Jaargang 18 - nummer 2 - juni 2006 1948 Hoog- enLaaghalen,Bejaardenreis Het aanzienvanHijken(4) vereniging Wijster 100 jaarCoöperatieveLandbouw- (deel 3) Gemeenteveldwachters inBeilen Oranjekanaal: Oranje De molenvanMakkum100jaar Beilen (deel1) Psychiatrische Gezinsverplegingin T T T T T Historische i ii ii Gemeente jdsc jdsc jdsc jdsc jdsc Vereniging Beilen hrift hrift hrift hrift hrift Hoofd- en eindredactie Een bijzonder geschenk vakature - hoofdredacteur Zoas’t nu is: T.L. Kroes (eindredacteur), Hijkerweg 19, In oktober 2005 ontving de vereniging 9411 LS Beilen, tel. 0593-541581. van Henk Plenter van Museums Vledder Redactie-leden Oranje en het Oranjekanaal het afgebeelde olieverfschilderij op paneel drs. R. Gerding, Lheebroek 29, 7991 PM Dwingeloo, tel. 0593-541844. 40 bij 50 cm, voorstellende ‘Vue de vil- J. Hoogeveen-Zuidberg, Westeinde 23, lage’ (Dorpsgezicht),van Victor Alphon- 9415 PG Hijken, tel. 0593-524615. se Remy van Beylen. Deze schilder werd H. Martena, Schapendrift 109, 9411 BN Beilen, tel. 0593-524623. op 14 oktober 1897 te Antwerpen gebo- B. Oosting, Klatering 36, ren. Zijn vader was beeldhouwer Jozef- 9411 XH Beilen, tel. 0593-525897 Victor van Beylen. Eerstgenoemde over- F. Timmerman-Stevens, Smilderweg 2D, leed op 19 oktober 1977 te Borgerhout. 9414 AD Hooghalen, tel. 0593-592251. Hij volgde een opleiding aan de Academie Bestuur voor Schone Kunsten te Brugge en was drs. G.J. Dijkstra (voorzitter), Pinksterbloem 42, 9411 CH Beilen, tel. 0593-541848. leerling van Flori van Acker (1858-1947). W. Bazuin-Brinkman (secretaris), Van Beylen was van 1934-1963 leraar aan Volmachtenstraat 2, 9414 AL Hooghalen, de Academie voor Schone Kunsten te tel. 0593-592657. H.J. Vos (penningmeester), Oosteinde 12, Leuven, afdeling schilderkunst. 9415 PA Hijken, tel. 0593-523028. Werken van zijn hand zijn te zien in het G. Drenth-Barkhof (ledenadministrateur), Leuvense Stedelijk Museum en in het Leu- Dahliastraat 20, 9411 GP Beilen, tel. 0593-524440. vense Stadhuis en in privéverzame-lingen E. Beuving, Pr. Bernhardstraat 1K, in België, Groot-Brittanië, Zuid-Afrika, 9411 KH Beilen, tel. 0593-524382. Oostenrijk, de Bondsrepubliek, Liechten- F. Biemold, Vonderkampen 136, 9411 RH Beilen, tel. 0593-524772. stein en de U.S.A. H.L.G. Schuur, Nieuwe Es 10, Het is niet bekend, dat hij als schilder in 9418 PS Wijster, tel. 0593-562412. Drenthe werkzaam is geweest. J. Vrijs, Julianastraat 16, 9411 PL Beilen, Voor meer informatie over het geslacht tel. 0593-542351. Van Beylen: zie p.32. Lidmaatschap Het lidmaatschap van de vereniging be- draagt € 15,–. Bankrekeningnummer: 3065.27.774 t.n.v. Hist. Ver. Gem. Beilen. Rekeningnummer Postbank: 3090700 t.n.v. Foto’s omslag voorzijde: Inhoud: Adressen auteurs: Hist. Ver. Gem. Beilen. Opgave lidmaatschap en ledenadministratie: - Op de grote foto staat II Een bijzonder geschenk - W. Bazuin- - W. Bazuin-Brinkman, G. Drenth-Barkhof, Dahliastraat 20, 9411 GP Beilen, tel. 0593-524440. de molen van Makkum Brinkman Volmachtenstraat 2, Het opzeggen van een lidmaatschap dient afgebeeld. 