KINOPIS KORICA 33-34 C.indd 1 25.02.2007 20:05:47 1 FINAL Kinopis 33-34 KRIVI.indd 1 19.02.2007 21:32:39 2 FINAL Kinopis 33-34 KRIVI.indd 2 19.02.2007 21:32:43 3 FINAL Kinopis 33-34 KRIVI.indd 3 19.02.2007 21:32:43 Ministerstvo za kultura 4 FINAL Kinopis 33-34 KRIVI.indd 4 19.02.2007 21:32:43 UDK 791.43/.44(497.7)(060.91) UDK 791.43/.44(497.7)(060.91) Kinopis 33/34(18), s.5-24, 2006 Kinopis 33/34(18), s.5-24, odinava Kinotekata na Makedonija go odbele`uva 30- godi{niot jubilej od svojata rabota. Jubileite se prazni~ni migovi vo teko- vite na vremeto, no i povod da se napravi rekapitulacija na izodeniot pat; da se sumiraat stru~nite rezultati, da se preispita li~niot pridones vo kolektivniot u~inok na institucijata, a isto taka, vo eden po{irok kontekst, da se proveri i sogleda pridonesot na odnosnata institucija vo kulturnata situacija i nejzinata rezonanca vo duhovniot `ivot na op{testvenata zaed- nica. Idejata za osnovawe na kinoteka podolg period be{e zagovarana i aktueli- zi rana vo eden krug na filmski rabotnici, re`iseri, akteri, slikari, film- ski kriti~ari, pisateli i drugi kulturni dejci od Skopje. Za`ivuvaweto na taa zamisla zapo~nuva na 29 april 1974 godina koga e obznanet Zako- not za formirawe na Kinoteka na Socijalisti~ka Republika Makedonija, vo koj taa e definirana kako institucija od op{t interes za Republikata, so zada~a da pribira, obrabotuva, ~uva, za{tituva i prezentira filmovi i filmski materijali od posebno umetni~ko, kulturno, nau~no, istorisko i drugo op{testveno zna~ewe, potoa da sozdava fond na filmovi i filmski materijali od doma{noto filmsko tvore{tvo i filmsko proizvodstvo, kako i da sozdava fond na zna~ajni filmski ostvaruvawa od drugi nacionalni kinematografii od stranstvo. Izvr{niot sovet (Vladata) na Socijalisti~ka Republika Makedonija na 22 juli istata godina imenuva tri~len privremen izvr{en organ (Predrag Penu{liski, Aco Petrovski i Ilindenka Petru{eva), koj gi izgotvuva normativnite akti i obezbeduva elementarni prostorni i finansiski uslovi za rabota na novata ustanova. So prakti~na rabota i realizirawe na zadadenite zada~i, Kinotekata zapo~nuva na 25 mart 1976 godina koga Izvr{niot sovet (Vladata) na Make- 5 FINAL Kinopis 33-34 KRIVI.indd 5 19.02.2007 21:32:44 donija go imenuva Atanas Petrovski – Aco, filmski rabotnik od Skopje, za direktor na Kinotekata na Makedonija. Nova- ta kulturna institucija se vseluva vo objektot na Domot na mladite „25 Maj“ vo Skopje. Prviot kontingent za nacional- niot fond go so~inuvaat prezemenite filmovi i filmski materijali od „Vardar film“, o{teteni vo poplavata od 1962 godina, koi podocna }e bidat sanirani. Fondot na zna~ajni svetski filmski ostvaruvawa zapo~nuva da se oformuva so 137 naslovi vo najgolem del pribrani od „Makedonija-film“. Vo specijaliziranata biblioteka za filmolo{ka literatu- ra se nabaveni prvite 450 knigi, izvr{ena e pretplata na 26 stru~ni spisanija od zemjata i od stranstvo, zapo~nuva selektirawe i obrabotka na pres-klipinzi za makedonskiot film. Vo kinosalata na Domot na mladite se odr`uvaat pro- ekcii na tri kinote~ni filmski ciklusi so 27 sineasti~ki ostvaruvawa. Pred da gi notirame rezultatite od rabotata na sekoj poe dine~en segment i na kinote~nata dejnost vo celina vo iz minatite tri