie. Szczegółowa analiza systemu prasowego Kazachstanu stała się przedmiotem rozważań Mariana Gieruli. Autor charakteryzuje nie tylko podstawy prawne funkcjonowania mediów maso- wych współczesnego Kazachstanu. Dokonuje także próby typologii systemu praso- wego oraz charakterystyki poszczególnych grup typologicznych prasy w tym kraju. Materiał oparty prawie wyłącznie na źródłach kazachskich i rosyjskich może stać się źródłem odniesień do analiz zmian systemów medialnych na obszarze postradziec- kim. Podobnego typu rozważania zostały przedstawione w artykule Wiktorii Haw- ryluk, która charakteryzuje współczesne media regionalne na Ukrainie. Nie tylko przedstawia ich stan i problemy ale także dokonuje próby określenia perspektywy ich dalszego rozwoju. Wartość materiału podwyższa baza źródła oparta na najnow- szych danych dotyczących tego typu prasy na Ukrainie. Jubileuszowy numer kończy artykuł Katarzyny Brzozy z Uniwersytetu Śląskiego, w którym Autorka przedstawia rezultaty swoich empirycznych badań nad okładkami polskich tygodników opinii w 2015 roku. Dobrana grupa pism jest bardzo reprezentatywna dla tej grupy typo- logicznej prasy. Dokonana analiza w sposób bardzo wszechstronny ukazuje, jaki człowiek był przedstawiany na stronie tytułowej tych ważnych dla kształtowania opinii publicznej czasopism. Tradycyjnie numer „Rocznika Prasoznawczego” zawiera sprawozdania z kon- ferencji w kraju i za granicą oraz recenzje publikacji medioznawczych. Staramy się bowiem na bieżąco odzwierciedlać życie i dokonania polskiego i zagranicznego środowiska naukowego zajmującego się badaniem mediów masowych i środowiska dziennikarskiego. ROZPRAWY I ARTYKUŁY Marek Jachimowski1 Komunikacja strategiczna a dziennikarstwo STRESZCZENIE