1-5 Psychiatrische Gezinsverpleging in 9414 AL Hooghalen SCHRIFTELIJK te geschieden bij - Kaartfragment van de Beilen (deel 1) - G. Kamphuis - R. Gerding, Lheebroek 29, G. Drenth-Barkhof voor 1 november. Voor omgeving van 6-9 De molen van Makkum 100 jaar 7991 PM Dwingeloo alle informatie betreffende het tijdschrift: G. Drenth-Barkhof, Dahliastraat 20, Makkum. - B. Oosting - G.A. Kamphuis, Esweg 60, 9411 GP Beilen, tel. 0593-524440. - Kleine foto’s: detail- 10-15 Oranjekanaal: Oranje (1913-1949) 9411 AJ Beilen opnamen van de 16-17 Hoog- en Laaghalen, Bejaardenreis 1948 - J.A. Maas, Esdoornlaan 1, Website molen. - W. Bazuin-Brinkman en F. Timmerman- 9411 AT Beilen www.historischevereniginggemeentebeilen.nl Stevens - B. Oosting, Klatering 36, Copyright Foto’s omslag binnen- 18-22 Veldwachters in Beilen, deel 3 9411 XH Beilen Het overnemen van foto’s en/of artikelen of zijde, Zoas ’t nu is en - J.A. Maas - F. Timmerman-Stevens, delen daarvan is slechts toegestaan na achterzijde: 23-27 100 jaar Coöperatieve Landbouw- Smilderweg 2D, 9414 AD verkregen schriftelijke toestemming van de eindredacteur. - Foto’s van Oranje uit vereniging Wijster - R. Gerding en B. de Hooghalen het verleden en uit het Vries - B. de Vries, Bruntingerweg heden. 28-31 Het aanzien van het dorp Hijken (4) 17, 9411 PN Wijster Productie: Uitgeverij Drenthe - W. Jonkers Bzn. Vormgeving omslag: N’Design Kleurenfoto’s omslag: 32 Rectificaties en aanvullingen - Redactie De auteur W. Jonkers Bzn. is ISSN-nummer: 1380-3301 Prijs: € 4,50 T.L. Kroes 33-34 Schenkingen - W. Bazuin-Brinkman overleden. III Zoas ‘t nu is - T.L. Kroes Bekijk ook: www.historischevereniginggemeentebeilen.nl Prijs: € 4,50 Bekijk ook: www.historischevereniginggemeentebeilen.nl Samenleving Psychiatrische Gezinsverpleging in Beilen deel 1: Het initiatief van Eilerts de Haan G.H. Kamphuis Jarenlang is een deel van de verpleegden van Beileroord gehuisvest geweest bij par- ticulieren. In enkele artikelen vertel ik hier- over. Beilen en Beileroord, het dorp en de gezinsverpleging: Vaak werden die jarenlang in één adem genoemd, bijna alsof het een twee-eenheid betrof. Iets oudere inwoners van Beilen herinne- ren zich heel goed hoezeer de patiënten - liever sprak men van verpleegden - hun stempel drukten op het straatbeeld. En velen van hen hebben onder verantwoordelijkheid van Beileroord ooit zelf patiënten gehuisvest. In 1940, het jaar dat de Tweede Wereldoorlog uitbrak, omvatte de gezinsverpleging meer dan 300 mannen en vrouwen. De oorlogs- omstandigheden maakten dat dit aantal vrijwel gehalveerd werd. Na de bevrijding groeide de afdeling gezinsverpleging uit tot 270 patiënten in het jaar 1960. Daarna kalfde de gezinsverpleging af, eerst heel geleidelijk, later in een versneld tempo. De tijden zijn veranderd, en op dit moment kunnen de patiënten die nog bij een gezin gehuisvest zijn, op de vingers van één of Beileroord begon in Huize Wam, twee handen geteld worden. De psychiatrische gezinsverpleging oorspronkelijk de woning van zal binnen afzienbare tijd verdwenen zijn. En dus rijst allicht de burgemeester Jhr. mr. H. de Jong vraag hoe ’t allemaal begonnen is en ook waarom men voor van Beek en Donk. In 1921 werd de Beilen koos. villa verkocht aan het provinciaal bestuur. Bovenstaande foto is na 1921 genomen, toen de villa al als Een jurist met psychiatrische belangstelling psychiatrisch ziekenhuis in gebruik In de aanloop tot het latere Beileroord heeft mr. W. Th. Eilerts was. de Haan een bijzonder opvallende rol gespeeld. Na zijn rech- 1 Psychiatrische Gezinsverpleging in Beilen (deel 1) tenstudie in Amsterdam verhuisde Eilerts de Haan (1867-1938) Geschiedenis van de gezins- naar Meppel, waar hij zich als advocaat en procureur vestigde. verpleging in Geel Na een paar