decenii, treba da se podvle~e deka so os- novaweto na Kinotekata, Makedonija, prva i edinstvena od porane{nite jugoslovenski republiki (pokraj Jugoslovenskata kinoteka), se vbroi me|u zemjite {to go imaa prepoznaeno istoriskoto, nau~noto i obrazov- noto zna~ewe na filmot i koi{to sistematski i na institucionalno organi- ziran na~in povedoa gri`a za so~uvuvawe na sineasti~kite os tvaru vawa i na celokupnoto kinematografsko kulturno nasledstvo za idnite pokolenija. So formiraweto i rabotata na Kinotekata, sistemski be{e dovr{en organonot na makedonskata kinematografija. Vrz trite klasi~ni stolbovi: produkcija- ta, distribucijata i prika`uvaweto, institucionalno se nadgradija organi- ziranoto pribirawe, za{titata i ~uvaweto, obrabotkata i prezentiraweto na doma{nite i stranskite filmski ostvaruvawa i na kinematografskite artefakti. Pri operacionaliziraweto na kinote~nata zamisla nam ne ni be{e celta samo da gi pribereme i da gi ~uvame vo hibernacija filmskite ostvaruvawa za idnite generacii. Poa|aj}i od teoriskata paradigma deka umetnosta ne ja 6 FINAL Kinopis 33-34 KRIVI.indd 6 19.02.2007 21:32:44 pravat samo umetni~kite dela, tuku i svesta (i sovesta) za niv, pokraj pribira- weto, ~uvaweto i za{titata na filmovite od doma{nata i stranskata produk- cija, nie sozdavame i sopstvena produkcija na stru~ni i nau~ni soznanija za istorijata i teorijata na filmot, metodi i postapki za analiza i kinote~na obrabotka na filmovite i filmskite materijali. Vrz taa epistemolo{ka za- misla vo Kinotekata kontinuirano se odvivaa tekovni istra`uvawa i se rea- liziraa brojni dolgoro~ni interdisciplinarni nau~ni proekti na zadadeni temi vo koi bea anga`irani i nadvore{ni sorabotnici od zemjata i strans- tvo. So takviot pristap be{e ostvaren pove}esloen u~i nok: makedonskata produkcija be{e testirana niz dioptrijata na najnovite teoriski soznanija na filmologijata; niz interdisciplinarniot pristap po kraj sineasti~kite ostvaruvawa se istra`uva{e celiot kompleks na ki nematografijata, pri {to pokraj estetskite sogledbi, se oblikuvaa soznanija i za organizaciskite, so- cijalnite, finansiskite, kadrovskite i kulturnite okolnosti na nastanuva- weto i recepcijata na umetni~koto delo; so animiraweto i vklu~uvaweto na nadvore{ni i stranski sorabotnici se pro{iruva{e interesot za makedon- skiot film i filmolo{kata nauka i se internacionalizira{e diseminacija- ta na stru~ni informacii i nau~ni soz nanija za istorijata na makedonskata kinematografija i recentnoto filmsko proizvodstvo. Na kraj, no ne i krajno, so tekovnite istra`uvawa i so dolgoro~nite proekti se kaptira respektiven fond na empiriski i teoriski soznanija, koi niz na{ite izdanija kontinuira- no se prezentiraa pred stru~nata i po{irokata kulturna javnost, a Kinoteka- ta, pokraj tradicionalnata dejnost, so istra`uva~kite aktivnosti i nau~nite rezultati se profilira i kako institut za film. Kinotekata na Makedonija be{e osnovana vo vremeto koga filmskiot me dium nema{e napolneto ni eden vek, so cel na filmot da mu obezbedi ve~nost. Da go prodol`i negovoto traewe, preseluvaj}i go minatoto kon i vo idninata. Me |utoa, iako istorijata be{e nejzina glavna preokupacija, Kino- tekata ne be{e bez ostatok fiksirana za minatoto. U{te so prvite ~ekori taa po~na da