jaar werd hij wethouder van deze plaats en in de De psychiatrische gezinsverpleging jaren 1914-1922 was hij lid van het College van Gedeputeerde van Geel wortelt in een eeuwenoude Staten van Drenthe. Het was vooral in deze functie en deze periode traditie. Ze ontstond uit de legende dat Eilerts de Haan zich opwierp als baanbreker voor de ‘gezins- van de Heilige Dimpna: een Ierse koningsdochter die in het jaar 600 verpleging voor rustige armlastige patiënten’, zoals hijzelf op de vlucht ging voor de incestu- schreef. Uiteraard dacht hij daarbij vooral aan de provincie euze intenties van haar vader. Drenthe. Dimpna stak met enkele getrouwen Geduputeerde Eilerts de Haan was niet psychiatrisch geschoold; de Noordzee over en belandde uit- toch maakte hij uitvoerig studie van dit onderwerp. Direct na de eindelijk in Zammel, een gehucht bij Eerste Wereldoorlog, nog in 1918, bracht hij bezoeken aan de Geel. De Ierse koning achterhaalde kolonies voor gezinsverpleging in de Belgische plaatsen Geel haar echter vlakbij de Sint-Maar- en Lierneux om zich nader te oriënteren wat betreft de prakti- tenskapel van Geel en onthoofdde sche opzet. Met name Geel kon bogen op een gezinsverplegings- traditie die terugging tot in de middeleeuwen. Teruggekeerd achter zijn bureau, schreef Eilerts de Haan een uitvoerige rapportage De Heilige Dymphna (ook Dymfna, om het provinciale bestuur warm te krijgen voor de gedachte om Dimfna, Dympna of Dimpna) is een ook in Drenthe patiënten in gezinnen op te nemen. In zijn enthou- vrouwelijke heilige (maagd en martelares) uit de zevende eeuw, waarschijnlijk geboren te Engeland. Ze is de patroonheilige van de Biografie Vlaamse stad Geel. Haar naamfeest Dymfna was de dochter van de heidense Ierse koning Damon en is op 15 mei. een christelijke moeder van grote schoonheid. Haar moeder liet Onder Bisshop Guy I van Laon Dymfna in het geheim dopen door Gerebernus. Als het meisje nog (1238-1247), schreef Pierre, een een kind is sterft haar moeder. Haar vader is radeloos en zoekt kanunnik aan de kerk van Saint- naarstig naar een nieuwe echtgenote. Maar niemand kan de plaats Aubert te Cambrai, een ‘Vita’ van van zijn overleden vrouw innemen. Als laatste wil hij zijn dochter deze heilige. De auteur benadrukt dat dwingen met hem te trouwen. Dymfna vlucht daarop, samen met hij de biografische gegevens slechts haar biechtvader Gerebernus naar het vaste land van Europa. Ze kent via mondelinge overlevering. komen in Vlaanderen terecht en vestigen zich in de bossen in de Kempen. Hier leven ze als kluizenaars en zorgen voor de armen en behoeftigen. De kapel van de H.Martinus te Geel is dan weldra een bekende plaats. Haar vader is hen achtervolgd en na enkele jaren vindt hij beiden in hun kluizenaarsverblijf. Wederom dwingt hij Dimfna om met hem te trouwen en haar biechtvader moet het huwelijk sluiten. Maar hun antwoord is een duidelijk neen. Hierop ontsteekt haar vader in razernij, onthoofdt zelf zijn dochter en laat Gerebernus door zijn dienaren onthoofden. Haar relieken werden overgebracht naar Geel (die van Gerebernus naar Sonsbeck bij Xanten(D) - zijn hoofd echter bevindt zich nog te Geel). Op haar graf deden zich genezingen voor en dat bracht pelgrims, vooral geesteszieken, naar Geel. Deze devotie ligt aan de basis van de latere gezinsverpleging voor psychiatrische patiënten te Geel. In de 19de eeuw kwam deze zorg onder de staat en kende een grote bloei.