dejstvuva ovde i sega. Filmovite, filmskite materijali i kinemato- grafskite predmeti, koi kontinuirano se pribiraa, ne gi ~uva{e vo depoata kako „mrtvi muzejski eksponati“, tuku spored svojot programski koncept gi pos reduva{e kako akcioni kulturni vrednosti. Niz povremenite izlo`bi, 7 FINAL Kinopis 33-34 KRIVI.indd 7 19.02.2007 21:32:45 organizirani javni tribini na koi se debatira{e za filmot i kinematograf- skite fenomeni, so izdava~kata dejnost, a pred s# so prezentiraweto na filmovi, Kinotekata aktivno participira{e vo kulturnata situacija i du- hovniot metabolizam na zemjata, podigaj}i go ramni{teto na filmskata i op{tata kultura na publikata. * * * Pribiraweto na filmovite i filmskite materijali be{e postoja- na i trajna preokupacija. Od godina vo godina, so godini od mnogu institucii i poedinci se prezemaa i se otkupuvaa materijali koi{to na kakov bilo na~in ja determiniraat na{ata kinematografska situacija. Pokraj izvorna filmska gra|a, vo Kinotekata se pribira{e i pi{uvana dokumentacija za kinematografskite institucii, sineasti~kite ostvaruvawa, za avtorite i filmskite rabotnici, potem fotografii, filmski plakati, afi{i, kata- lozi i drugi vidovi dokumenti niz koi mo`at da se rekonstruiraat okol- nostite na nastanuvaweto na filmskoto delo i negovata socijalizacija vo op{testvenata zaednica. Od osnovaweto, pred 30 godini, do denes vo Kinotekata se pribrani i deponirani nad 15.000 kopii na igrani, dokumentarni i animirani filmo- vi, filmski `urnali i drugi vidovi audiovizuelni materijali so vkupna dol`ina od blizu 14 milioni metri. Brojot, obemot i sodr`inata na film- skite materijali i arhivskata gra|a {to pristignuvaat, poradi prirodata na dejnosta na na{ata institucija, postojano se zgolemuvaat. Vo migov, pak, za da se izgledaat postojnite „`ivi sliki“ fiksirani na celuloidnata lenta na ~oveka mu se potrebni okolu 10.000 (deset iljadi) ~asa, a takvata maratonska proekcija bi traela bez prekin nad 400 denono}ija. I pokraj toa {to se edni od osnovnite parametri za vrednuvawe na sekoja arhivska i na kinote~nata dejnost posebno, nie na{ite zbirki i filmskite fondovi ne gi sozdavavme imaj}i go vo vid samo nivniot obem ili vremetra- eweto na filmskite zapisi tuku i pred s#, vidot, sodr`inata i `anrovskata pripadnost na audiovizuelnata gra|a. Pritoa, nikoga{ ne zapostavuvaj}i gi univerzalnata komponenta na filmot i svetskite sineasti~ki ostvaruvawa, na{ata gri`a i kolekcionerskiot poriv bea primarno sosredoto~eni na do- ma{nata filmska produkcija, no i na stranskite avtori {to svoite dokumen- tarni ili igrani ostvaruvawa gi realizirale na po~vata na Makedonija, so cel da se rekonstruira istorijata na recepcijata i kreacijata na filmskata kultura kaj nas. Sledej}i ja takvata zamisla, vo izminatite 30 godini istra`uvavme, pri- biravme i izbiravme filmovi od koi se oblikuvaa zbirki so isklu~itelna umetni~ka, nau~na, kulturna, istoriska i obrazovna vrednost od samite po- ~etoci na kinematografijata do najnovite ostvaruvawa. Kinotekata na Ma- kedonija gi poseduva site filmovi (repertoarot) na bra}ata Limier, koi bea prika`ani na prvata javna proekcija vo svetot na 28 dekemvri 1895 godina vo Indiskiot salon na Golemata kafeana vo Pariz, so koja zapo~na istorijata na kinematografijata.